Του Απόστολου Λακασά
Σχολεία σε απομακρυσμένα νησιά και σε ορεινές περιοχές κάθε χρόνο απασχολούν τα στελέχη του υπουργείου Παιδείας, της τοπικής κοινωνίας, των γονιών των μαθητών. Να κλείσουν ή όχι; «Μπορεί να σταλεί δάσκαλος;» είναι το ερώτημα που τίθεται με οικονομικά κριτήρια.
Αλλά δεν είναι μόνον αυτά τα κριτήρια για μία δύσκολη απόφαση. Τα σχολεία που βρίσκονται σε δυσπρόσιτες περιοχές και κλείνουν λόγω έλλειψης μαθητών, επιταχύνουν την ερήμωση της ελληνικής υπαίθρου. Στη χώρα μας, η λειτουργία των νηπιαγωγείων και των δημοτικών σχολείων σε τέτοιες περιοχές είναι ζωτικής σημασίας για την ανανέωση των τοπικών κοινοτήτων και την αντιμετώπιση της δημογραφικής συρρίκνωσης.
Αγωνία των αναπληρωτών
Κάθε χρόνο, ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί που καλύπτουν τις θέσεις τους είναι αναπληρωτές που έχουν μπροστά τους την αγωνία για να βρουν σπίτι και να επιβιώσουν οικονομικά, ενώ ερώτημα είναι εάν το υπουργείο Παιδείας τους έχει εφοδιάσει με τις γνώσεις για να αντιμετωπίσουν τις εκπαιδευτικές προκλήσεις ενός ολιγοθέσιου νηπιαγωγείου και δημοτικού σχολείου. Το θέμα, βέβαια, αφορά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς οι ανάγκες σε καθηγητές ειδικοτήτων των γυμνασίων και των λυκείων δεν επιτρέπουν να λειτουργήσουν σε περιοχές με πολύ λίγους μαθητές.
Ειδικότερα, στον χάρτη της χώρας που διαθέτει η γενική γραμματεία Πρωτοβάθμιας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής του υπουργείου Παιδείας, υπάρχουν συνολικά 4.904 μονοθέσια και διθέσια νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία (1.702 και 3.202 αντίστοιχα). Ο αριθμός βέβαια θα μειωθεί, καθώς αρκετά νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία κλείνουν από το επόμενο σχολικό έτος αφού δεν συγκέντρωσαν τον απαιτούμενο αριθμό μαθητών ή, σε λίγες περιπτώσεις, δεν διαθέτουν επαρκείς υποδομές.
Το προηγούμενο σχολικό έτος στις διθέσιες και μονοθέσιες σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης φοίτησαν 115.019 μαθητές (19.805 στα νηπιαγωγεία και 95.214 στα δημοτικά) και οι θέσεις των εκπαιδευτικών ήταν 12.024 (2.579 νηπιαγωγοί και 9.445 δάσκαλοι). Μεταξύ των απομακρυσμένων περιοχών, οι πέντε πρώτες που έχουν τα περισσότερα μονοθέσια είναι οι Κυκλάδες (60), η Εύβοια (56), η Πέλλα (53), το Ηράκλειο (49) και η Αχαΐα (47).
Είναι κρίσιμο το ερώτημα εάν το υπουργείο Παιδείας έχει εφοδιάσει τους εκπαιδευτικούς με τις γνώσεις για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις ενός ολιγοθέσιου νηπιαγωγείου και δημοτικού.
Ως προς τα διθέσια νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία σε απομακρυσμένες περιοχές, τα περισσότερα βρίσκονται στο Ηράκλειο (110), στα Χανιά (91), στη Λάρισα (68), στην Αχαΐα (67) και στη Μαγνησία (66).
