Με το θέμα των Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό ασχοληθήκαμε για πρώτη φορά πριν από 25 χρόνια. Τότε δεν υπήρχε η Ευρωπαϊκή Ενωση και τα σχετικά στοιχεία ήταν εκείνα που συγκέντρωνε η Τράπεζα της Ελλάδος. Το 1994 άρχισε το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) «Ευρυδίκη», το οποίο ανάμεσα στα άλλα, συγκεντρώνει στοιχεία και για τους φοιτητές των χωρών-μελών που φοιτούν σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. Τα πρώτα σχετικά στοιχεία αφορούν το ακαδημαϊκό έτος 1994-1995. Στις 12.6.2001 κυκλοφόρησε η Επετηρίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ε.Ε. για το 2001 (Eurostat Yearbook 2001) στην οποία, ανάμεσα στα άλλα, δίνονται και στοιχεία για τους φοιτητές των χωρών-μελών της Ε.Ε. που φοιτούν σε άλλες χώρες της Ε.Ε. το ακαδημαϊκό έτος 1997-1998 (τα στοιχεία για το Βέλγιο είναι του ακαδημαϊκού έτους 1996-1997). Χρησιμοποιώντας τα στοιχεία αυτά, καθώς και τα στοιχεία του προγράμματος «Ευρυδίκη» για το έτος 1994-1995 εξετάζουμε στο άρθρο αυτό την εξέλιξη στον αριθμό των φοιτητών των χωρών-μελών της Ε.Ε. που φοιτούν σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. («φοιτητών» για συντομία από εδώ και εμπρός) το ακαδημαϊκό έτος 1997-1998 σε σύγκριση με το ακαδημαϊκό έτος 1994-1995.
Πρώτοι σε εξαγωγή φοιτητών
Στον πίνακα 1 δίνουμε τον αριθμό των φοιτητών κατά χώρα προέλευσης τα ακαδημαϊκά έτη 1997-1998 και 1994-1995 (δύο πρώτες στήλες), την ποσοστιαία μεταβολή του αριθμού αυτού το 1997 σε σύγκριση με το 1994 (τρίτη στήλη) και το ποσοστό που οι φοιτητές αυτοί αντιπροσώπευαν στο φοιτητικό δυναμικό των χωρών προέλευσης τα ακαδημαϊκά έτη 1997-1998 και 1994-1995 (τέταρτη και πέμπτη στήλη).
Από τις δύο πρώτες στήλες του πίνακα 1 φαίνεται ότι η χώρα μας είχε τον μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. τόσο το 1997/98 όσο και το 1994/95. Στις τρεις επόμενες θέσεις βρίσκονταν η Γαλλία, η Γερμανία (με εναλλαγή στη 2η και 3η θέση) και η Ιταλία, χώρες με 6πλάσιο ή 8πλάσιο πληθυσμό, ενώ η Πορτογαλία με πληθυσμό ανάλογο της χώρας μας, βρισκόταν στη 10η θέση με αριθμό φοιτητών σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. οκτώ φορές μικρότερο από εκείνον της χώρας μας.
Από την τρίτη στήλη του πίνακα 1 φαίνεται ότι η χώρα μας είχε, μετά τη Σουηδία, τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση του αριθμού φοιτητών της σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. και την ακολουθούσαν η Ιρλανδία και η Φινλανδία. Στις υπόλοιπες χώρες σημειώθηκαν μικρότερες αυξήσεις και μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο σημειώθηκε μείωση (η χώρα αυτή προσελκύει τον μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών από άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε.). Εξαιτίας των διαφορετικών αυτών ρυθμών μεταβολής, η συμμετοχή των Ελλήνων φοιτητών στο σύνολο των φοιτητών της Ε.Ε. που φοιτούν σε άλλες χώρες-μέλη της αυξήθηκε από 15,5% το 1994/95 στο 20,3%. Συνολικά οι φοιτητές των χωρών-μελών της Ε.Ε. που σπουδάζουν σε άλλες χώρες-μέλη αυξήθηκαν μέσα σε 3 χρόνια κατά 25%.
Από την τέταρτη και πέμπτη στήλη φαίνεται ότι, με εξαίρεση το Λουξεμβούργο (βλέπε σχετικά στη συνέχεια) η Ελλάδα έρχεται πρώτη τόσο το 1994/95 όσο και το 1997/98 σε ό,τι αφορά το ποσοστό που οι φοιτητές που σπουδάζουν σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε. αντιπροσωπεύουν στο φοιτητικό δυναμικό της χώρας προέλευσής τους και ακολουθεί, σε μικρή απόσταση, η Ιρλανδία.
