Οταν η Αλεξάνδρα Χαΐνη, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, αποφάσισε να κάνει παιδί ήταν ήδη στα 40. Οπως αφηγείται στην «Κ», νωρίτερα «δεν είναι ότι κυνηγούσα μια καριέρα, αλλά ζούσα μια ζωή που ζούνε άνθρωποι στα 30». Συνειδητοποιημένοι ότι δεν θα προχωρούσαν σε δεύτερο παιδί, η ίδια και ο σύντροφός της δεν επηρεάστηκαν από τις αντιλήψεις της εποχής. «Ηταν ταμπού, “ένα παιδί, ίσον κανέναν παιδί”» λέει.
Στη συνάντησή μας μεσημέρι σε ένα πάρκο του Ψυχικού, δίπλα της είναι ο γιος της, ο 14χρονος Ιάσονας, ο οποίος φοιτά στην 3η Γυμνασίου. «Δεν του έλειψε ποτέ ένα αδερφάκι» λέει και ο Ιάσονας συμφωνεί. «Είναι τόσα πολλά τα μοναχοπαίδια που δεν είναι θέμα πια» προσθέτει.
Δεύτερη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού στην Ε.Ε.
- Τα τελευταία στοιχεία που δημοσιοποιεί η Eurostat είναι ενδεικτικά της κατάστασης στη χώρα μας. Η Ελλάδα καταγράφει τη δεύτερη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το 2023, βλέποντας τον πληθυσμό της να συρρικνώνεται κατά 56.000 σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
- Στην Ελλάδα το 2023 είχαμε 71 χιλιάδες γεννήσεις έναντι 127 χιλιάδων θανάτων, ενώ από το 2011 και μετά ο πληθυσμός της χώρας μειώνεται σταδιακά.
- Την τελευταία δεκαετία η συνολική μείωση του πληθυσμού άγγιξε το 6% (-660 χιλ).
Οικονομικά και ψυχικά αποθέματα
Για τη Δήμητρα Πουρνάρα, 53 ετών, δασκάλα, και τον σύζυγό της Γιώργο Αρκούλη, 49, μηχανικό, το ένα παιδί ήταν μονόδρομος. «Ναι, είχαμε σκεφτεί να κάνουμε δεύτερο παιδί. Αλλά αποφασίσαμε να μην κάνουμε» λέει στην «Κ» η Δήμητρα. Το ζευγάρι έχει μια κόρη, τη Σόφη, 10 χρονών.
«Ηταν η εποχή της οικονομικής κρίσης, εγώ έχασα τη δουλειά μου οπότε ήταν ένας λόγος και αυτός. Από την άποψη ότι θέλαμε να δώσουμε στο παιδί μας ό,τι χρειαζόταν, να έχει μια ποιότητα η ζωή της, να προσφέρουμε όλα όσα μπορούσαμε» προσθέτει. «Αν ήταν αλλιώς τα πράγματα, πιθανότατα θα έκανα και άλλο, όχι τόσο για εμένα, αλλά για να έχει η μικρή ένα αδερφάκι» εξηγεί η Δήμητρα.
Πέρα από το οικονομικό η ανατροφή ενός παιδιού απαιτεί και ψυχικό σθένος, που πολλά ζευγάρια δεν έχουν πλέον. Για τους γονείς είναι και αυτό ένα σημαντικό ζήτημα. Οπως μας λένε η Δήμητρα και ο Γιώργος, «απαιτείται χρόνος, ενέργεια, για να αναπτυχθεί σωστά ένα παιδί. Δεν είναι μόνο η σωματική ανάπτυξη, ή η εκπαίδευση σημαντικά. Το παιδί πρέπει να έχει καλή ανατροφή, επικοινωνία με τους γονείς του, και τα εφόδια να βγει εκεί έξω στον κόσμο. Ολα αυτά θέλουν ψυχικά αποθέματα».
