Το θέμα των ρηγματώσεων στις Βούτες της Κρήτης, το οποίο απασχολεί την επικαιρότητα εδώ και μία εβδομάδα, έφερε στην επιφάνεια παρόμοια προβλήματα και σε άλλες περιοχές στo νησί.
Οσον αφορά στις Βούτες, ο Διονύσης Γκούτης, διευθυντής της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), μιλώντας στην «Κ» τόνισε: «Δεν υπάρχει γενικευμένο φαινόμενο αστάθειας προερχόμενο από κατολίσθηση. Πρόκειται για εδαφική υποχώρηση που προέκυψε από τον συνδυασμό ευνοϊκών στη ρηγμάτωση γεωλογικών σχηματισμών, οι οποίοι επηρεάστηκαν από ένα ανεπαρκές και ελλιπώς συντηρημένο υδρευτικό κι αποχετευτικό δίκτυο».
O κ. Γκούτης τονίζει πως η σύσταση του εδάφους δεν βοηθά. «Εχουμε να κάνουμε με αργιλικά εδάφη τα οποία εμπεριέχουν σχηματισμό γύψου, ο οποίος είναι εύκολα διαλυτός στο νερό. Είναι έδαφος το οποίο διαβρώνεται και διαλυτοποιείται εύκολα».
Οπως σημειώναμε σε προηγούμενο ρεπορτάζ για τις Βούτες, η ρωγμή στον υπόγειο αγωγό νερού είχε μπει στο μικροσκόπιο ως “triggering effect” –πυροδοτικό γεγονός– για τις δύο ρηγματώσεις μήκους 100 και 150 μέτρων που διατρέχουν τον οικισμό, ο οποίος κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ εννιά σπίτια χαρακτηρίσθηκαν «κίτρινα» με τους κατοίκους τους να καλούνται να τα εκκενώσουν.
Η ρωγμή και η διαρροή νερού από τον αγωγό είχαν γίνει αντιληπτές στις 23 Απριλίου.
Τα πρόδρομα συμπεράσματα της ΕΑΓΜΕ για τις Βούτες
Η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) ενεργοποίησε την Ομάδα Αμεσης Παρέμβασης αποστέλλοντας κλιμάκιό της, για τη διενέργεια αυτοψίας στην Κοινότητα Βουτών.
Σύμφωνα με την αυτοψία, η οποία πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 30 Απριλίου και την Πέμπτη 1 Μαΐου:
-Από τη χαρτογράφηση των διαρρήξεων και της κινηματικής τους, προέκυψε ότι εντοπίζονται κυρίως στο κεντρικό τμήμα του οικισμού, στα υψηλότερα σημεία της ράχης ανάπτυξής του.
-Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι μετακινήσεις οφείλονται σε υποχωρήσεις του γεωλογικού υποβάθρου και ότι δεν αποτελούν ένα ενιαίο κατολισθητικό φαινόμενο (δεν διαπιστώνεται γενικευμένη αστάθεια των πρανών).
-Παρατηρήθηκαν διαρροές που προέρχονται από αστοχίες του δικτύου ύδρευσης, γεγονός που επιδεινώνει περαιτέρω την κατάσταση.
Αμεσα μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου
-Καθολική διακοπή της υδροδότησης στην κεντρική περιοχή του οικισμού με παροχή νερού στα σπίτια της περιοχής από προσωρινό εξωτερικό δίκτυο.
– Εντοπισμός και άδειασμα όλων των υπόγειων δεξαμενών συλλογής και αποθήκευσης όμβριων υδάτων.
-Ελεγχος με κάμερες της στεγανότητας των δικτύων αποχέτευσης.
Ρηγματώσεις και σε άλλα χωριά
Οι ρηγματώσεις στις Βούτες έφεραν στο προσκήνιο τα διαχρονικά προβλήματα αντιμετωπίζει το κοντινό Μαγαρικάρι, σε απόσταση 26 χιλιομέτρων.