Σε ό,τι αφορά τα ποσοστά της τέταρτης και πέμπτης στήλης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι:
– Το ποσοστό 13,66% που αντιπροσωπεύουν οι Ελληνες που φοιτούν σε χώρες της Ε.Ε. στο φοιτητικό δυναμικό της χώρας μας πρέπει να είναι πολύ υψηλότερο, δεδομένου ότι στο φοιτητικό δυναμικό της (στο οποίο υπολογίζεται το ποσοστό αυτό) περιλαμβάνονται και οι μη ενεργοί (οι «αιώνιοι» λεγόμενοι) φοιτητές. Αν, δηλαδή, ο αριθμός που δίνεται στον πίνακα υπολογιστεί ως ποσοστό των ενεργών φοιτητών των ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας, το ποσοστό αυτό πρέπει να ξεπερνά το 20%.
– Αν στους φοιτητές μας που σπουδάζουν στις χώρες της Ε.Ε. προστεθούν και εκείνοι που φοιτούν σε άλλες χώρες της Ευρώπης που δεν είναι μέλη της Ε.Ε. (δηλαδή τις βαλκανικές χώρες, τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και την Ελβετία), στις ΗΠΑ και τον Καναδά, η Ελλάδα θα πρέπει να είναι η χώρα με το μεγαλύτερο (πάντα με την εξαίρεση του Λουξεμβούργου) ποσοστό φοιτητών στο εξωτερικό. Τέλος, το Λουξεμβούργο αποτελεί μια εντελώς ιδιάζουσα περίπτωση εξαιτίας του γεγονότος ότι στη χώρα αυτή -όπως σημειώνεται στο τεύχος του προγράμματος της Ε.Ε. «Ευρυδίκη» -δεν υπάρχουν αρκετά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι νέοι της -που έχουν τα πρωτεία στην Ε.Ε. στη γλωσσομάθεια- φοιτούν, στην πλειονότητά τους, σε γειτονικές χώρες (κυρίως στο Βέλγιο, τη Γερμανία και τη Γαλλία).
Πού σπουδάζουν οι Ελληνες
Στον πίνακα 2 δίνουμε τον αριθμό των Ελλήνων φοιτητών κατά χώρα υποδοχής τα ακαδημαϊκά έτη 1997/98 και 1994/95 (δύο πρώτες στήλες), την ποσοστιαία μεταβολή του αριθμού αυτού το 1997 σε σύγκριση με το 1994 (τρίτη στήλη) και την ποσοστιαία κατανομή τους στις χώρες υποδοχής τα ακαδημαϊκά έτη 1997/98 και 1994/95 (τέταρτη και πέμπτη στήλη). Ο πίνακας 2 περιλαμβάνει μόνο 11 από τις 14 χώρες, διότι στο Yearbook 2001 δεν δίνονται στοιχεία το έτος 1997/98 για την Ολλανδία και την Πορτογαλία (στις οποίες το 1994/95 φοιτούσαν, αντίστοιχα, 102 και 3 Ελληνες), ενώ στο πρόγραμμα «Ευρυδίκη» δεν δίνονται στοιχεία για το Λουξεμβούργο (στο οποίο το 1997/98 φοιτούσαν 3 Ελληνες).
Από τις δύο πρώτες στήλες του πίνακα 2 φαίνεται ότι ο μεγαλύτερος αριθμός Ελλήνων φοιτητών σε άλλες χώρες – μέλη της Ε.Ε. τόσο το 1997/98 όσο και το 1994/95 βρισκόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Παλαιότερα οι περισσότεροι από τους Ελληνες φοιτητές που σπούδαζαν στη χώρα αυτή έκαναν μεταπτυχιακές σπουδές. Μετά, όμως, τη μεγάλη αύξηση των πανεπιστημίων, που επήλθε εξαιτίας της ανωτατοποίησης των Polytechnics, ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων, που θέλουν να κάνουν προπτυχιακές σπουδές, πηγαίνει σε αγγλικά πανεπιστήμια. Στη δεύτερη θέση και στα δύο βρίσκεται η Ιταλία, στην οποία οι Ελληνες πηγαίνουν κυρίως για προπτυχιακές σπουδές. Στην τρίτη και τέταρτη θέση βρίσκονται η Γερμανία και η Γαλλία, στις οποίες οι Ελληνες πηγαίνουν, όπως και στο Ηνωμένο Βασίλειο, τόσο για προπτυχιακές όσο και για μεταπτυχιακές σπουδές.
