Οταν το 2019 η αναγνωρισμένη Βρετανίδα ψυχοβιολόγος και επιδημιολόγος Νταίζη Φανκούρτ από το University College του Λονδίνου, παρουσίασε για πρώτη φορά την έρευνά της με τίτλο «Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης στην υγεία και στην ευζωία» για λογαριασμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο ιατρικός κόσμος ταρακουνήθηκε. Θα μπορούσε άραγε ένας ασθενής να επωφεληθεί από την τέχνη και να δει σοβαρή βελτίωση στη ζωή του παρακολουθώντας μια κινηματογραφική ταινία του Μπέργκμαν για παράδειγμα; Ενα έργο του Σαίξπηρ; Αντικρίζοντας έναν πίνακα του Ελ Γκρέκο στον τοίχο ενός μουσείου;
Η πολυετής ερευνητική δουλειά της Φανκούρτ, απόρροια συνολικά 3.000 μελετών, απέδειξε τον σημαντικό ρόλο των τεχνών στην πρόληψη της κακής υγείας, στην προαγωγή της καλής υγείας και στη διαχείριση και τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής των ασθενών. Η ευεργετική επίδραση της τέχνης θα μπορούσε εν δυνάμει να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος στη θεραπεία διαφόρων νόσων, ενδεχομένως ψυχικών, με την προώθηση της ενασχόλησης με τις τέχνες σε ατομικό, τοπικό και εθνικό επίπεδο· και την υποστήριξη της διατομεακής συνεργασίας πολιτισμού και ιατρικής. Η μελέτη αυτή δεν άφησε κανέναν αδιάφορο.
Πολιτιστική Συνταγογράφηση στην Ελλάδα
«Η μελέτη ήταν πολύ επιδραστική. Το συμπέρασμα ήταν ότι σε όλους τους χώρους της υγείας η έκθεση στην τέχνη φαίνεται να προσφέρει θετικά οφέλη. Ανεξαρτήτως της διάγνωσης πολλές φορές. Και το ίδιο ισχύει και για την ψυχική υγεία. Ηταν λοιπόν μια εναρκτήρια αφορμή που ταρακούνησε λίγο τον δικό μας χώρο», λέει στην «Κ» ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος Νίκος Στεφανής, καθηγητής Ψυχιατρικής και διευθυντής της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αναπληρωτής διευθυντής και μέλος του Δ.Σ. του ΕΠΙΨΥ. «Με αφετηρία αυτά τα συμπεράσματα ξεκινήσαμε το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του οποίου εν ολίγοις πέρα από φαρμακευτική αγωγή οι γιατροί, αν αυτοί κρίνουν, μπορούν να συνταγογραφούν έκθεση σε διαφορετικές μορφές τέχνης», εξηγεί.
Εν ολίγοις το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Next Generation EU», που υλοποιείται με τη χρηματοδότηση του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0». Οπως δηλώνει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη, «η πολιτιστική συνταγογράφηση εδράζεται σε πρόσφατες, επιστημονικά αποδεκτές μελέτες, οι οποίες εισηγούνται ότι οι δραστηριότητες τέχνης λειτουργούν θεραπευτικά στη σωματική και την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα σε συνανθρώπους μας που πάσχουν από ψυχικές νόσους. Ευθυγραμμιζόμενα τα υπουργεία Πολιτισμού και Υγείας με ανάλογες διεθνείς πρακτικές, που συμπεριλαμβάνουν την Πολιτιστική Συνταγογράφηση στα θεραπευτικά πρωτόκολλα των ψυχικώς πασχόντων, υπέγραψαν τον Σεπτέμβριο του 2021 Μνημόνιο Συνεργασίας για την υλοποίηση του προγράμματος».
Το υπουργείο Πολιτισμού προκηρύσσει, μέσω της αρμόδιας Διεύθυνσης Παραστατικών Τεχνών και Κινηματογράφου, δράσεις συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων πολιτιστικών οργανισμών και των φορέων ψυχικής υγείας.
