«Παρατηρούμε μια στροφή σε πιο πολλά ευπώλητα βιβλία. Σήμερα, δεν έχουμε πέντε – δέκα μεγάλα best seller, αλλά πολλά μικρότερα. Τίτλοι που κάποτε στην Ελλάδα μπορούσαν να κάνουν 60.000 ή ακόμη και 100.000 αντίτυπα πλέον, στην καλύτερη περίπτωση, φτάνουν τα 40.000. Κι αυτό γιατί η αγορά είναι κατακερματισμένη από αναγνώστες που δέχονται πάρα πολλά ερεθίσματα. Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι τίτλοι πλέον παλιώνουν πολύ γρήγορα».
Ο Νίκος Ψυχογιός, ιδιοκτήτης των ομώνυμων εκδόσεων, περιγράφει στην «Κ» τη συμπεριφορά του αναγνωστικού κοινού στην ψηφιακή εποχή, από τη δική του οπτική. Με περίπου 300 νέους τίτλους κάθε χρόνο, οι πωλήσεις του εκδοτικού του οίκου φτάνουν τα 2,5 εκατ. βιβλία τον χρόνο με το 20% αυτών να γίνεται ηλεκτρονικά. Η ανοδική πορεία στην αγορά του βιβλίου ήρθε στα χρόνια του κορωνοϊού, όπου τα θεάματα είχαν διακοπεί και το βιβλίο ήταν μια δυνατή «παρηγοριά» για τους #μένουμε σπίτι. Ηταν η περίοδος που αρκετοί «ξανασυστήθηκαν» με το βιβλίο.
Από τον κορωνοϊό στο #booktok
«Οι πωλήσεις παραμένουν και σήμερα ελαφρώς αυξητικές. Αυτό οφείλεται και στην τάση του #booktok που μέσα στην πανδημία έλαβε πολύ μεγάλες διαστάσεις και σήμερα συνεχίζεται –αν και περιορισμένο σε σχέση με το κύμα που ήρθε τότε– ως ένας τόπος στον οποίο αναδεικνύονται πάρα πολλοί νέοι τίτλοι, κυρίως για εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Το ΤikTok βοήθησε όλη την εκδοτική βιομηχανία σε πολύ μεγάλο βαθμό να προσεγγίσει και πάλι τους νέους που παλιότερα στην ηλικία των 15 ή 20 τούς είχαμε χάσει όλους. Είναι μια τάση που έφερε κάτι πολύ καλό: έκανε το βιβλίο, μόδα», λέει ο ίδιος, διευκρινίζοντας ότι μέσα από την κοινότητα του #booktok στην πλατφόρμα, τα βιβλία που αναδεικνύονται ανήκουν κυρίως στις κατηγορίες των ρομαντικών, φανταστικών ή και σε έναν συνδυασμό των δύο.
Το ΤikTok βοήθησε όλη την εκδοτική βιομηχανία σε πολύ μεγάλο βαθμό να προσεγγίσει και πάλι τους νέους που παλιότερα στην ηλικία των 15 ή 20 τούς είχαμε χάσει όλους. Είναι μια τάση που έφερε κάτι πολύ καλό: έκανε το βιβλίο, μόδα
Η εύκολη ανάγνωση ενός βιβλίου είναι σήμερα από τα ζητούμενα για ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού, σύμφωνα με τον κ. Ψυχογιό. «Οι σημερινοί αναγνώστες, όπως προκύπτει από τις έρευνές μας, αναζητούν την απλή γλώσσα μέσα σε μια ωραία ιστορία. Συνήθως, η έννοια της ποιότητας για έναν κριτικό βιβλίου και για έναν αναγνώστη είναι εκ διαμέτρου αντίθετες. Ο κριτικός ψάχνει να βρει μια ωραία γλώσσα, ενώ ο αναγνώστης αναζητά μόνο την πλοκή. Η ιστορία είναι αυτή που ενδιαφέρει και μάλιστα χωρίς τη δύσκολη γλώσσα, την οποία ο κριτικός βιβλίου θα εκθειάσει. Ο μέσος αναγνώστης δεν θέλει να δυσκολευτεί».
Αναζητούν βιβλία με λιγότερες σελίδες
Στα ελληνικά βιβλιοπωλεία, τα ράφια τα οποία τραβούν τα βλέμματα των αναγνωστών, φιλοξενούν βιβλία με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Αυτό υποστηρίζει η Μαρία Λιαποπούλου, υπεύθυνη ανθρώπινου δυναμικού της αλυσίδας πολιτισμού Ιανός, εξηγώντας ότι από το 2020 και μετά, οι προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού άλλαξαν και η αγορά «πλημμύρισε» από βιβλία που προσέφεραν χαλάρωση στον αναγνώστη, αμβλύνοντας τις δυσκολίες της καθημερινότητας.