Από την τρίτη στήλη του πίνακα 2 φαίνεται ότι ο αριθμός των Ελλήνων φοιτητών σε κράτη-μέλη της Ε.Ε. αυξήθηκε (βλέπε τελυταία γραμμή της στήλης) κατά 64,4% μέσα σε τρία χρόνια. Από τις τέσσερις σημαντικότερες χώρες που προαναφέρθηκαν, οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο (με αποτέλεσμα το 1997/98 οι Ελληνες φοιτητές στη χώρα αυτή να ξεπεράσουν το 50% του συνόλου των Ελλήνων φοιτητών σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε.) και στην Ιταλία. Πολύ μικρή αύξηση σημειώθηκε στη Γερμανία, ενώ στη Γαλλία σημειώθηκε μικρή μείωση. Συνολικά στις τέσσερις αυτές χώρες, όπως φαίνεται από την τέταρτη και πέμπτη στήλη του πίνακα 2, ενώ το 1994/95 σπούδαζε το 94,3% των Ελλήνων φοιτητών σε κράτη-μέλη της Ε.Ε., το 1997/98 σπούδαζε το 96,6%.
Η πρωτιά της χώρας μας στον αριθμό των φοιτητών που σπουδάζουν σε χώρες της Ε.Ε. (και, γενικότερα, στο εξωτερικό) δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Εχει ιστορία δεκαετιών και οφείλεται σε πολλούς οικονομικούς, κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς και άλλους λόγους. Οι κυριότεροι από τους λόγους αυτούς είναι:
(α) Η έλλειψη ενός μακροπρόθεσμου προγραμματισμού του εκπαιδευτικού μας συστήματος από το οποίο απουσιάζει ένας σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός σε όλα τα επίπεδα (και ιδιαίτερα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) σε συνδυασμό με τα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζει η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση στη χώρα μας. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι οι περισσότεροι μαθητές Λυκείου να προετοιμάζονται (με φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα τα οποία αποτελούν τεράστιο οικονομικό βάρος για την ελληνική οικογένεια) για τις εξετάσεις που πρέπει να περάσουν για να εισαχθούν σε κάποιο τμήμα των ΑΕΙ της χώρας.
(β) Η μεγάλη εκτίμηση που τρέφουν οι γονείς στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση και η επιθυμία τα παιδιά τους να τελειώσουν κάποια σχολή ΑΕΙ, με την ελπίδα (που, όσο προχωρούν τα χρόνια, δεν φαίνεται να είναι, σε πολλές περιπτώσεις, βάσιμη) μιας καλύτερης επαγγελματικής αποκατάστασης με ικανοποιητικές αποδοχές ή εισόδημα. Η εκτίμηση και η επιθυμία αυτή τους ωθεί τους γονείς, στην περίπτωση που το παιδί τους δεν πετυχαίνει σε κάποια σχολή στην Ελλάδα να το στέλνουν στο εξωτερικό.
(γ) Ο αριθμός των προσφερομένων θέσεων (και ιδιαίτερα στις Ιατρικές και Πολυτεχνικές Σχολές) στα ΑΕΙ της χώρας είναι μικρότερος από τον αριθμό των υποψηφίων. Τέλος
(δ) Ο ολοένα και εντονότερος ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας. Πιο συγκεκριμιένα: η ανεπάρκεια των γνώσεων που αποκτούν οι πτυχιούχοι στα ελληνικά ΑΕΙ καθιστά ολοένα και επιτακτικότερη την ανάγκη να προχωρήσουν σε μεταπτυχιακές σπουδές. Επειδή, όμως, οι μεταπτυχιακές σπουδές -παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια- δεν είναι αρκετά αναπτυγμένες στη χώρα μας, πολλοί απόφοιτοι ελληνικών ΑΕΙ πηγαίνουν στο εξωτερικό για να αποκτήσουν ένα Master ή ένα Διδακτορικό.
«Διαρροή εγκεφάλων»
Κλείνοντας το άρθρο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η μεγάλη αύξηση του αριθμού των Ελλήνων που σπουδάζουν σε χώρες της Ε.Ε., με την οποία ασχοληθήκαμε στο άρθρο αυτό, σε συνδυασμό με τον αριθμό των Ελλήνων που σπουδάζουν σε άλλες χώρες, δείχνει ότι παρά τις αλλαγές που σημειώθηκαν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα την τελευταία 25ετία, το παλαιό φαινόμενο της μετάβασης μεγάλου αριθμού Ελλήνων για προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό συνεχίζεται και μαζί με αυτό από τη μια μεριά η σημαντική συναλλαγματική δαπάνη και από την άλλη -και αυτό είναι το σημαντικότερο- η «διαρροή εγκεφάλων», δεδομένου ότι ένα σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων που τελειώνουν τις μεταπτυχιακές σπουδές τους στο εξωτερικό παραμένει και εργάζεται σε ξένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, στα οποία τους προσφέρονται μόνιμες θέσεις με υψηλές αποδοχές και ιδανικές συνθήκες διδασκαλίας και έρευνας.