«Με άλλα λόγια, αφενός ο πολιτισμός εντάσσεται στην προληπτική και τη θεραπευτική αγωγή που αποσκοπεί στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και, αφετέρου, δημιουργοί και φορείς που δραστηριοποιούνται στον σύγχρονο πολιτισμό ενθαρρύνονται να ενσωματώσουν στο πρόγραμμά τους ακριβώς αυτήν τη θεραπευτική διάσταση. Παράλληλα, το υπουργείο Πολιτισμού προκηρύσσει, μέσω της αρμόδιας Διεύθυνσης Παραστατικών Τεχνών και Κινηματογράφου, δράσεις συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων πολιτιστικών οργανισμών και των φορέων ψυχικής υγείας. Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα που θα μας επιτρέψει να διαπιστώσουμε –στο πεδίο– την ευεργετική επίδραση του πολιτιστικού αγαθού στην ψυχική υγεία, ώστε να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε τα επόμενα βήματα. Ουσιαστικά, επιχειρούμε κάτι εντελώς νέο. Χρειάστηκε, συνεπώς, να διεξαχθεί ερευνητικό έργο για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των επιμέρους δράσεων», τονίζει η υπουργός.
Τη σημασία του προγράμματος σχολίασε μιλώντας στην «Κ» και ο υπουργός Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης. «Ολοι αντιλαμβάνονται την αξία της πολιτιστικής συνταγογράφησης και είναι όλοι σύμφωνοι. Είναι ένα μέτρο που θα δώσει στους Ελληνες μια επιπλέον παροχή. Ξέρετε, εγώ που έχω γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μπορώ να σας πω μετά βεβαιότητας ότι το θέατρο στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία λειτουργούσε και ως μια προσπάθεια ψυχικής ανάτασης του πληθυσμού».
Το πλαίσιο εφαρμογής του καινοτόμου προγράμματος σχεδιάζεται από δεκαμελή ερευνητική ομάδα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ) και υλοποιείται από τη Διεύθυνση Παραστατικών Τεχνών και Κινηματογράφου του υπουργείου Πολιτισμού. Καθώς ο πρώτος κύκλος της πιλοτικής φάσης του προγράμματος ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο, φορείς που συμμετείχαν στην πρώτη πιλοτική δράση μπορούν και μοιράζονται πλέον τις εμπειρίες τους.
«Είδαμε τους ανθρώπους αυτούς να γίνονται ομάδα»
«Η εμπειρία του Κρατικού Θεάτρου είναι μεγάλη στον τομέα των θεατρικών εργαστηρίων συνολικότερα. Είχαμε υλοποιήσει στο πλαίσιο δράσεων για άτομα με αναπηρία και εργαστήρια για άτομα με ψυχικές νόσους στο παρελθόν. Συνεπώς, δεν μας βρήκε απροετοίμαστους η πρόσκληση», περιγράφει στην «Κ» η Aμαλία Κοντογιάννη, προϊσταμένη Τμήματος Καλλιτεχνικού Eργου και Δραματολογίου του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και υπεύθυνη του έργου της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης.
To πρόγραμμα κάλυψε ένα ηλικιακό φάσμα από την παιδική έως την τρίτη ηλικία.
«Hδη λοιπόν από την πρώτη φάση του προγράμματος της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης υλοποιήσαμε δύο δράσεις. Η μία αφορούσε εργαστήριο θεατρικού παιχνιδιού για παιδιά και εφήβους και η άλλη αφορούσε δράση, δηλαδή παρακολούθηση παραστάσεων ακολουθούμενων από βιωματικά εργαστήρια, με ανθρώπους ηλικίας 60 και άνω, σε συνεργασία με την Εταιρεία Αλτσχάιμερ Θεσσαλονίκης. Συνεπώς καλύψαμε ένα φάσμα ηλικιακό από την παιδική ηλικία έως την τρίτη ηλικία», εξηγεί η κυρία Κοντογιάννη.