«Παρατηρούμε μια στροφή στην ψυχολογία – αυτοβελτίωση. Οι νέοι είναι περισσότερο προσανατολισμένοι στη λογοτεχνία φαντασίας. Ταυτόχρονα, μια τάση που εντοπίζουμε είναι ότι οι περισσότεροι αναζητούν βιβλία με λιγότερες σελίδες. Αυτή η επιλογή συνδέεται άμεσα με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία περνά μια ολόκληρη ιστορία από μπροστά μας και η διάρκειά της είναι μόλις λίγα δευτερόλεπτα. Συνεπώς φαίνεται πως τα πολυσέλιδα βιβλία τρομάζουν και απωθούν αυτού του είδους τον αναγνώστη».
Παρατηρούμε μια στροφή στην ψυχολογία – αυτοβελτίωση. Οι νέοι είναι περισσότερο προσανατολισμένοι στη λογοτεχνία φαντασίας. Ταυτόχρονα, οι περισσότεροι αναζητούν βιβλία με λιγότερες σελίδες, μια επιλογή που συνδέεται άμεσα με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Οσο βιαστικοί κι αν είναι όμως σήμερα οι αναγνώστες, άλλο τόσο είναι αυστηροί και απαιτητικοί, τονίζει η ίδια. «Αναζητούν την ενημέρωση, τη μόρφωση, τη διασκέδαση κάνοντας ένα μικρό διαλειμματάκι για να ξεφύγουν από τα καθημερινά τους προβλήματα».
Ζητούμενο η ποιότητα
Ο Κωνσταντίνος Κορίδης, ιδιοκτήτης των εκδόσεων Ιωλκός, συμφωνεί πως το αναγνωστικό κοινό είναι πιο αυστηρό τα τελευταία χρόνια. Σε αντίθεση με τον Νίκο Ψυχογιό, ο ίδιος βλέπει στροφή σε πιο «δύσκολα» αναγνώσματα.
«Παρατηρώ ότι το αναγνωστικό κοινό αναζητά την ποιότητα της έκδοσης: από τη σωστή αισθητική και την τυπογραφία μέχρι την ποιότητα στη μετάφραση και την επιμέλεια, αλλά και τις προσιτές τιμές που σε γενικές γραμμές υπάρχουν. Την τελευταία πενταετία εμείς βλέπουμε μείωση πωλήσεων των “ευκολοδιάβαστων” αναγνωσμάτων, ενώ απαιτητικότερα έργα έχουν αυξήσει τις πωλήσεις τους, αναλογικά. Η ποιότητα, γενικότερα, διεισδύει σιγά σιγά στο “γενετικό υλικό” των νέων αναγνωστών», τονίζει ο ίδιος σημειώνοντας πως το μεγαλύτερο ποσοστό των πωλήσεων του εκδοτικού του οίκου αφορά λογοτεχνικά βιβλία κι έπειτα ιστορικά και δοκίμια.
Την τελευταία πενταετία εμείς βλέπουμε μείωση πωλήσεων των «ευκολοδιάβαστων» αναγνωσμάτων, ενώ απαιτητικότερα έργα έχουν αυξήσει τις πωλήσεις τους, αναλογικά
Το παιδικό βιβλίο σήμερα
Ο Διονύσης Βαλεριάνος, ιδιοκτήτης της Ελληνοεκδοτικής, ξεκίνησε να «τρέχει» τον εκδοτικό του οίκο, πριν από 20 χρόνια, αρχικά με εκπαιδευτικά βιβλία. Με την πάροδο των χρόνων, η εκδοτική δραστηριότητά του εμπλουτίστηκε με παιδική λογοτεχνία, ενώ τα τελευταία τρία χρόνια άρχισε να εκδίδει και κάποια βιβλία για το ενήλικο κοινό. Εχοντας, ωστόσο, μια καλή εικόνα της αγοράς γύρω από το παιδικό βιβλίο, αναλύει τις προτιμήσεις που δείχνει να έχει για αυτήν την κατηγορία το αναγνωστικό κοινό σήμερα.
