Δέκα λεπτά στο TikTok και τέσσερα βίντεο αρκούν για να ακούσεις για 20 σημάδια τοξικότητας σε σχέσεις και ανθρώπους. Αν δε σε «διαβάσει» ο αλγόριθμος, τότε τα σημάδια τοξικότητας αυτόματα πολλαπλασιάζονται, όπως και οι φορές που θα ακούσεις και το ομώνυμο τραγούδι της Μπρίντεϊ Σπίαρς. Αν πάλι αφεθείς κι άλλο στο αέναο αλγοριθμικό ταξίδι, πιθανώς να σκεφτείς να κάνεις αυτοδιάγνωση, αφού δεις τα βίντεο για τους «Χ τρόπους για να καταλάβεις αν είσαι τοξικός».
@kimberlyrae.life 5 signs you’re in a toxic relationship. #fyp #toxicrelationship #relationshipproblems #breakups #relarionshipadvice #relationahiptiktok #relarionshipcoach #relationshipadvice #HuluChippendalesDance #BeTheReasonVisa ♬ original sound – Kimberly Rae | Dating Coach
Με μπροστάρηδες influencers, συμβούλους αυτοβοήθειας, coaches του διαδικτύου ή απλά «τηλεοπτικούς παθόντες», το περιεχόμενο αυτοβοήθειας και ποπ ψυχολογίας έχει πολλαπλασιαστεί με όλους τους παραπάνω να ψάχνουν την τοξικότητα. Ο τοξικός άνθρωπος είναι στη δουλειά σου, στην οικογένεια, στα ραντεβού, στις παρέες, στα «τυριά» στο σούπερ μάρκετ.
Ολα αυτά χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των ψυχολόγων, οι οποίοι κατανοούν μεν τον όρο, αλλά δεν τον χρησιμοποιούν ή τον διδάσκονται. Οπως εξηγούν στην «Κ», δεν υπάρχει διάγνωση τοξικότητας στα επίσημα ψυχιατρικά εγχειρίδια.
Από τα social media στα γραφεία των ψυχολόγων
Οπως σημειώνει η Ιωάννα Μαυρίδου, MSc ψυχολόγος υγείας, η λέξη εκτός από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει εισέλθει και στα γραφεία των ψυχολόγων, παρότι η «τοξικότητα δεν αποτελεί όρο της ψυχολόγίας».
Προσπαθώντας να ορίσει την έννοια, σημειώνει πως «η τοξικότητα έχει ευρεία σημασία, αναδεικνύοντας συμπεριφορές επικριτικότητας, έλλειψης ισοτιμίας μέσα σε μια σχέση, παθητικής επιθετικότητας αλλά και έλλειψη σεβασμού στα όρια και τα συναισθήματα του άλλου. Ο όρος περικλείει άλλες ορολογίες, όπως κάποιες διαταραχές προσωπικότητας, αλλά πρέπει να τη διαχωρίσουμε από την κακοποίηση, η οποία αφορά σε συγκεκριμένες πράξεις βίας, οποιασδήποτε μορφής (λεκτική, ψυχολογική, οικονομική, σωματική κ.ο.κ.)».
«Μύθος» ο τοξικός άνθρωπος
Παρά την προσπάθεια που γίνεται στα social media να δημιουργηθεί μία ταυτότητα τοξικού ανθρώπου, η ψυχολόγος σημειώνει πως στην ουσία δεν υπάρχουν τοξικοί άνθρωποι, ενώ δεν κρύβει πως «όλοι μας μπορούμε να έχουμε εκδηλώσει “τοξικές” συμπεριφορές κάποια στιγμή στη ζωή μας και με κάποιους ανθρώπους».
«Ολοι μας μπορούμε να έχουμε εκδηλώσει “τοξικές” συμπεριφορές κάποια στιγμή στη ζωή μας και με κάποιους ανθρώπους».
Σύμφωνα με την ειδικό, ο χαρακτηρισμός τοξικός άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει κυρίως διότι δεν είναι γνωστά τα κίνητρα της συμπεριφοράς του καθενός που συναναστρεφόμαστε, όπως και τι μπορεί να τον δυσκολεύει αυτήν την περίοδο της ζωής του.
Στην ερώτηση τι κατανοεί ένας ψυχολόγος όταν ο θεραπευόμενός του, τού μιλάει για τοξικότητα, η κ. Μαυρίδου απαντά πως τις περισσότερες φορές εννοείται ως «κάποια συμπεριφορά που ξεπερνάει τα όρια ανοχής του».
Κατάχρηση και λάθη
Ο αναπληρωτής καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αλέξιος Αρβανίτης, αναγνωρίζει την κατάχρηση της λέξης «τοξικός» κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οδηγώντας ορισμένες φορές σε μία λανθασμένη ερμηνεία καθώς ακόμη και ουδέτερα ερεθίσματα λαμβάνονται ως αρνητικά.