Τα εν λόγω εργαστήρια τα παρακολούθησαν συνολικά περίπου πενήντα ωφελούμενοι, ενώ η συχνότητα ήταν μία φορά την βδομάδα για τα παιδιά και τους εφήβους και δύο φορές τον μήνα για τους ενηλίκους. Οπως αναλύει η κ. Κοντογιάννη, το περιεχόμενο διαμορφώθηκε με τη συνεργασία των συμμετεχόντων, ειδικά στο κομμάτι των εργαστηρίων των παιδιών και των εφήβων. Η λογική ήταν αρχικά να δημιουργήσουν τον δικό τους θεατρικό ήρωα και έπειτα, στο δεύτερο τρίμηνο, να δημιουργήσουν το δικό τους θεατρικό έργο. Ως προς τους ενηλίκους, οι παραστάσεις που επιλέχθηκαν έδιναν έμφαση στην ψυχική κατάσταση του ατόμου και στον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους σε κοινωνικό πλαίσιο. Αλλωστε, αυτά είναι και τα θέματα που απασχολούν το θέατρο. Τους δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσουν το έργο «Πήρε τη ζωή στα χέρια της» του Βασίλη Κατσίκα, την παράσταση «Η Πτωτική Ανοδος του Αρτούρο Ούι» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, καθώς και την κωμωδία του Αριστοφάνη «Πλούτος».
Οι έφηβοι, αναζητώντας την ατομική τους ταυτότητα, πιο δύσκολα μπαίνουν σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ομαδικό και συνεργατικό.
«Η ανταπόκριση αυτών των πρώτων ομάδων ήταν πολύ θετική, όπως τη βιώσαμε στο ΚΘΒΕ», ισχυρίζεται η κ. Κοντογιάννη. «Είδαμε τους ανθρώπους αυτούς να γίνονται ομάδα, και ξέρετε στους εφήβους αυτό είναι πιο δύσκολο. Οι έφηβοι, αναζητώντας την ατομική τους ταυτότητα, πιο δύσκολα μπαίνουν σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ομαδικό και συνεργατικό. Αλλά και στο επίπεδο του περιεχομένου θεωρούμε πως είδαμε σημάδια επιτυχίας. Συγγράφηκαν μικρά θεατρικά κείμενα, δημιουργήθηκαν ήρωες, και μάλιστα και η απεικόνισή τους με όλα τα χαρακτηριστικά τους. Ηταν πράγματι μια πολύ δημιουργική διαδικασία για όλους μας και αναμένουμε τον δεύτερο κύκλο, στον οποίο ελπίζουμε να συμμετάσχουμε. Μάλιστα, κάποιοι από τους ωφελουμένους αναμένοντας τη δεύτερη φάση έχουν γραφτεί στα θεατρικά εργαστήρια του Κρατικού Θεάτρου».
«Οταν τελείωνε το εργαστήρι τούς έφευγε ένα βάρος»
«Οι ασθενείς μέσα σε μόλις δώδεκα συναντήσεις κατάφεραν και έδειξαν στοιχεία ομαδικότητας και ενδυνάμωσης. Οπότε θα λέγαμε ότι βίωσαν το ταξίδι μιας ομάδας που ξεκινάει από το μηδέν και φτάνει κάπου. Συνδέθηκαν, επικοινώνησαν, μέσω της τέχνης, ενώθηκαν μέσω της μουσικής και των παιχνιδιών αλλά και των παραστάσεων που παρακολούθησαν ομαδικά», λέει η μουσικοθεραπεύτρια και ψυχολόγος Κωνσταντίνα Κατοστάρη, η οποία συντόνισε τις ομάδες των γυναικών που συμμετείχαν στο πιλοτικό πρόγραμμα της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης που έλαβε χώρα στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
Συνδέθηκαν, επικοινώνησαν μέσω της τέχνης, ενώθηκαν μέσω της μουσικής και των παιχνιδιών αλλά και των παραστάσεων που παρακολούθησαν ομαδικά.