Το δίλημμα
«Πάντα υπάρχει η συζήτηση εάν είναι καλό να παραμείνουν οι μαθητές σε ένα μικρό σχολείο στο χωριό τους ή να συγκεντρώνονται σε μια μεγαλύτερη εκπαιδευτική δομή. Και αυτή η συζήτηση γίνεται σε σχέση με τα οικονομικά της εκπαίδευσης, αλλά υπάρχουν και άλλες παράμετροι», αναφέρει στην «Κ» η κ. Αλεξάνδρα Ανδρούσου, καθηγήτρια στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στη Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Η Φινλανδία, από τις χώρες με πολλά ολιγοθέσια σχολεία, έχει αποφασίσει να τα διατηρεί, αλλά συνδυαστικά προσφέρει οικονομική ενίσχυση τόσο στα σχολεία όσο και στους εκπαιδευτικούς τους. Αυτό βέβαια σημαίνει μια τεράστια επένδυση. Καθώς ένα σχολείο δεν αποτελεί μόνο μηχανισμό μάθησης αλλά είναι και κοινωνικός χώρος, ένα κέντρο που εκπαιδεύει όχι μόνο μαθητές αλλά και τους γονείς και την τοπική κοινωνία, η ύπαρξη ολιγοθέσιων σχολείων απαιτεί εκπαιδευτικούς εκπαιδευμένους για αυτή την πρόκληση, να κατανοούν το πλαίσιο –κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό– μέσα στο οποίο λειτουργεί το σχολείο», τονίζει η κ. Ανδρούσου, επισημαίνοντας ότι «ο εκπαιδευτικός σε ένα μονοθέσιο ή διθέσιο σχολείο, που έχει μαθητές διαφορετικών ηλικιών, πρέπει να ξέρει να δουλεύει με τον καθένα διαφοροποιημένα. Η ανάμειξη των παιδιών διαφορετικών ηλικιών είναι σημαντική, αλλά εάν δεν τη χειριστεί κάποιος σωστά, μπορεί να μπλοκάρει τα παιδιά».
Τις θέσεις αυτές εξάλλου διεκδικούν και παίρνουν αναπληρωτές εκπαιδευτικοί, που συνήθως αλλάζουν κάθε χρόνο. Και αυτό διότι τα μόρια που παίρνουν από τη θέση στα δυσπρόσιτα σχολεία είναι διπλάσια και τους επιτρέπει να κερδίσουν θέσεις στους πίνακες των μονίμων διορισμών. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί ξέρουν ότι τους περιμένουν… βάσανα πριν να εγκατασταθούν στην απομακρυσμένη περιοχή.
«Είναι πολύ σημαντικές οι θέσεις αυτές, νιώθεις ότι προσφέρεις σε παιδιά που δεν έχουν τα προνόμια για την εκπαίδευσή τους όπως οι συνομήλικοί τους στα αστικά κέντρα. Αλλά οι συνθήκες είναι δύσκολες», λέει στην «Κ» ο 32χρονος νηπιαγωγός Αντώνης Καρατζάς από τους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, ο οποίος την προηγούμενη διετία τοποθετήθηκε ως αναπληρωτής σε νηπιαγωγεία στο Καστελλόριζο και στη Σαντορίνη. «Δύσκολα βρήκα σπίτι, είναι δύσκολο να συνηθίσεις τον τρόπο ζωής σε έναν απομακρυσμένο τόπο τον χειμώνα. Υπάρχουν οι μαθητές, φυσικά, και μια δουλειά που αγαπώ πολύ», υπογραμμίζει.
«Είναι σαν να μπαίνει ταφόπλακα σε μια τοπική κοινότητα»
Της Λίνας Γιάνναρου
«Ερμα Μαστοροχώρια», αναφώνησε ο Βασίλης Νιτσιάκος, καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όταν έμαθε ότι σε έκτακτη συνεδρίασή του το δημοτικό συμβούλιο Κόνιτσας γνωμοδότησε αρνητικά για την επαναλειτουργία του μοναδικού σχολείου στα Μαστοροχώρια.
Το εντυπωσιακό είναι ότι η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ιωαννίνων είχε αποφασίσει το σχολείο να λειτουργήσει κανονικά τον Σεπτέμβριο στο Κεφαλοχώρι, και μάλιστα για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια υποδεχόμενο τον ένα και μοναδικό μαθητή του. Ωστόσο το δημοτικό συμβούλιο είχε ενστάσεις. «Το επιχείρημα δεν ήταν μάλιστα η έλλειψη εκπαιδευτικών ή υποδομών, αλλά η κοινωνικοποίηση του παιδιού».
Το παιδί είναι ο Δημητράκης Φασούλης, που θα φοιτήσει φέτος στην Α΄ Δημοτικού. Γιος κτηνοτροφικής οικογένειας, από τις λίγες παραγωγικές που έχουν απομείνει στην περιοχή. Εάν δεν άνοιγε το σχολείο θα αναγκαζόταν να ταξιδεύει για πάνω από 80 χιλιόμετρα την ημέρα για να πάει στο σχολείο στην Κόνιτσα, εξηγεί ο πατέρας του, Θωμάς Φασούλης, στην «Κ». «Στο Κεφαλοχώρι όπου μένουμε, υπάρχει δημοτικό σχολείο σε πολύ καλή κατάσταση, κτισμένο τη δεκαετία του ’80, το οποίο δεν λειτουργούσε επειδή δεν είχε μαθητές. Ευτυχώς πήραμε τη συγκατάθεση της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για αναστολή της κατάργησης λειτουργίας για ένα χρόνο». Πέρυσι το παιδί φοίτησε στο νηπιαγωγείο του χωριού, που επίσης άνοιξε μόνο για αυτόν. «Επειδή ήταν σε αναστολή άνοιξε πολύ εύκολα, το σχολείο ήταν σε κατάργηση, οπότε οι διαδικασίες ήταν πιο περίπλοκες», σημειώνει ο κ. Φασούλης. Και όμως όλα πήγαν καλά, διορίστηκε και δάσκαλος.