«Υπάρχει μια προτίμηση σε σύντομα κείμενα, ζωντανές εικονογραφήσεις και, γενικά, σε βιβλία με διαχρονικά νοήματα που διευκολύνουν τους γονείς να μεταδώσουν το μήνυμα γρήγορα και αποτελεσματικά στο παιδί. Τα παιδιά, από την άλλη πλευρά, ως εκκολαπτόμενοι αναγνώστες, δείχνουν ιδιαίτερη αδυναμία σε αστείους ήρωες βιβλίων που τους συναντούν σε επαναλαμβανόμενη βάση μέσα από σειρές και βυθίζονται στον μικρόκοσμο αυτών», τονίζει, προσθέτοντας στην «εξίσωση» και τα μωρά αναγνώστες. «Είναι μια διακριτή κατηγορία η οποία τροφοδοτείται από ηχοβιβλία με κουμπιά και καρτονέ βιβλία με διάφορα εφέ. Ειδικά τα ηχοβιβλία, έχουν δείξει τα τελευταία χρόνια σημαντική αγοραστική κίνηση, με τους γονείς να ανταποκρίνονται θετικά».
Υπάρχει μια προτίμηση σε σύντομα κείμενα, ζωντανές εικονογραφήσεις και, γενικά, σε βιβλία με διαχρονικά νοήματα που διευκολύνουν τους γονείς να μεταδώσουν το μήνυμα γρήγορα και αποτελεσματικά στο παιδί
Για τον ίδιο, που επίσης έχει αντιληφθεί τις υψηλές απαιτήσεις του ελληνικού αναγνωστικού κοινού, κρίσιμος παράγοντας για την αγορά ενός βιβλίου, οποιαδήποτε κατηγορίας, είναι οι «περιστασιακοί» αναγνώστες.
«Είναι εκείνοι που επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία είτε πριν από τις διακοπές τους, είτε όταν μαθαίνουν από μια φίλη ή έναν φίλο για κάποιο ιδιαίτερο βιβλίο, είτε όταν πληροφορούνται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για έναν νέο τίτλο και σπεύδουν να τον προμηθευτούν. Αυτό το τμήμα του αναγνωστικού κοινού κάνει τελικά τη διαφορά στις πωλήσεις, γιατί απλά είναι το μεγαλύτερο», τονίζει ο κ. Βαλεριάνος.
Η αγορά του βιβλίου δεν μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνη της την εποχή της ΑΙ, οφείλουν να την αντιμετωπίσουν οι πολιτείες και τα εκπαιδευτικά συστήματα
Οταν το 1961 ο δημοσιογράφος – λογοτέχνης Γιάννης Κορίδης ίδρυσε τις εκδόσεις Ιωλκός με σκοπό τη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας στο εγχώριο κοινό, γρήγορα θα ερχόταν αντιμέτωπος με τις ραγδαίες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη χώρα. Το 1967, η χούντα διέκοψε βίαια την ανοδική πορεία του εκδοτικού του οίκου κρίνοντας «αντικαθεστωτικό» το μεγαλύτερο μέρος του καταλόγου του και οδηγώντας τις εκδόσεις σε «λήθαργο» για τουλάχιστον μία πενταετία. Τα χρόνια κύλησαν και σχεδόν 60 χρόνια αργότερα, ο γιος του ιδρυτή και σημερινός ιδιοκτήτης του εκδοτικού οίκου, Κωνσταντίνος Κορίδης καλείται να αντιμετωπίσει μία εντελώς διαφορετική αντιξοότητα, αυτήν που φέρνει η νέα εποχή της τεχνολογίας. Ο ίδιος, εξηγεί ότι οι τεράστιες προκλήσεις που ανοίγονται μπροστά, θα πρέπει –αναμφισβήτητα– να αντιμετωπιστούν συλλογικά.
«Αυτό που διαπιστώνω είναι ότι λείπει η ομόνοια, η δεοντολογία μεταξύ των συναδέλφων, η εμπορική σύμπραξη μεταξύ μας που θα αντιμετωπίσει τις ταχύτατες εξελίξεις και τις γενικότερες εμπορικές προκλήσεις της εποχής μας, όπως είναι αυτή της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να αναθεωρήσουμε», τονίζει.