Δεκάδες οι προβληματισμοί
Το οικονομικό ζήτημα είναι εξίσου σημαντικό και για τον Αντώνη Δεμένεγα, 33 χρόνων, μηχανικό δικτύων και τη Μαρία Αποστολοπούλου, 36 χρόνων, ψυχολόγο, οι οποίοι απέκτησαν πρόσφατα ένα αγοράκι. Για τη Μαρία, που έχει σε μεγάλη προτεραιότητα την καριέρα της, «η απόφαση άργησε λίγο», όπως λέει. Για τον Αντώνη, ήταν τόσο απαραίτητο να υπάρξει εξέλιξη στην καριέρα του όσο και να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για να έρθει ένα παιδί στον κόσμο.
Ως ελεύθερη επαγγελματίας, και ιδιοκτήτρια δικού της κέντρου ψυχοθεραπείας μαζί με άλλους συναδέλφους, η Μαρία πρέπει σύντομα να επιστρέψει στη δουλειά της. Τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. «Το να έρθω σε επαφή με την επαγγελματική μου ταυτότητα είναι πάρα πολύ σημαντικό για αυτό που είμαι και για να μην ξεχάσω και παλαιότερες πτυχές του εαυτού μου. Από την άλλη, δυσκολεύομαι πάρα πολύ στη σκέψη του αποχωρισμού. Και συναισθηματικά, αλλά και γιατί θεωρώ ότι είναι πολύ νωρίς. Μακάρι δηλαδή να μπορούσα να κάτσω τουλάχιστον άλλους τρεις μήνες. Αλλά δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα» εξηγεί η νεαρή μητέρα.
Το ζευγάρι ήδη προβληματίζει η επιλογή του σχολείου. «Εγώ ως πρώτη σκέψη έχω το ιδιωτικό, λόγω των ερεθισμάτων που μπορεί να έχει το παιδί, των δραστηριοτήτων και των υποδομών που μπορεί να παρέχει το σχολείο. Είναι μια πολύ ακριβή υπόθεση, όμως το δημόσιο είναι ζαριά» εκφράζει την ανησυχία του ο Αντώνης.
«Κάτι αρχίζει να κινείται, αργά»
Οσο για τη βοήθεια από το κράτος, αυτή δεν κρίνεται επαρκής ούτε από τον Αντώνη ούτε από τη Μαρία, που επισημαίνουν πως είναι πολύ δύσκολο να πληροί κανείς τα εισοδηματικά κριτήρια για να τη διεκδικήσει. «Για αγορά σπιτιού, ούτε να το σκεφτούμε. Δεν υπάρχουν τέτοια κεφάλαια ούτε με το ΣΠΙΤΙ 1 ούτε με το ΣΠΙΤΙ 2» απαντάει ο νεαρός πατέρας σε ερώτηση για το ενδεχόμενο αγοράς στέγης.
Τα επιδόματα; «Υπάρχει ένα επίδομα, 2.400 ευρώ. Οπότε ναι το αξιοποιήσαμε. Βέβαια είναι τριών μηνών το παιδί και έχουμε πάρει μόνο την πρώτη δόση» σχολιάζει. «Για μένα το βασικό δεν είναι τα επιδόματα» προσθέτει η Μαρία. «Εχω πολλές φίλες συναδέλφους που είμαστε ελεύθεροι επαγγελματίες. Θεωρούμε ότι ένα σημαντικό βοήθημα θα ήταν όντως για ένα διάστημα να έχουμε ένα ποσό της τάξης των 700 ευρώ, ουσιαστικά για να μπορούμε να πληρώνουμε τα έξοδα του γραφείου τα οποία τρέχουν ενώ δεν εργάζεσαι. Αλλά σε γενικές γραμμές έχω μια αίσθηση ότι κάτι αλλάζει. Αρχίζουν και συνειδητοποιούν πως πρέπει να λάβουν μέτρα, και να στηρίξουν τις νέες οικογένειες. Για παράδειγμα ο Αντώνης πήρε άδεια πατρότητας».
Ο Αντώνης επιβεβαιώνει ότι έχει κάνει χρήση άδειας πατρότητας συνολικής διάρκειας περίπου τριών εβδομάδων ενώ τώρα κάνει και χρήση της άδειας φροντίδας τέκνου, με την οποία θα έχει μία μέρα την εβδομάδα άδεια για τέσσερα χρόνια. «Είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό, ώστε να μπορέσει και η Μαρία να εργαστεί αλλά και να συμμετέχω και εγώ στη φροντίδα του μικρού» επισημαίνει.
