Ηταν τέτοιες ημέρες τον Ιανουάριο του 2021 όταν η Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου, συμμετέχοντας στη διαδικτυακή Ημερίδα «Start to Talk/Σπάσε τη Σιωπή – Μίλησε, Μην Ανέχεσαι», μίλησε για την κακοποίηση που υπέστη σε νεαρή ηλικία από παράγοντα της Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας.
Η αποκάλυψή της θα ξεκινούσε ουσιαστικά το κίνημα #ΜeΤoo στην Ελλάδα. Παρά, όμως, την κινητοποίηση που ακολούθησε, οι καταγγελίες για έμφυλη βία στον χώρο του αθλητισμού δεν έχουν σταματήσει.
Τέσσερα χρόνια μετά από εκείνη την κομβική στιγμή, η «Κ», μιλώντας με ειδικούς και παράγοντες του αθλητισμού, εξετάζει τι έχει αλλάξει στον χώρο και τι χρειάζεται ακόμα να γίνει ώστε να προστατευθούν αθλητές και αθλήτριες.
«Ενα βήμα μπρος, τρία πίσω»
«Σιγά σιγά κάτι αλλάζει. Τα βήματα όμως είναι αργά. Κάποιες φορές πάμε ένα βήμα μπρος και τρία πίσω», απάντησε η δρ Ανή Χρόνη, καθηγήτρια Αθλητικής Ψυχολογίας και Προπονητικής στο πανεπιστήμιο Inland Norway, που ασχολείται πάνω από 20 χρόνια με αυτό το φαινόμενο.
Μετά τις αποκαλύψεις στις οποίες προχώρησε η Σοφία Μπεκατώρου στις αρχές του 2021, το υπουργείο Παιδείας και Αθλητισμού ανακοίνωσε διά στόματος του τότε υφυπουργού του, Λευτέρη Αυγενάκη, μια δέσμη 13 πρωτοβουλιών με στόχο μεταξύ άλλων την πρόληψη και αντιμετώπιση της διαπροσωπικής βίας στον αθλητισμό. Κάποια μέτρα, όπως ο αθλητικός συνήγορος, δεν εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα. Κάποια άλλα έχουν ενταχθεί ως διατάξεις σε διαφορετικές νομοθεσίες.
Ανάμεσα σε αυτά τα μέτρα ήταν η υποχρέωση των Ομοσπονδιών να υιοθετήσουν έναν κώδικα δεοντολογίας, ο οποίος μεταξύ άλλων θα αναφέρεται και σε μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης της βίας, αλλά όχι αποκλειστικά σε αυτά. Σε νόμο που ψηφίστηκε το 2023 ορίστηκε η Συγκρότηση των Επιτροπών Δεοντολογίας στις αθλητικές Ομοσπονδίες, οι οποίες έχουν όμως μόνο πειθαρχική δικαιοδοσία επί των προσώπων που ασκούν τη διοίκηση των αθλητικών ομοσπονδιών καθώς και επί των προσώπων που σχετίζονται με οποιαδήποτε ιδιότητα και τρόπο με τις διοργανώσεις και τους αγώνες που διεξάγονται από αυτές ή τις ενώσεις-μέλη τους. Το καλοκαίρι μέσω της ψήφισης του νόμου 5128/2024 οι ομοσπονδίες υποχρεώθηκαν να ορίσουν μεταξύ των εκλεγμένων μελών του Δ.Σ. έναν «υπεύθυνο Αθλητικής Ακεραιότητας και Αθλητικών Αξιών». Ο νόμος ωστόσο δεν επεξηγεί ποιες ακριβώς είναι οι αρμοδιότητες αυτού του ρόλου καθώς και τα προσόντα των προσώπων που θα τον αναλάβουν.
Παρά την εξαγγελία των 13 μέτρων, οι ειδικοί αναφέρουν πως μέχρι σήμερα στις περισσότερες ομοσπονδίες δεν υπάρχει σαφής πολιτική safeguarding με ειδικές αναφορές τόσο σε ανηλίκους όσο και ενηλίκους, ώστε να περιοριστούν φαινόμενα κάθε μορφής βίας και παρενόχλησης.