Η ΤΝ είναι ένα εργαλείο, αλλά επ’ ουδενί δεν πρέπει να αντικαταστήσει τον πολύτιμο ρόλο των επαγγελμάτων μετάφρασης, επιμέλειας και εικονογράφησης
Η αγορά του βιβλίου δεν μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνη της την εποχή του ΑΙ, οφείλουν να την αντιμετωπίσουν οι πολιτείες και τα εκπαιδευτικά συστήματα, εξηγεί από την πλευρά της, η κ. Λιαποπούλου. «Εννοείται ότι το βιβλίο απειλείται από τον τρόπο που εκπαιδεύουν την Τεχνητή Νοημοσύνη. Χρησιμοποιούν πειρατικά αρχεία, έτσι ώστε να μην έχουν υποχρέωση καταβολής πνευματικών δικαιωμάτων σε συγγραφείς και εκδότες. Απειλείται η ανάγνωση, καθώς η ΤΝ δεν εμβαθύνει σε αυτήν, αλλά παράγει περιλήψεις», τονίζει η ίδια στην «Κ» επισημαίνοντας τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης του βιβλίου με όλες τις αρνητικές συνέπειες στα επίπεδα της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής ζωής.
«Το τελευταίο διάστημα αφουγκραζόμαστε την αγωνία των μεταφραστών και εικονογράφων συνεργατών μας για την έκταση που έχει λάβει η Τεχνητή Νοημοσύνη και το πώς μπορεί να προσβάλει το επάγγελμά τους», τονίζει ο κ. Βαλεριάνος. «Θεωρούμε ότι η ΤΝ είναι ένα εργαλείο, αλλά επ’ ουδενί δεν πρέπει να αντικαταστήσει τον πολύτιμο ρόλο των επαγγελμάτων μετάφρασης, επιμέλειας και εικονογράφησης».
Προκλήσεις κι ευκαιρίες
Για τον Νίκο Ψυχογιό, η ΤΝ φέρνει –προς το παρόν τουλάχιστον– μεγάλες προκλήσεις, αλλά και τεράστιες ευκαιρίες.
«Το AI είναι μια τεχνολογία που νομίζω ότι θα βοηθήσει τους συγγραφείς και τον κόσμο του βιβλίου γενικότερα. Οσον αφορά τη λογοτεχνία, δεν έχουμε καταφέρει να εμφυσήσουμε στους υπολογιστές τόση φαντασία, ώστε να απειλείται. Από την άλλη, στα μη λογοτεχνικά βιβλία, η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό τους συγγραφείς να γίνουν πολύ πιο παραγωγικοί όπως σε ένα βιβλίο ψυχολογίας, οικονομικών, πολιτικής ή και αυτοβοήθειας. Και δεν εννοώ να γράψει το βιβλίο, αλλά να βοηθήσει τους συγγραφείς από την καλύτερη έκφραση και δόμηση των κεφαλαίων μέχρι την ανάπτυξη ιδεών γύρω από το θέμα». Και προσθέτει: «Για την ώρα η ΤΝ δεν έχει επηρεάσει τις πωλήσεις, δεν έχουμε καμία αρνητική επίπτωση. Εάν αργότερα θα υπάρξουν τέτοιες συνέπειες, είναι κάτι που ακόμη δεν το γνωρίζουμε».
Το βιβλίο αποτελεί το τελευταίο σύνορο μιας ανθρώπινης ανθρωπότητας. Και για αυτόν τον σπουδαίο λόγο το μήνυμά μας πρέπει να φτάσει σε κάθε γωνιά της χώρας
Σε αυτήν τη μεγάλη συζήτηση γύρω από το βιβλίο, ρωτήσαμε τον κ. Βαλεριάνο τι θεωρεί πως θα έπρεπε να αλλάξει στον χώρο του βιβλίου.
«Η πολιτεία θα πρέπει να “πείσει” τους Ελληνες πως όταν διαβάζεις, αλλάζεις προς το καλύτερο. Θα πρέπει τα δημόσια σχολεία να ανοίξουν τις πόρτες τους στους συγγραφείς, τους εικονογράφους και τους εκδότες, για να μπολιαστούν τα παιδιά μας με το βιβλίο. Γνωρίζετε πως δεν επιτρέπεται η παρουσίαση βιβλίου σε δημόσιο σχολείο; Και όταν πραγματοποιείται, είναι αποτέλεσμα της καλής διάθεσης του διευθυντή, των διδασκόντων και του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων; Στο εξωτερικό, κάθε φορά που γίνεται μια παρουσίαση βιβλίου τα παιδιά αγοράζουν τα βιβλία, αλλά και οι συγγραφείς πληρώνονται για την παρουσίαση που κάνουν», απαντά και καταλήγει:
«Πιστεύω ακράδαντα πως, παρά το γεγονός ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις “τρέχουν” με ασύλληπτη ταχύτητα, το βιβλίο αποτελεί το τελευταίο σύνορο μιας ανθρώπινης ανθρωπότητας. Και για αυτόν τον σπουδαίο λόγο το μήνυμά μας πρέπει να φτάσει σε κάθε γωνιά της χώρας».