Οπως εξηγεί ο κύριος Μιχάλης Μοσχούτης, υπεύθυνος του έργου Πολιτιστικής Συνταγογράφησης που υλοποίησε το τμήμα Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στην α΄ φάση του προγράμματος Πιλοτικές Δράσεις Πολιτιστικής Συνταγογράφησης, «σε μια προσπάθεια σύνδεσης των δράσεων Πολιτιστικής Συνταγογράφησης με παραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που επιχειρούν τον επαναπροσδιορισμό γυναικείων μορφών και ηρωίδων της όπερας, το τμήμα Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων απευθύνθηκε μόνο σε γυναίκες. Αφού λάβαμε τις απαραίτητες συγκαταθέσεις, ακολουθήθηκε μια διαδικασία τυχαιοποίησης προκειμένου να δημιουργηθούν οι δύο ομάδες για τους δύο διαφορετικούς κύκλους του προγράμματος. Στη συνέχεια, ξεκίνησε το πρόγραμμα εβδομαδιαίων συναντήσεων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος, οι συμμετέχουσες συμπλήρωναν ερωτηματολόγια προκειμένου να γίνει και η συλλογή των ερευνητικών δεδομένων».
Εκφραση και ενδυνάμωση
Οπως εξηγεί η κυρία Κατοστάρη, «στόχος ήταν η σύνδεση μέσα από τη μουσική, τη φωνή, την αφήγηση. Υπήρχε πολύ υλικό ώστε οι γυναίκες να ενδυναμώσουν την έκφρασή τους και την ποιότητα ζωής τους. Ετσι ήταν πολύ βιωματικό, και η μουσική αποτέλεσε ουσιαστικά γέφυρα έκφρασης. Είχαμε πολλαπλά μουσικά όργανα, δουλέψαμε επίσης αρκετά και με τη φωνή ως όργανο και έτσι εξερευνήσαμε πολύ και τις φωνητικές δυνατότητες της καθεμίας».
Στο πρόγραμμα εκτός από τα προγράμματα μουσικοθεραπείας έλαβαν χώρα και ακροάσεις μουσικής. «Η ακρόαση μουσικής βασίστηκε στις προτιμήσεις της ομάδας. Υπήρξαν κάποιες θεματικές οι οποίες αφορούσαν την παράδοση. Υπήρξε μία εστίαση στις μουσικές που έφερναν οι ίδιες οι συμμετέχουσες, και αυτό ήταν εξαιρετικό, γιατί ήταν συμμετέχουσες από διαφορετικά σημεία της Ελλάδας ή ακόμη και της Αθήνας. Οπότε χρησιμοποιήθηκε η ακρόαση μουσικής ως μία ματιά, μία στροφή στις ρίζες μας, η οποία έχει και θεραπευτικό χαρακτήρα. Εφεραν μουσικές από τα χωριά τους, από τις γιαγιάδες τους, τις προγιαγιάδες τους». Το πρόγραμμα περιλάμβανε επίσης και την παρακολούθηση τριών παραστάσεων στην Εθνική Λυρική Σκηνή, είτε στην Κεντρική Σκηνή είτε στην Εναλλακτική.
Χρησιμοποιήθηκε η ακρόαση μουσικής ως μία ματιά, μία στροφή στις ρίζες μας, η οποία έχει και θεραπευτικό χαρακτήρα. Εφεραν μουσικές από τα χωριά τους, από τις γιαγιάδες τους, τις προγιαγιάδες τους.
