Το πρώτο τρίμηνο του 2026 φιλοδοξεί το υπουργείο Δικαιοσύνης να καταστήσει νόμο του κράτους το νέο Κληρονομικό Δίκαιο. Οκτώ δεκαετίες μετά την ψήφιση των 326 άρθρων που αποτελούν το σημερινό Κληρονομικό Δίκαιο, η φιλοσοφία του αλλάζει ριζικά προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες της σύγχρονης εποχής. Είκοσι οκτώ συνεδριάσεις χρειάστηκε η ειδική επιτροπή υπό τον ομότιμο καθηγητή Αστικού Δικαίου Απόστολο Γεωργιάδη για να καταλήξει στη δημιουργία του νέου νομοθετήματος, που θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση τις επόμενες εβδομάδες. Μάλιστα, οι πολυδιάστατες και ριζικές αλλαγές οδήγησαν την ηγεσία του υπουργείου στην απόφαση να παραμείνει το νομοσχέδιο για ένα μήνα σε δημόσια διαβούλευση, αντί των 15 ημερών. «Είναι μια ιδιαίτερα σημαντική ημέρα. Ο αστικός κώδικας τέθηκε σε ισχύ το 1946. Ογδόντα χρόνια μετά προχωράμε στην αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου. Προγραμματίζουμε να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026», είπε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης κατά την παρουσίαση του έργου της αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου, κάνοντας λόγο για ένα «άρτιο επιστημονικό επίτευγμα που θα υπηρετήσει την ελληνική κοινωνία και οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες».
Σε μια «ώριμη και αναγκαία αναμόρφωση» αναφέρθηκε ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας, παρομοιάζοντας το έργο της επιτροπής ως «υπόδειγμα επιτυχούς χειρουργικής προσπάθειας». Οπως εξήγησε, οι αλλαγές κινήθηκαν σε τέσσερις βασικούς άξονες, με κυριότερο την προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στην οικογένεια. «Η μεταρρύθμιση διευρύνει την προστασία σε περισσότερα πρόσωπα», σημείωσε ο κ. Μπούγας και συνέχισε: «Δεύτερος άξονας είναι ο εξορθολογισμός του θεσμού νόμιμης μοίρας, τρίτος η κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων και τέταρτος είναι ο διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου, αυτή η τελευταία ρύθμιση έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομία».
Τις βασικές αλλαγές του σχεδίου νόμου παρουσίασε ο «εμπνευστής» του, πρόεδρος της αρμόδιας επιτροπής Απόστολος Γεωργιάδης, ομότιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός. «Αποτελεί κοινό τόπο ότι οι κοινωνικές, δημογραφικές και άλλες μεταβολές έχουν καταστήσει παρωχημένες κάποιες διατάξεις του κληρονομικού μας δικαίου. Ως τέτοιες μεταβολές αναφέρω την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, την αλλαγή στον θεσμό της οικογένειας, όπως το σύμφωνο συμβίωσης ή η ελεύθερη συμβίωση ετερόφυλων και ομόφυλων. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η εκτόξευση των κόκκινων τραπεζικών δανείων που οδηγούν σε κατάχρεες κληρονομιές», είπε ο κ. Γεωργιάδης, συμπληρώνοντας πως γράφτηκαν το προηγούμενο διάστημα σοβαρές ανακρίβειες όπως η κατάργηση της ιδιόγραφης διαθήκης. Ποια είναι τα δέκα βασικά σημεία του νέου Κληρονομικού Δικαίου.
Κληρονομική σύμβαση
Βασική καινοτομία των προτεινόμενων ρυθμίσεων είναι η εισαγωγή του θεσμού της κληρονομικής σύμβασης, δηλαδή μιας συμφωνίας ανάμεσα σε κάποιον που επιθυμεί να ρυθμίσει την τύχη της περιουσίας του μετά θάνατον και σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα που θα την κληρονομήσουν. Η κληρονομική σύμβαση θα είναι δεσμευτική για όλα τα μέρη, χωρίς δυνατότητα μονομερούς ανάκλησης, εκτός αν κάποιος κληρονόμος υποπέσει σε σοβαρό παράπτωμα, όπως η τέλεση κακουργήματος. Μάλιστα, θα μπορεί να ακυρωθεί δικαστικά σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως πλάνη, απάτη ή απειλή. Η κληρονομική σύμβαση επιτρέπει σε περισσότερα πρόσωπα να διαθέσουν από κοινού την περιουσία τους, ενώ παρέχει στον κληρονομούμενο τη δυνατότητα να επιλέξει το εφαρμοστέο δίκαιο της σύμβασης, το οποίο μπορεί να είναι ακόμη και διαφορετικό από το ελληνικό.