«Για εμένα τα μέτρα αυτά ήταν τυπικά, και όχι ουσιαστικά. Αμεσα κανένα από αυτά δεν απαντούσε στο πρόβλημα της διαπροσωπικής βίας, και δη της σεξουαλικής, που τα προκάλεσε. Εμμεσα και πολύ μακροπρόθεσμα είχαν ελπίδα. Ηταν μέτρα αντίδρασης, δηλαδή δεν προηγήθηκαν της λήψης τους μελέτη των δεδομένων και επαρκής προετοιμασία», σημείωσε η κ. Χρόνη, προσθέτοντας πως η αρνητική επίπτωση ήταν πως πολλοί έπαυσαν να ανησυχούν με την προαναγγελία τους.
Παρά την εξαγγελία των 13 μέτρων, οι ειδικοί αναφέρουν πως μέχρι σήμερα στις περισσότερες ομοσπονδίες δεν υπάρχει σαφής πολιτική safeguarding με ειδικές αναφορές τόσο σε ανηλίκους όσο και ενηλίκους, ώστε να περιοριστούν φαινόμενα κάθε μορφής βίας και παρενόχλησης. Αντίστοιχα δεν έχει δημιουργηθεί ένα λειτουργικό σύστημα μέσω του οποίου οι αθλητές θα μπορούν να καταγγείλουν με ασφάλεια περιστατικά διαπροσωπικής βίας και το οποίο μετά την καταγγελία θα κινεί τις κατάλληλες διαδικασίες διερεύνησης, που θα προστατεύουν όμως παράλληλα το θύμα.
«Πρόσωπο αναφοράς»
Οι ομοσπονδίες που έχουν κάνει κάποια σαφή βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι συνήθως μεγαλύτερες και έχουν την υποχρέωση να εναρμονιστούν με τους κανονισμούς των παγκόσμιων ομοσπονδιών.
Η Ελληνική Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης είναι μία εξ αυτών. Ο Βασίλης Ντάκουρης, μέλος του Δ.Σ. και υπεύθυνος για θέμα αθλητικής ακεραιότητας της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης, δήλωσε στην «Κ» πως η γενική συνέλευση ψήφισε τον φετινό Μάρτιο την υιοθέτηση πολιτικής διασφάλισης για την προστασία ενηλίκων και παιδιών (safeguarding). «Μέσω της πολιτικής αυτής, η ΕΟΚ απέκτησε για πρώτη φορά ένα σύγχρονο διοικητικό εργαλείο, ώστε ακόμα και μέσω αποστολής email ένας αθλητής ή αθλήτρια ή οποιοσδήποτε άλλος ή άλλη στον χώρο της καλαθοσφαίρισης μπορεί να αναφέρει ανώνυμα ή επώνυμα περιστατικό βίας». Οι αναφορές αυτές κοινοποιούνται στους αρμόδιους φορείς αλλά και στην ανεξάρτητη επιτροπή ακεραιότητας που δημιούργησε η ΕΟΚ η οποία αποτελείται από δύο δικαστές και έναν δικηγόρο του Αρείου Πάγου. Η επιτροπή λειτουργεί ως ανεξάρτητο σώμα και έχει την αρμοδιότητα της διερεύνησης της αναφοράς και της απόδοσης διοικητικών κυρώσεων.
Η ΕΟΚ απέκτησε για πρώτη φορά ένα σύγχρονο διοικητικό εργαλείο, ώστε ακόμα και μέσω αποστολής email ένας αθλητής ή αθλήτρια ή οποιοσδήποτε άλλος ή άλλη στον χώρο της καλαθοσφαίρισης να μπορεί να αναφέρει ανώνυμα ή επώνυμα περιστατικό βίας.
«Και μόνο η ύπαρξη του μηχανισμού και η ενημέρωση όλων για αυτόν λειτουργεί αποτρεπτικά και συμβάλλει στην πρόληψη και προστασία όλων, και ειδικά των ανηλίκων», τόνισε ο κ. Ντάκουρης επισημαίνοντας πως στο κείμενο της πολιτικής διασφάλισης αναφέρεται ρητά η έννοια της συλλογικής ευθύνης και της υποχρέωσης αναφοράς. Σύμφωνα μ’ αυτήν, κάθε υποψία παραβίασης της πολιτικής προστασίας πρέπει να αναφέρεται αμέσως. Οπως υποστηρίζει ο κ. Ντάκουρης, η ομοσπονδία ήδη έχει δεχθεί αναφορές.