«Μας εξέφραζαν τις ευχαριστίες τους έντονα. Μας είπαν πως το πρόγραμμα βοήθησε πάρα πολύ την ψυχική τους υγεία», λέει η κυρία Κατοστάρη στην «Κ» κάνοντας έναν απολογισμό. «Ολο αυτό απαιτούσε μια δέσμευση. Πολλές γυναίκες έρχονταν από πολύ μακριά, ταξίδευαν έως και μιάμιση ώρα για να φτάσουν στη Λυρική, αλλά, όταν έφταναν ένιωθαν καλύτερα, χαμογελούσαν. Ολες μοιράστηκαν πως όταν τελείωνε το εργαστήρι ένιωθαν καλύτερα. Τους έφευγε ένα βάρος. Γελούσαν, φεύγανε πιο ευδιάθετες. Ενιωθαν επίσης πως δεν είναι μόνες τους».
«Περίμεναν τη συνάντηση όλη την εβδομάδα»
«Οσοι ασχολούμαστε με το θέατρο γνωρίζουμε στην πράξη, στα σώματα και στις ψυχές μας τη θεραπευτική δράση του θεάτρου, και συγκεκριμένα την επίδρασή του, που είναι σχεδόν μαγική», λέει στην «Κ», η Μαρία Μαγκανάρη, υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού και υπεύθυνη του πιλοτικού προγράμματος της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης στο Εθνικό Θέατρο.
Η ίδια εξηγεί την κρισιμότητα της επιλογής κατάλληλων χώρων, στους οποίους να έχουν οι συμμετέχοντες εύκολη πρόσβαση. «Επιλέξαμε τη σκηνή Παπαδάκη που είναι στο ισόγειο και είναι εύκολα προσβάσιμη. Κάποιοι από τους συμμετέχοντες είχαν κινητικά προβλήματα ή και άλλες δυσκολίες. Ενα άλλο πολύ σημαντικό θέμα ήταν αυτό της στελέχωσης από το επιστημονικό και το καλλιτεχνικό μας προσωπικό, τους εμψυχωτές, όπως τους αποκαλούμε. Αλλά είχαμε και ψυχιάτρους, ψυχολόγους, θεραπευτές και καλλιτέχνες. Εκτελέσαμε ένα μεγάλο πρόγραμμα. Είχαμε τρεις ομάδες ενηλίκων», περιγράφει.
«Η κάθε ομάδα είχε ανθρώπους από διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικά βιώματα, οπότε οι εμψυχωτές έκριναν τον τρόπο με τον οποίο θα δούλευαν. Κάποιοι δούλεψαν πολύ με έργα τέχνης, πίνακες του Χόπερ για παράδειγμα, που λειτούργησαν σαν έμπνευση. Σε κάποιες άλλες ομάδες, οι αυτοσχεδιασμοί οδηγούσαν και σε παραγωγή ενός κειμένου, το οποίο μετά ανέβαινε σαν θεατρικό. Μια ομάδα δούλεψε πάνω στο “Ονειρο Θερινής Νυκτός” του Σαίξπηρ για παράδειγμα. Κάποιοι άλλοι πάνω σε ποιήματα του Αργύρη Χιόνη ή σε μουσικές συνθέσεις του Διονύση Σαββόπουλου ή του Μαξ Ρίχτερ. Ή και με πίνακες του Χόπερ».
Αν και είναι νωρίς για συμπεράσματα, η κ. Μαγκανάρη θεωρεί πως στον ορίζοντα διαφαίνονται ήδη τα πρώτα θετικά σημάδια. «Προφανώς και δεν θεωρεί κανείς ότι θα υπάρχει πλήρης ίαση. Ωστόσο είδαμε βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων αυτών, μέσα από τη συναισθηματική επαφή, με το τι τους έδινε απόλαυση και έμπνευση. Φυσικά ενισχυόταν και η έννοια του ανθρώπου αυτή καθαυτήν. Αυτό που εγώ κρατάω είναι οι φράσεις που ζητήσαμε να μας αποτυπώσουν οι ίδιοι. Πέρα από τα “ευχαριστώ” που ακούσαμε. Κάποιοι εξέφρασαν πως περίμεναν αυτή τη συνάντηση όλη την εβδομάδα».