«Θα έπρεπε να υπάρχει μια παραπάνω στήριξη» συμφωνεί και η Δήμητρα, σχολιάζοντας ότι τα υπάρχοντα επιδόματα δεν κάνουν τη διαφορά. «Η κόρη μου χρειάζεται 130 ευρώ μόνο για τα βιβλία των αγγλικών» συμπληρώνει. «Υπάρχει επίσης ένα μεγάλο ζήτημα με τη φύλαξη των παιδιών. Θα μπορούσα για παράδειγμα να αφήνω την κόρη μου στο σχολείο έως αργά με το διευρυμένο ωράριο, αλλά αυτό σημαίνει πως θα ερχόταν σπίτι πάρα πολύ κουρασμένη, δεν θα μελετούσε. Οπότε αποφεύγω να δουλέψω εκείνες τις ώρες».
Η πρώτη ποιοτική έρευνα για την πορεία του δημογραφικού
Σύμφωνα με την πρώτη ποιοτική έρευνα που έγινε στη χώρα μας, από την επιστημονική ομάδα του Αρεταίειου Νοσοκομείου, με πρωτοβουλία του καθηγητή Μαιευτικής-Γυναικολογίας και διευθυντή Β’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής, και της εταιρείας Μetron Analysis, για την πορεία του δημογραφικού, υπό την αιγίδα του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας (Απρίλιος 2024), ο γάμος και η δημιουργία οικογένειας βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις των προτεραιοτήτων των νέων.
Μόνο 4 στους 10 θεωρούν αρκετά πιθανή την απόκτηση παιδιού στο μέλλον ενώ οι βασικοί λόγοι που αποτρέπουν την απόκτηση είναι οικονομικοί, οι ανεπαρκείς παροχές από το κράτος, και η ανασφάλεια.
Μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα της έρευνας δείχνουν πως το 24% θα ήθελε να έχει 2 παιδιά ενώ μόνο 5% θα ήθελε 3 παιδιά. Οι σκέψεις για την απόκτηση παιδιού έρχονται από την ηλικία των 29 και έπειτα. Μόνο 4 στους 10 θεωρούν αρκετά πιθανή την απόκτηση παιδιού στο μέλλον ενώ οι βασικοί λόγοι που αποτρέπουν την απόκτηση είναι οικονομικοί, οι ανεπαρκείς παροχές από το κράτος, και ο φόβος για τον κόσμο που θα μεγαλώσουν. Η καριέρα, μια καλή ποιότητα ζωής, τα ταξίδια, η δυνατότητα μιας καλής στέγης, συγκαταλέγονται ανάμεσα στους λόγους που ένα ζευγάρι καθυστερεί να λάβει την απόφαση να κάνει παιδιά.
Δεν μπορεί να πεις σε μια γυναίκα “μην κάνεις καριέρα για να κάνεις οικογένεια”. Τελείωσε αυτό. Θα πρέπει να βρεθούν μηχανισμοί ώστε να μπορεί να σπουδάζει και να έχει και την οικογένειά της ή να δουλεύει και να έχει την οικογένειά της.
Οπως λέει στην «Κ» ο καθηγητής Νίκος Βλάχος αναλύοντας την έρευνα. «Δεν μπορεί να πεις σε μια γυναίκα “μην κάνεις καριέρα για να κάνεις οικογένεια”. Τελείωσε αυτό. Θα πρέπει να βρεθούν μηχανισμοί ώστε να μπορεί να σπουδάζει και να έχει και την οικογένειά της ή να δουλεύει και να έχει την οικογένειά της. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να υπάρχει ένας παιδικός σταθμός στα νοσοκομεία για τις γιατρούς, να υπάρχει παιδικός σταθμός στα εργοστάσια. Και τον άνδρα επίσης, πρέπει να στηριχτεί. Να πεις, αν κάνεις πρώτο παιδί και είσαι κάτω των 30 δεν θα σε φορολογήσω για τα επόμενα πέντε χρόνια».