Στην πολιτική διασφάλισης για την προστασία ενηλίκων και παιδιών που υιοθέτησε η ΕΟΚ εναρμονιζόμενη με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Καλαθοσφαίριση, τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και την ελληνική νομοθεσία, περιγράφεται αναλυτικά και ο ρόλος του «προσώπου αναφοράς», το οποίο μεταξύ άλλων υποχρεώσεων ενεργεί ως σημείο επαφής για οποιονδήποτε επιδιώκει να αναφέρει μια περίπτωση βλάβης.
Γ.Γ. Αθλητισμού: Τον Ιανουάριο του 2025 νομοθετική παρέμβαση στη Βουλή
Η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού δεν έχει φέρει ακόμα στη Βουλή τη νομοθετική διάταξη για τον «υπεύθυνο Ασφάλειας κι Ευημερίας», ο οποίος θα κληθεί να διαχειρίζεται ζητήματα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σωματικής, ψυχολογικής και σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης εντός των ομοσπονδιών. Για τη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου εργάζεται μια 14μελής διεπιστημονική επιτροπή, στην οποία συμμετέχει και η Ανή Χρόνη.
Οπως τόνισε μιλώντας στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Γιώργος Μαυρωτάς, σκοπός των διατάξεων θα είναι η θεσμοθέτηση μιας Διαρκούς Επιτροπής Ασφάλειας και Ευημερίας υπό το υπουργείο Αθλητισμού με αρμοδιότητα την παραγωγή υλικού εκπαίδευσης πάνω στο οποίο θα διδάσκονται οι υπεύθυνοι ασφάλειας και ευημερίας όλων των Ομοσπονδιών. Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα, ο «υπεύθυνος Ασφάλειας και Ευημερίας» δεν θα είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου και θα προέρχεται από μια «δεξαμενή» επαγγελματιών που θα έχει εκπαιδευθεί σύμφωνα με τις επιταγές της Διαρκούς Επιτροπής. «Θα πρέπει να είναι ανεξάρτητος για να μην υπάρχουν ζητήματα σύγκρουσης συμφερόντων». Ο ίδιος υποστήριξε ότι η νομοθετική παρέμβαση θα έρθει στη Βουλή τον Ιανουάριο του 2025.
Στην ερώτηση για το αν η Ελλάδα άργησε μετά την εκδήλωση του #ΜeΤoo κινήματος να προβεί στην ψήφιση του απαραίτητου θεσμικού πλαισίου, η κ. Χρονή απάντησε καταφατικά. «Υπάρχει καθυστέρηση αν σκεφτούμε ότι έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από τότε που μίλησε η Σοφία Μπεκατώρου. Δηλαδή, η Κύπρος πώς τα κατάφερε και πέρασε τις απαραίτητες παρεμβάσεις μέσα σε έξι μήνες;», διερωτήθηκε, προσθέτοντας πως η Κύπρος είχε ξεκινήσει από καιρό να δημιουργεί την υποδομή για την αντιμετώπιση της διαπροσωπικής βίας με τη συγγραφή οδηγού «για την εφαρμογή μέτρων προστασίας και ευημερίας όλων των συμμετεχόντων στον αθλητισμό».
Δέχομαι την κριτική ότι έχουμε αργήσει λίγο, αλλά θεωρώ ότι δεν έχουν γίνει βιαστικά βήματα αλλά σταθερά βήματα, βιώσιμα ώστε να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο εφάμιλλο με αυτό που υπάρχει σε άλλες χώρες και διεθνείς ομοσπονδίες.
Ο κ. Μαυρωτάς δέχθηκε την κριτική της καθυστέρησης: «Τον τελευταίο χρόνο έχουμε επιταχύνει πολύ τις διαδικασίες για τη δημιουργία του νομικού πλαισίου και μάλιστα σε συνεργασία με διακεκριμένους επιστήμονες με διεθνή καριέρα. Δέχομαι την κριτική ότι έχουμε αργήσει λίγο, αλλά θεωρώ ότι δεν έχουν γίνει βιαστικά βήματα αλλά σταθερά βήματα, βιώσιμα ώστε να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο εφάμιλλο με αυτό που υπάρχει σε άλλες χώρες και διεθνείς ομοσπονδίες».