«Ενα κίνητρο να βγουν από το σπίτι»
Η συζήτηση γύρω από έργα εκτεθειμένα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ήταν από τα βασικά στοιχεία της δομής του πιλοτικού προγράμματος της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης στο οποίο συμμετείχε το μουσείο.
«Η δομή μας ήταν πολύ συγκεκριμένη. Στο πρώτο δεκάλεπτο κάναμε μία συζήτηση με τους ωφελουμένους για το πώς βιώνουν την εβδομάδα που διανύαμε και στη συνέχεια προχωρούσαμε σε μια παρουσίαση του έργου που είχαμε επιλέξει. Οπότε ανεβαίναμε στον όροφο που εκτίθεται το έργο και κάναμε μια συζήτηση για αυτό που βλέπαμε. Τι βιώνει ο καθένας από αυτό που έβλεπε; Σε μία από τις δώδεκα συνεδρίες που είχαμε συνολικά, είχαμε καλεσμένο και έναν καλλιτέχνη. Επιστρέφοντας μετά στο εργαστήριο που κάναμε την ομάδα, δίναμε την ευκαιρία στους ανθρώπους αυτούς να φτιάξουν ένα δικό τους έργο και στο τέλος της συνάντησης είχαμε 12 έργα για τα οποία θα συζητούσαμε», περιγράφει η Κατερίνα Νάσια Ραμαντάνη, ψυχολόγος και εικαστική ψυχοθεραπεύτρια.
Ο στόχος ήταν να μην έρθουν στο ΕΜΣΤ μαζί με την ασθένειά τους, αλλά με το πρόσχημα ότι έρχονται σε έναν χώρο πολιτισμού. Και είναι άνθρωποι ανάμεσα σε ανθρώπους.
Η Ελισάβετ Ιωαννίδη, επιμελήτρια Εκπαίδευσης στο ΕΜΣΤ, εικαστική ψυχοθεραπεύτρια και υπεύθυνη του προγράμματος, λέει στην «Κ» πως οι ασθενείς είχαν ήπια συμπτωματολογία ή είχαν ήδη δουλέψει πολύ τα θέματα που αντιμετώπιζαν, οπότε η λειτουργικότητα ήταν πολύ υψηλή. «Υπήρχαν όμως και άνθρωποι που είχαν και καταθλιπτικά επεισόδια, κάποιοι που είχαν διαγνωστεί με διπολική διαταραχή, και ουσιαστικά ο στόχος ήταν να μην έρθουν στο ΕΜΣΤ μαζί με την ασθένειά τους, αλλά με το πρόσχημα ότι έρχονται σε έναν χώρο πολιτισμού. Και είναι άνθρωποι ανάμεσα σε ανθρώπους».
Στο πρόγραμμα επιλέχθηκαν διαφορετικά έργα, ανάμεσά τους έργα της Χριστίνας Δημητριάδη, που έχουν να κάνουν με την παρουσίαση του εαυτού σε διαφορετικά πλαίσια. «Εμείς καλούσαμε τους ωφελουμένους, βλέποντας αυτό το έργο, να φανταστούν και εκείνοι τον εαυτό τους. Πώς φαντάζεται εκείνη ένα περιβάλλον εργασιακό, ένα περιβάλλον οικογενειακό; Πώς είναι ο εαυτός της μέσα στην οικογένεια, στο πατρικό της σπίτι; Οπότε τους καλούσαμε να σκεφτούν ανάλογα και έφερναν τις δικές τους ιστορίες».