Το δημοτικό συμβούλιο της πόλης, όμως, δεν συμφωνούσε με την απόφαση. «Ημουν στη συνεδρίαση και δεν το πίστευα». Στα υπόλοιπα Μαστοροχώρια ζουν ακόμη έξι παιδάκια που μετακινούνται καθημερινά κατά κύριο λόγο με ταξί μέχρι την Κόνιτσα για να πάνε σχολείο. Εάν ανοίξει το σχολείο, είναι λογικό ότι θα μετακινηθούν και αυτά εκεί.
«Το σχολείο έχει ορισμένα προβλήματα, χρειάζεται κάποιες επισκευές, για παράδειγμα, στην τουαλέτα και στον αύλειο χώρο, αλλά ο δήμος δεν συνεργάζεται ούτε για αυτά».
Εάν δεν άνοιγε το σχολείο στο Κεφαλοχώρι, ο μοναδικός μαθητής θα αναγκαζόταν να ταξιδεύει για πάνω από 80 χιλιόμετρα την ημέρα για να πάει στο σχολείο στην Κόνιτσα, λέει ο πατέρας του στην «Κ».
«Το κλείσιμο του σχολείου, πέρα από το πρόβλημα που θα δημιουργήσει στον μαθητή, έχει και ένα ιδιαίτερο συμβολικό βάρος, της ταφόπλακας μιας τοπικής κοινότητας», σχολίασε στο Facebook ο κ. Νιτσιάκος. «Για ειδικούς λόγους θα μπορούσε να λειτουργήσει το σχολείο, ακόμη και ως ένα αντίδωρο στην οπισθοφυλακή της αποθνήσκουσας υπαίθρου. Ο Δημητράκης Φασούλης καταθέτει στεφάνι μοναχός στο μνημείο πεσόντων στο Κεφαλοχώρι και καλούνται οι γονείς να τον στέλνουν με την ψυχή στο στόμα να πηγαίνει στην Κόνιτσα».
Η διάρθρωση
Την αναστολή λειτουργίας 38 σχολικών μονάδων στην Ηπειρο για το σχολικό έτος 2025-2026 αποφάσισε η αναπληρώτρια περιφερειακή διευθύντρια Εκπαίδευσης Ηπείρου, Μαρίνα Μπέση, ύστερα από τις σχετικές εισηγήσεις των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης. Η απόφαση αφορά 25 νηπιαγωγεία και 13 δημοτικά σχολεία, τα οποία δεν συγκέντρωσαν τον απαιτούμενο αριθμό μαθητών ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν διαθέτουν επαρκείς υποδομές.
Ειδικότερα, 25 νηπιαγωγεία σε Ιωάννινα, Πρέβεζα, Αρτα και Θεσπρωτία αναστέλλουν τη λειτουργία τους. Ανάμεσά τους τα νηπιαγωγεία Αβγού, Βοβούσας, Διστράτου, Ιεράς Μονής Ρωμάνου, Κεφαλοχωρίου, Μαργαρωναρίου, Μηλιάς, Τσεπελόβου και Χρυσοβίτσας (Ιωαννίνων), τα νηπιαγωγεία Κεστρίνης και Λεπτοκαρυάς (Θεσπρωτίας), Αρχαγγέλου, Βουβοποτάμου, Καστροσυκιάς, Νικόπολης και Πέτρας (Πρέβεζας) και το νηπιαγωγείο Φιλιππιάδας (Αρτας). Σχεδόν στο σύνολο των περιπτώσεων, η κύρια αιτία είναι η έλλειψη μαθητικού δυναμικού.
Ταυτόχρονα, λουκέτο μπαίνει και σε 13 δημοτικά σχολεία, κυρίως σε απομακρυσμένες περιοχές. Πρόκειται για τα δημοτικά Αγίου Χαραλάμπους Κάτω Αθαμάνιου, Αμπελιών Αμμοτόπου, Κεραμάτων, Κομμένου, Κυψέλης, Λουτροτόπου, Παλαιοκατούνου, Πέτρας και Ροδαυγής (Αρτα), Αβγού, Βοβούσας, Νεοχωρόπουλου και Ποταμιάς Κουκλεσίου (Ιωάννινα).