Μάλιστα, ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο ΕΚΠΑ, Ευθύμης Λέκκας, βρέθηκε εκ νέου στην Κρήτη για αυτοψία, αυτή τη φορά στο χωριό του Δήμου Φαιστού, το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μέτρων.
Το Μαγαρικάρι, με βάση την απογραφή του 2021, έιχε 425 κατοίκους, όμως σύμφωνα με εκτίμηση του δημάρχου Φαιστού, Γρηγόρη Νικολιδάκη, καθώς αρκετοί εγκατέλειψαν το χωριό λόγω των βαθιών ρηγματώσεων στα σπίτια και στους δρόμους, οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 300.
«Στην ουσία, το χωριό μετακινείται» περιγράφει στην «Κ» ο αντιδήμαρχος Φαιστού, Γιάννης Φασομητάκης. Οπως λέει, βάσει των επιτόπου αυτοψιών που πραγματοποιήθηκαν το 2023 σε 80 κτίρια του οικισμού, το 15% (12 κτίρια) αυτών είναι ακατάλληλα για χρήση, το 60% (48 κτίρια) παρουσιάζουν πολύ σοβαρές έως σοβαρές ζημιές και έχουν γίνει εκτεταμένες επισκευές, ενώ μόλις 20 κτίρια (το 35%) δεν εμφανίζουν σημαντικές βλάβες.
Σχεδόν μισό αιώνα
Ο Γιάννης Μιχαλάκης, υδρογεωλόγος, προϊστάμενος στη μονάδα της ΕΑΓΜΕ στην Κρήτη και επικεφαλής στην αυτοψία στις Βούτες, μελετά εδώ και τέσσερα χρόνια το Μαγαρικάρι.
Από το 2021, το ΕΑΓΜΕ συλλέγει στην ευρύτερη περιοχή της Μεσαράς υδρογεωλογικά δεδομένα για τα υπόγεια νερά, στήνοντας δίκτυα παρακολούθησης, κάνοντας γεωτρήσεις και τρέχοντας δεδομένα συμβολομετρίας.
«Στο Μαγαρικάρι έχουμε ένα τελείως διαφορετικό γεωλογικό υπόβαθρο και περιβάλλον σε σχέση με τις Βούτες» τονιζει ο κ. Μιχαλάκης.
Τον Μάιο του 1978, εξαιτίας των ρηγματώσεων στα σπίτια το ΙΓΜΕ (όπως ήταν το όνομα της ΕΑΓΜΕ) κλήθηκε να γνωμοδοτήσει για το πρόβλημα. Οπως σημειωνόταν σε εκείνη την έκθεση, οι πρώτες μαρτυρίες για ρηγματώσεις και αστοχίες στα σπίτια πηγαίνουν πίσω στο 1930.
Σύμφωνα με τον κ. Μιχαλάκη το χωριό θεμελιώνεται πάνω σε φλύσχη, λιθολογικό σχηματισμό, με επάλληλους ορίζοντες από υδροπερατά στρώματα, μέσα στα οποία μπορεί να κινείται το νερό. Το Μαγαρικάρι βρίσκεται σε ύψωμα, νότια του Ψηλορείτη και έχει σημαντική κλίση.
Η διαχρονική, σωρευτική επίδραση του νερού που κατεβαίνει από το βουνό, σε συνδυασμό με την κλίση του εδάφους, διαμόρφωσε την παρούσα κατάσταση σε βάθος ετών.