Για την κυρία Ιωαννίδη, τα θετικά αποτελέσματα του πιλοτικού προγράμματος είναι ήδη ορατά. «Αυτό που έχουμε εισπράξει από τους ανθρώπους που συμμετείχαν ήταν κάτι πάρα πολύ θετικό και όμορφο. Τα δικά μας ποιοτικά στοιχεία είναι ότι οι ασθενείς είχαν ένα κίνητρο να βγουν από το σπίτι, να συνδεθούν με άλλους ανθρώπους, να δημιουργήσουν τέχνη. Είχαν την ευκαιρία να φτιάξουν κάτι δικό τους, το οποίο στο τέλος το πήραν μαζί τους και έφτιαξαν ένα αρχείο με δικά τους εικαστικά έργα. Οπότε η πρώτη αποτίμηση είναι συγκινητική».
Είναι πολλοί αυτοί που έρχονται και λένε “τι είναι αυτή η σύγχρονη τέχνη, δεν καταλαβαίνω. Δεν είναι για εμένα”. Και μετά αλλάζουν γνώμη. Ανθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους δημιούργησαν ομάδες εκτός του προγράμματος και βρίσκονται, επισκέπτονται μουσεία, πίνουν καφέ. Η τέχνη συγκινεί και προφανώς κινεί τον κόσμο. Είναι μαγικό.
Η ίδια τονίζει ότι οι συμμετέχοντες είχαν μια ευκαιρία όχι μόνο στο κομμάτι της δημιουργίας, αλλά στο να μπορέσουν να βρεθούν με ανθρώπους που είχαν κοινά θέματα και κοινές ιστορίες να μοιραστούν. «Είναι πολλοί αυτοί που έρχονται και λένε “τι είναι αυτή η σύγχρονη τέχνη, δεν καταλαβαίνω. Δεν είναι για εμένα”. Και μετά αλλάζουν γνώμη. Ανθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους δημιούργησαν ομάδες εκτός του προγράμματος και βρίσκονται, επισκέπτονται μουσεία, πίνουν καφέ. Νομίζω ότι είναι από τα πολύ μεγάλα στοιχήματα αυτό να το κερδίσουμε τώρα. Η τέχνη συγκινεί και προφανώς κινεί τον κόσμο. Είναι μαγικό».
Μείωση άγχους και ευεργετικά αποτελέσματα
Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, Νίκος Στεφανής, εξηγεί πως η ομάδα βρίσκεται στη φάση κατάθεσης των ευρημάτων αυτού του πρώτου πιλοτικού κύκλου σε ένα περιοδικό υψηλού κύρους. «Οσον αφορά το σκέλος το καθαρά επιστημονικό, δεν αρκεί να δείξεις ότι η έκθεση στις τέχνες κάνει καλό. Με διάφορους δείκτες εκτιμήσαμε την καταθλιπτική διάθεση και το επίπεδο άγχους που είχε κάποιος ωφελούμενος πριν από την έκθεση και μετά το πέρας της τριμηνιαίας εμπλοκής του στα προγράμματα. Παράλληλα με τους ίδιους δείκτες μελετήθηκαν σε τυχαιοποιημένη ομάδα ωφελουμένων που βρισκόταν σε αναμονή έναρξης της τριμηνιαίας δράσης. Η προσέγγιση αυτή χάρη στην τυχαιοποίηση, οδήγησε σε μια πολύ καλύτερη μεθοδολογική προσέγγιση».
Απώτερος σκοπός είναι να επισημοποιηθεί η δυνατότητα των συναδέλφων μου να μπορούν να συνταγογραφούν πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή και τις ενδεδειγμένες μορφές ψυχοθεραπείας, την εμπλοκή των ασθενών τους σε προγράμματα που ενισχύουν την ευζωία μέσω της έκθεσής τους στις τέχνες.