«Η απόφαση να αποκτήσει κάποιος ένα παιδί ή να προσθέσει ένα ακόμη παιδί στην οικογένεια δεν συναρτάται στον βαθμό που νομίζουμε με την οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού ή τις οικονομικές προοπτικές. Οι ερευνητές “ξύνοντας” την πρώτη αυθόρμητη ίσως απάντηση περί του οικονομικού, βρέθηκαν στον σκληρό πυρήνα των προσωπικών επιλογών. Με βάση αυτά τα ευρήματα το υπουργείο αποφάσισε τη στρατηγική του να ενισχύσει τα νέα ζευγάρια, με ένα πλήθος μέτρων, στην απόφασή τους να κάνουν ένα δεύτερο παιδί ή ένα παιδί γενικότερα» εξηγεί στην «Κ» η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας κ. Σοφία Ζαχαράκη.
Θα ήταν ουτοπικό να αναμένουμε αποτελέσματα και μάλιστα μετρήσιμα για ένα φαινόμενο που εξελίσσεται αρνητικά στη χώρα τα τελευταία 40 χρόνια. Ομολογουμένως αργήσαμε να κινητοποιηθούμε με τέτοια ένταση που το κάνουμε τώρα, μέσα και από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό αλλά και τα 13 περιφερειακά σχέδια δράσης για το δημογραφικό. Δυστυχώς η μείωση που βλέπουμε στις γεννήσεις θα συνεχιστεί. – Σοφία Ζαχαράκη, υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας.
«Θα έλεγα ότι η έρευνα βοήθησε να αποκρυσταλλώσουμε τη στόχευσή μας αλλά και την πεποίθηση ότι τα όποια μέτρα θα απαιτηθεί μεγάλο εύρος χρόνου, συνεχούς προσπάθειας και διαρκούς προσαρμογής για να αποδώσουν. Και όταν μιλάμε για απόδοση, εάν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς και πραγματιστές, αναφερόμαστε όχι σε αναστροφή αλλά σε συγκράτηση του ρυθμού πτώσης των γεννήσεων. Θα ήταν ουτοπικό να αναμένουμε αποτελέσματα και μάλιστα μετρήσιμα για ένα φαινόμενο που εξελίσσεται αρνητικά στη χώρα τα τελευταία 40 χρόνια. Ομολογουμένως αργήσαμε να κινητοποιηθούμε με τέτοια ένταση που το κάνουμε τώρα, μέσα και από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό αλλά και τα 13 περιφερειακά σχέδια δράσης για το δημογραφικό. Δυστυχώς η μείωση που βλέπουμε στις γεννήσεις θα συνεχιστεί. Υπάρχουν τα σκληρά δεδομένα, τα οποία δεν μας επιτρέπουν να καλλιεργούμε ψευδείς προσδοκίες. Διότι ξέρουμε πόσες γυναίκες είναι σήμερα σε αναπαραγωγική ηλικία. Τα τελευταία 5 χρόνια οι γυναίκες στην αναπαραγωγική ηλικία είναι 150.000 λιγότερες» εξηγεί η υπουργός.
Τελικά, πώς αποφασίζει ένα ζευγάρι;
«Ακούμε για τα μέτρα, αλλά δεν ξέρω αν μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στο πώς θα υλοποιηθούν» λέει η Αλεξάνδρα. «Το να δώσεις μερικές χιλιάδες ευρώ σε ένα ζευγάρι για να κάνει δεύτερο παιδί, δεν μου φαίνεται λογικό. Δεν ζούμε στο 1950. Είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι και αποφασίζουμε. Ισως να ισχύει σε απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδος, που οι άνθρωποι δεν έχουν τα βασικά. Αλλά όχι στον γενικότερο πληθυσμό, σε ανθρώπους που ξεκινούν το σπίτι τους», συμπληρώνει.
«Αν θα κάνουμε δεύτερο παιδί; Υπάρχει η θέληση, τώρα αν θα υπάρξει η δυνατότητα, από όλες τις πλευρές, δεν το γνωρίζω» λέει από πλευράς της η Μαρία. «Προς το παρόν όλη μας η προσοχή είναι πάνω στον μικρό. Ενα παιδί φέρνεις στον κόσμο, είναι μεγάλη η ευθύνη. Δεν είναι αστεία υπόθεση. Ολοι πρέπει να το γνωρίζουν αυτό».