Κληρονόμος με αντάλλαγμα
Πλέον θα δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον να καταστεί κληρονόμος παρέχοντας αντάλλαγμα στον κληρονομούμενο. Αν ο κληρονόμος δεν εκπληρώνει την παροχή στην οποία δεσμεύθηκε, τότε ο κληρονομούμενος μπορεί να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση.
Συνδιαθήκη
Προτείνεται δύο ή περισσότερα πρόσωπα να μπορούν να καταρτίσουν μια «συνδιαθήκη», εφόσον προκύπτει κοινή βούληση δέσμευσης. Η πράξη αυτή θα μπορεί να έχει ισχύ κληρονομικής σύμβασης αν συνάγεται ότι οι συνδιαθέτες είχαν βούληση δέσμευσης.
Μερίδιο συζύγων
Αλλαγές υπάρχουν και στην εξ αδιαθέτου διαδοχή, τις περιπτώσεις δηλαδή που δεν υπάρχει διαθήκη ή κληρονομική σύμβαση. Μέχρι σήμερα ο σύζυγος κληρονομεί το 1/2 της περιουσίας, ενώ αν υπάρχουν παιδιά το 1/4, εφόσον δεν υπάρχει διαθήκη. Με τις προωθούμενες αλλαγές ο επιζών σύζυγος θα λαμβάνει το 1/3 της κληρονομιάς, στην περίπτωση που κληρονομεί μαζί με ένα παιδί. Εάν υπάρχουν δύο ή περισσότερα παιδιά, τότε ο επιζών σύζυγος λαμβάνει το 1/4, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ο σύζυγος θα καλείται ως μόνος εξ αδιαθέτου κληρονόμος στην τρίτη τάξη, δηλαδή πριν από τους παππούδες, τους θείους και τους πρώτους εξαδέλφους, ενώ καταργείται το κληρονομικό δικαίωμα των προπαππούδων και προγιαγιάδων.
Σύντροφοι ζωής
Για πρώτη φορά θα μπορεί στην πέμπτη τάξη να κληρονομήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις και ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση. Ωστόσο πρέπει να τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, όπως το να μην υπάρχει επιζών σύζυγος ή σύντροφος με σύμφωνο συμβίωσης του κληρονομούμενου, αλλά ούτε και άλλος συγγενής που κληρονομεί εξ αδιαθέτου. Με λίγα λόγια ο σύντροφος σε ελεύθερη σχέση κληρονομεί μόνο όταν δεν υπάρχουν συγγενείς μέχρι τετάρτου βαθμού, ενώ το ζευγάρι θα πρέπει να συζούσε μόνιμα σε ελεύθερη ένωση για τουλάχιστον τρία χρόνια. Αυτός ο χρονικός περιορισμός δεν ισχύει αν υπάρχει παιδί. Σε κάθε περίπτωση, με την προϋπόθεση της συμβίωσης επί τριετία, ο σύντροφος του κληρονομούμενου θα δικαιούται την αποκλειστική χρήση του ακινήτου που χρησίμευε ως κύριος τόπος διαμονής του, χωρίς αντάλλαγμα, για χρονικό διάστημα ενός έτους από τον θάνατο του κληρονομούμενου, ενώ δικαιούται –υπό τις ίδιες προϋποθέσεις– την οικοσκευή που χρησιμοποιούσαν από κοινού με τον κληρονομούμενο.
Νόμιμη μοίρα σε ενοχική μορφή
Για την εξάλειψη του φαινομένου των… ακούσιων συνιδιοκτησιών που συχνά παραλύουν την αξιοποίηση ενός ακινήτου, ο θεσμός της νόμιμης μοίρας αλλάζει ριζικά. Η νόμιμη μοίρα παύει πλέον να έχει εμπράγματο χαρακτήρα και μετατρέπεται σε ενοχική – δηλαδή σε χρηματική αξίωση του μεριδούχου έναντι της κληρονομιάς. Με τη νέα διάταξη που προωθείται, θα υπάρχει μόνο αξίωση χρηματικής αποζημίωσης από την κληρονομιά, με τον νόμιμο μεριδιούχο να ζητά από τους κληρονόμους να του καταβάλλουν σε χρήματα το ποσό που δικαιούται. Η αξίωση αυτή, η οποία είναι κληρονομητή και μεταβιβαστή, εξασφαλίζεται αφενός με την εισαγωγή νέου γενικού προνομίου στην αναγκαστική εκτέλεση και αφετέρου με την παροχή στον μεριδούχο νομίμου τίτλου προς εγγραφή υποθήκης επί ακινήτων της κληρονομιάς. Στην πραγματικότητα η νέα ρύθμιση περιορίζει τον θεσμό της νόμιμης μοίρας και ισχυροποιεί την πραγματική βούληση του διαθέτη, όπως αυτός την αποτύπωσε στη διαθήκη του, ενώ εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας, με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδούχου έναντι του διαθέτη.