Η ψήφιση ωστόσο των νομοθετικών διατάξεων είναι μόνο η αρχή. Οπως επισήμανε η κ. Χρόνη, το ζητούμενο είναι η υιοθέτηση ενιαίας εθνικής πολιτικής safeguarding και η ουσιαστική εφαρμογή των μέτρων και διαδικασιών υλοποίησής της, ώστε ο θεσμός των υπευθύνων ασφαλείας και ευημερίας να λειτουργήσει στην πράξη. «Να μην κάνουμε απλά τικ ένα κουτάκι γιατί μας το ζητάει η Ευρωπαϊκή Ενωση ή οι παγκόσμιες αθλητικές ομοσπονδίες. Το τικ σημαίνει πως δεν αναγνωρίζουμε το πρόβλημα ως υπαρκτό και συστημικό και επιτρέπουμε την αναπαραγωγή των προβληματικών στοιχείων της κουλτούρας της χώρας μας», τόνισε. Σύμφωνα με την ίδια άλλωστε, η αλλαγή κουλτούρας θα πάρει αρκετό καιρό ώστε να επιτευχθεί και θα χρειαστεί μεταξύ άλλων διατομεακές συνέργειες, συνεχείς εκπαιδεύσεις και εκστρατείες ενημέρωσης. «Δείτε πού είμαστε ακόμα στο θέμα των βιασμών γυναικών έξω από τον αθλητικό χώρο, για το οποίο υπάρχει νομοθεσία εδώ και πάρα πολλά χρόνια», σχολίασε.
Επιμορφώσεις σε προπονητές
Οπως σημείωσε η ίδια, σήμερα γίνονται επιμορφώσεις σε προπονητές και αυτό αποτελεί μία από τις σημαντικές θετικές αλλαγές που ξεκίνησαν μετά το #MeToo. «Στις σχολές προπονητών που είναι υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας έχουν μπει ειδικά μαθήματα που έχουν να κάνουν με διαπροσωπική βία και την ισότητα. Επιμόρφωση όμως χρειάζονται και τα στελέχη των ομοσπονδιών και οι γονείς και οι πολιτικοί της χώρας και η κοινωνία μας στο σύνολο. Οι προπονητές και προπονήτριες δεν μπορούν να επωμιστούν το βάρος αυτό μόνοι τους».
Ολοι μας κουβαλάμε πρότυπα του παρελθόντος τα οποία πρέπει να καταρριφθούν. Θέλουμε περισσότερη αλλαγή, και η εποχή που ζούμε το έχει ανάγκη. Είναι πιο σημαντικό τα παιδιά να είναι χαρούμενα και ασφαλή, παρά να βάλουν καλάθι.
Η Εβίνα Μάλτση, επικεφαλής προπονήτρια στην ακαδημία Αντετοκούνμπο και υπεύθυνη προώθησης του μπάσκετ γυναικών στην ΕΟΚ καθώς και Ολυμπιονίκης στο μπάσκετ η ίδια, συμμετέχει συχνά σε ημερίδες ενημέρωσης για τους νέους αθλητές. Οπως ανέφερε, είναι απαραίτητη η περαιτέρω ευαισθητοποίηση του κόσμου αλλά και η δημιουργία νέων πλαισίων προστασίας από τις διαφορετικές μορφές βίας. Από την εμπειρία της, αναφέρει πως παρότι βελτιώνεται η εκπαίδευση των προπονητών, η αλλαγή που έχει συντελεστεί δεν είναι στον βαθμό που θα θέλαμε και χρειαζόμαστε ως κοινωνία.
«Ολοι μας κουβαλάμε πρότυπα του παρελθόντος τα οποία πρέπει να καταρριφθούν. Θελουμε περισσότερη αλλαγή και η εποχή που ζούμε το έχει ανάγκη. Είναι πιο σημαντικό τα παιδιά να είναι χαρούμενα και ασφαλή, παρά να βάλουν καλάθι», σημείωσε χαρακτηριστικά. Μιλώντας με δεκάδες παιδιά που βρίσκονται στον χώρο του αθλητισμού, παρατηρεί πως δυστυχώς η κουλτούρα της βίας είναι ακόμα οικεία και δεν μπορούν όλοι να την αναγνωρίσουν. «Δεν ξέρουν ειδικά τα νέα παιδιά όταν αισθάνονται άσχημα ότι μπορούν να μιλήσουν και ότι αυτό μπορεί να βρει και αντίκρισμα», τόνισε.