Τρεις νέες μελέτες
Το 2020 πραγματοποιήθηκε νέα μελέτη από την ΕΑΓΜΕ στο πλαίσιο της συνολικής εργασίας που πραγματοποιεί η Αρχή στην περιοχή. Ακολούθησαν άλλες δύο, το 2021 από το τμήμα Γεωλογίας του ΕΚΠΑ (στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας) και το 2023, από την τεχνική υπηρεσία της Περιφέρειας Κρήτης σε συνεργασία με ομάδα γεωτεχνικών. Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Υποδομών, μαζί με άλλες, ύστερα από κατολισθήσεις, ρωγμές στο οδικό δίκτυο και άλλα προβλήματα που προκάλεσαν οι πλημμύρες του Οκτωβρίου 2022 σε όλο τον Δήμο Φαιστού.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση του 2023, η επιφάνεια ολίσθησης βρίσκεται σε βάθος που κυμαίνεται από 8~15 μέτρα, ενώ ο όγκος των υλικών (μαζί με τα σπίτια) που κατολισθαίνουν (μετακινούνται) είναι της τάξης των 8.000.000 κυβικών μέτρων. Σημειώνεται επίσης πως «είναι φανερή η μεγάλη επικινδυνότητα που παρουσιάζει η περιοχή καθώς και η επείγουσα ανάγκη για σχεδιασμό και κατασκευή μόνιμων έργων αποκατάστασης των κατολισθητικών φαινομένων με σκοπό τη διασφάλιση της μακροχρόνιας ευστάθειας του οικισμού».
Το αποστραγγιστικό δεν ολοκληρώθηκε
«Αυτά τα 47 χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη μελέτη και καταγραφή του προβλήματος, δεν πραγματοποιήθηκε κανένα έργο υποδομής;» ρωτήσαμε τον δήμαρχο και τον αντιδήμαρχο Φαιστού.
Σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο κ. Φασομυτάκη, ένα μεγάλο αποστραγγιστικό, περιμετρικά του χωριού, ξεκίνησε να δημιουργείται τη δεκαετία του 1980, όμως, το 1985, μετά τον θάνατο ενός εργάτη, το έργο «πάγωσε».
«Είναι γνωστό πού κατέληξαν πολλά αντιπλημμυρικά και αποστραγγιστικά έργα στη χώρα μας. Μελέτες που μπήκαν στα συρτάρια, έλλειψη χρηματοδότησης από τα αρμόδια υπουργεία κ.ο.κ. Δεν είμαστε οι μόνοι» υπογραμμίζει ο δήμαρχος Φαιστού, κ. Νικολιδάκης.
Οπως τονίζει ο κ. Μιχαλάκης, «τo 1978 μαζί με την αναλυτική μελέτη του ΙΓΜΕ, υπήρξαν και προτάσεις, ανάμεσα σε αυτές και το αποστραγγιστικό. Δεν υπάρχει σαφής εικόνα τι από όλα αυτά πραγματοποιήθηκε. Σε αυτή τη φάση, χρειάζεται άμεση και σαφής γεωτεχνική έρευνα».
Γεωλογικά προβλήματα σε οικισμούς σε όλη την Ελλάδα
«Διαχρονικά υπάρχουν εκδηλώσεις τέτοιων φαινομένων σε διάφορες καταγεγραμμένες περιοχές στη χώρα μας. Η Ομάδα Αμεσης Παρέμβασης της ΕΑΓΜΕ δέχεται πολύ τακτικά αιτήματα για αυτοψίες» σημειώνει ο κ. Μιχαλάκης.
Είναι ενδεικτικό, σύμφωνα με τον ίδιο, πως στην απολογιστική έκθεση της ΕΑΓΜΕ για το έτος 2023, αναφέρεται πως εκείνη τη χρονιά έγιναν 110 αιτήματα για αυτοψίες σχετικά με γεωλογικά φαινόμενα που προκαλούν αστοχίες, σε Κρήτη, Ηπειρο, Ιόνιο Πέλαγος, Θεσσαλία, Πελοπόννησος, Βόρειο Αιγαίο κ.α.
Ο κ. Γκούτης σημειώνει πως ο τρόπος που δομήθηκαν τον προηγούμενο αιώνα πολλοί οικισμοί στην ελληνική περιφέρεια, δηλαδή χωρίς εδαφικές μελέτες, έχει οδηγήσει σήμερα σε αυτά τα προβλήματα. «Πιο συχνά παρατηρούνται σε οικισμούς με παλιά συστήματα ύδρευσης κι αποχέτευσης τα οποία έμειναν για πολλά χρόνια αφρόντιστα».
Κεντρική φωτογραφία: Ρωγμές σε σπίτι στις Βούτες, μετά την καθίζηση του εδάφους στην περιοχή. ΙΝΤΙΜΕ