Ιδιόγραφες διαθήκες
Μια σειρά ασφαλιστικών δικλίδων εισάγεται για τις ιδιόγραφες διαθήκες – εκείνες που συντάσσονται αποκλειστικά από το χέρι του διαθέτη, χωρίς συμβολαιογραφικό τύπο. Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, κάθε τέτοια διαθήκη θα πρέπει υποχρεωτικά να παραδίδεται σε συμβολαιογράφο, ο οποίος θα την δημοσιεύει μετά τον θάνατο του διαθέτη. Oταν η ιδιόγραφη διαθήκη εγκαθιστά ως κληρονόμους πρόσωπα πέραν των στενών συγγενών, για να αποκτήσει νομική ισχύ απαιτείται να κηρυχθεί «κυρία». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επιβεβαιωθεί πλήρως η γνησιότητά της και ότι έχει γραφτεί πράγματι από το χέρι του διαθέτη. Για τον λόγο αυτό καθίσταται πλέον υποχρεωτική η γραφολογική πραγματογνωμοσύνη από ειδικό, προϋπόθεση που ενεργοποιείται επίσης όταν μια ιδιόγραφη διαθήκη εντοπιστεί πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του διαθέτη.
Χρέη κληρονομιάς
Οριστικό τέλος δίνεται στη συνένωση μεταξύ των χρεών της κληρονομιάς και της προσωπικής περιουσίας του κληρονόμου, που επί χρόνια οδηγούσε ακόμη και μακρινούς συγγενείς σε αποποιήσεις από φόβο για άγνωστα βάρη. Με το νέο πλαίσιο, ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται πλέον με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς, παρά μόνο εάν επιλέξει ρητά να το κάνει. Ετσι, οι υποχρεώσεις προς τους πιστωτές θα καλύπτονται αποκλειστικά από το ενεργητικό της κληρονομιάς. Η κληρονομιά αποσπάται αυτομάτως από την ατομική περιουσία του κληρονόμου και λειτουργεί ως μια ξεχωριστή οικονομική «ενότητα», την οποία διαχειρίζεται δικαστικός εκκαθαριστής. Μετά την ολοκλήρωση της εκκαθάρισης, ό,τι απομένει –εφόσον απομένει– αποδίδεται στους κληρονόμους αναλογικά με το μερίδιό τους.
Ευάλωτοι διαθέτες
Ενα από τα νέα μέτρα που εισάγεται αφορά τις διαθήκες που συντάσσονται από άτομα τα οποία νοσηλεύονται σε νοσοκομεία ή θεραπευτήρια. Για να αποτραπούν φαινόμενα άσκησης επιρροής σε ευάλωτους διαθέτες, προβλέπεται ότι ιδιόγραφη διαθήκη που συντάσσεται κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ή μέσα σε τρεις μήνες από τη λήξη της είναι άκυρη, εάν με αυτήν αφήνονται περιουσιακά στοιχεία σε γιατρούς, νοσηλευτές ή σε πρόσωπα που εργάζονται στον εκάστοτε χώρο περίθαλψης. Εξαίρεση υπάρχει μόνο όταν τα πρόσωπα αυτά ανήκουν στους συγγενείς που θα κληρονομούσαν εξ αδιαθέτου.
Συναινετικό διαζύγιο, αίρεση χηρείας
Διευκρινίζεται στον νόμο ότι η διάταξη διαθήκης υπέρ του συζύγου είναι ακυρώσιμη και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, ενώ προστέθηκε αντίστοιχη ρύθμιση περί ακυρωσίας της διάταξης υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν, μετά τη σύνταξή της είχε υπογραφεί συναινετική ή μονομερής πράξη λύσης του συμφώνου. Παράλληλα, καταργείται ως αναχρονιστική η αίρεση χηρείας, η διάταξη βάσει της οποίας κάποιος μπορούσε να αφήσει την περιουσία του στον σύζυγό του, με την προϋπόθεση αυτός να μην ξαναπαντρευτεί.