«Όσοι τείνουν να δίνουν την ταμπέλα του τοξικού συνέχεια στους γύρω τους, ενδεχομένως παραβλέπουν διαστάσεις που αφορούν τους ίδιους στην αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων, προβλήματα που δεν επιλύονται απαραίτητα με την απομάκρυνση ανθρώπων», εξηγεί.
Από την πλευρά της η κ. Μαυρίδου εξηγεί πως η συγκεκριμένη λέξη «δίνει και παίρνει» ειδικά στις θεραπείες ζεύγους, τονίζοντας πως πολλά ζευγάρια τείνουν να αλληλοκατηγορούνται για τοξικές συμπεριφορές. Εν τέλει μέσα από την επεξεργασία που γίνεται στην ψυχοθεραπεία, οι ίδιοι αναγνωρίζουν και στον εαυτό τους τέτοια σημάδια, τα οποία όμως τα προέβαλαν στον/στη σύντροφό τους.
«Μοίραζουμε διαγνώσεις στα social media»
Οι ειδικοί συμφωνούν πως σε ένα ποσοστό αυτή η υπερχρήση του όρου γίνεται περισσότερο με όρους marketing παρά με όρους κλινικής/συμβουλευτικής ψυχολογίας. Αλλωστε, σύμφωνα με τον κ. Αρβανίτη, ένας ειδικός έχει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για να κατανοήσει αν υπάρχει κάποια ψυχοπαθητική προσωπικότητα ή ναρκισσιστική διαταραχή και δεν υπάρχει ανάγκη χρήσης του όρου της τοξικότητας.
Μιλάμε για μία ψευδαίσθηση ελέγχου, βάζοντας τους άλλους σε κουτάκια, ώστε να (νομίζουμε πως) ξέρουμε τι περιμένουμε από εκείνους.
«Θεωρώ πως σε μεγάλο βαθμό έχουμε πλέον αυτήν την τάση, να “μοιράζουμε διαγνώσεις” αντί να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει. Δυστυχώς αυτό ενισχύεται στα social media, κάτι που στιγματίζει επιπλέον ανθρώπους που ζουν με κάποια διαταραχή και μειώνει τις πιθανότητες να ζητήσουν βοήθεια. Μιλάμε δηλαδή για μία μια ψευδαίσθηση ελέγχου, βάζοντας τους άλλους σε κουτάκια, ώστε να (νομίζουμε πως) ξέρουμε τι περιμένουμε από εκείνους», εξηγεί η κ. Μαυρίδου.
Ανιχνεύοντας την τοξικότητα στο διαδίκτυο
Κι ενώ η ανίχνευση της τοξικότητας είναι κάπως αμφίρροπη στον προφορικό λόγο, μία ομάδα επιστημόνων από την Ελλάδα, το Παρίσι και τη Στοκχόλμη ερεύνησε τα «τοξικά» διαδικτυακά σχόλια, λαμβάνοντας υπόψη τα συμφραζόμενα στις αναρτήσεις.
Δημιουργώντας μια βάση δεδομένων 10.000 αναρτήσεων, οι ερευνητές ζήτησαν από τους χρήστες να αξιολογήσουν κατά πόσο ένα σχόλιο είναι αγενές, ασεβές ή παράλογο, διαβάζοντας μία φράση μεμονωμένα ή σε συνδυασμό με τα συμφραζόμενα.
Οι αλγόριθμοι των social media τείνουν να αγνοούν το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται ένα προβληματικό σχόλιο γεγονός που μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την αντίληψή μας για την τοξικότητα.
Μίλωντας στην «Κ» ο Ιωάννης Παυλόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πληροφορικής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναφέρει πως από το αποτέλεσμα της έρευνας καταδεικνύεται ότι η τοξικότητα σε τέτοιου είδος σχόλια εξαρτάται και από το πλαίσιο της συνομιλίας, τις οποίες πολλές φορές όμως ο αλγόριθμος δεν ανιχνεύει. Το σχόλιο «Δεν ανήκεις εδώ», για παράδειγμα, πιθανώς να είχε άλλη αξιολόγηση, αν το διάβαζε κανείς συνδυαστικά με την πρόταση «Πώς λέγεται η νέα του ταινία;» που προηγούνταν σε μία online συζήτηση.
«Οι αλγόριθμοι που εκπαιδεύονται σε αυτά τα δεδομένα τείνουν να αγνοούν το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται ένα σχόλιο γεγονός που μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την αντίληψή μας για την τοξικότητα».
Οπως αναφέρει ο ίδιος, ο ευρύτερος στόχος της έρευνας είναι η ανάπτυξη αλγορίθμων που λαμβάνουν υπόψη και διαφοροποιήσεις στο πώς κάποιος αντιλαμβάνεται την τοξικότητα. «Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να επιτύχουμε μια πιο προσαρμοσμένη και δίκαιη ανάλυση, η οποία θα αναγνωρίζει όχι μόνο τι θεωρείται τοξικό, αλλά και για ποιον και γιατί», καταλήγει.