Ο ίδιος επιχειρεί και μια πρώτη αποτίμηση του προγράμματος κάνοντας λόγο για ενθαρρυντικά αποτελέσματα. «Διαφαίνεται ότι πράγματι σε αυτό το σημαντικό διάστημα το οποίο οι ασθενείς μας εκτέθηκαν στις παρεμβάσεις αυτές της τέχνης, είχαν μία αξιοσημείωτη μείωση της καταθλιπτικής τους διάθεσης και του άγχους σε σχέση με την τυχαιοποιημένη ομάδα ελέγχου, όπως αυτή μετρήθηκε με ερωτηματολόγια που έχουν κατασκευαστεί για αυτόν τον σκοπό. Αλλά περιμένουμε να δημοσιευθεί το επιστημονικό άρθρο για να μπορούμε να πούμε περισσότερα. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει μια πραγματική επίδραση, όπως μπορεί να μετρηθεί αντικειμενικά με τη μεθοδολογία που προανέφερα. Επιπρόσθετα η ποιοτική ανάλυση των δεδομένων της μελέτης που προέκυψε από ανατροφοδότηση των ωφελούμενων και των συμμετεχόντων καλλιτεχνών και επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας, μας ενισχύει την πεποίθηση ότι καλά κάνουμε και προχωράμε στη β΄ πιλοτική φάση. Ο απώτερος σκοπός μας είναι, αν όντως έχει μια ευεργετική επίδραση, να εδραιώσουμε την πολιτιστική δράση, δηλαδή την επαφή με τις τέχνες για όποιον το θελήσει. Δηλαδή να επισημοποιηθεί η δυνατότητα των συναδέλφων μου να μπορούν να συνταγογραφούν πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή και τις ενδεδειγμένες μορφές ψυχοθεραπείας, την εμπλοκή των ασθενών τους σε προγράμματα που ενισχύουν την ευζωία μέσω της έκθεσής τους στις τέχνες. Ο κάθε συνάδελφος που θα διαβλέπει πως μπορεί να βοηθήσει κάτι τέτοιο, να μπορεί πέρα από το φάρμακο να συνταγογραφεί και τη συμμετοχή των ασθενών του σε τέτοιου τύπου προγράμματα. Αυτό θα ήταν πραγματικά επαναστατικό και προοδευτικό».
Ενταξη στο σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης
Ο υπουργός Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης λέει στην Κ πως «τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Στο προσεχές διάστημα θα ξεκινήσει η δεύτερη πιλοτική φάση. Στόχος μας είναι η συνέχιση της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης και μετά την ολοκλήρωση του ερευνητικού έργου. Ευελπιστώ ότι θα τα καταφέρουμε να περάσουμε στην επόμενη φάση, που είναι η ένταξη της συγκεκριμένης δράσης στο σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, ώστε οι γιατροί να μπορούν να συνταγογραφούν τη συμμετοχή των ασθενών τους σε δραστηριότητες τέχνης».
Από πλευράς της η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, τονίζει επίσης στην «Κ» πως «τα ευρήματα της πρώτης πιλοτικής φάσης είναι ενθαρρυντικά και δείχνουν ότι η επίδραση είναι πράγματι θετική σε άτομα που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα. Αναμένουμε, βεβαίως, και τα πορίσματα που θα προκύψουν και από τη δεύτερη πιλοτική φάση, η εφαρμογή της οποίας θα εκκινήσει πολύ σύντομα, αμέσως μετά την αξιολόγηση. Οι επόμενες κινήσεις μας είναι η υλοποίηση της δεύτερης πιλοτικής φάσης και, ακολούθως η ένταξη της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης στο αντίστοιχο σύστημα της ΗΔΙΚΑ. Στόχος μας είναι να μην περιοριστούμε στην πιλοτική φάση, αλλά το πρόγραμμα να αποκτήσει μονιμότητα. Με τον τρόπο αυτό, θα διευρύνεται ο κύκλος των δικαιούχων. Θα εντάσσονται στο πρόγραμμα όλο και περισσότεροι φορείς πολιτισμού, και, κυρίως, θα εμπεδωθεί η Πολιτιστική Συνταγογράφηση ως αποδοτικό θεραπευτικό μέσο. Πρόκειται για έναν θεσμό που βρίσκεται στα σπάργανα, αλλά είμαι βέβαιη ότι έχει σπουδαίο μέλλον».
