«Οι χειμώνες περνούν εύκολα, μόνο τα καλοκαίρια είναι μεγάλα», για τον Λευτέρη που είναι παραδομένος στον κόσμο των ναρκωτικών και γνώρισε από μικρό παιδί τη φυλακή. Η πορεία του είναι προδιαγεγραμμένη. Ξεκίνησε τη ζωή του στις φυλακές ανηλίκων και σήμερα είναι έγκλειστος στις φυλακές ενηλίκων. Τι κάνει; Το λέει ο ίδιος: «Μαθαίνω το μεγάλο κόλπο, την επόμενη φορά θα είμαι πιο τυχερός…».
Τις συνεντεύξεις από τον Λευτέρη και άλλους νέους που βρέθηκαν στις φυλακές πήραν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τους γνώριζαν παιδιά στις φυλακές ανηλίκων και τους ξαναβρήκαν ή τουλάχιστον το προσπάθησαν 5 χρόνια μετά. Δυστυχώς ένας μεγάλος αριθμός, όπως προέκυψε από την έρευνα τους, το 1/3 από τους 156 ανήλικους που συνάντησαν, είχε προβλήματα με τον νόμο και μετά την αποφυλάκισή του.
Προδιαγεγραμμένη πορεία
Ρότα ζωής, μαθηματικά προδιαγεγραμμένη, γράφουν στην έρευνά τους τα μέλη της ομάδας και καταλήγουν στο οδυνηρό συμπέρασμα με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Οι νεαροί φαίνεται να επανεγκλείονται με γεωμετρική ταχύτητα. Ενας από τους νεαρούς που συναντήσαμε στη φυλακή, αποφυλακίστηκε και σε 15 ημέρες τον ξανασυναντήσαμε σε άλλη φυλακή υπόδικο, πλέον, για μια νέα αξιόποινη πράξη…».
Ομως και αυτοί που κατάφεραν και έμειναν «εκτός των τειχών», περνούν το δικό τους Γολγοθά με άγνωστη κατάληξη. Η φυλακή και το ποινικό παρελθόν τούς κυνηγά. Κάποιοι ίσως πιο τυχεροί, που έχουν τη στήριξη της οικογένειας ίσως ξεπεράσουν τον εφιάλτη των ναρκωτικών και του νέου εγκλεισμού…
Ας δούμε όμως πώς βιώνουν οι ίδιοι την εμπειρία της φυλακής μέσα από τις δικές τους αφηγήσεις.
«Μέσα δεν μαθαίνεις»
Ο Ορέστης, 21 χρόνων, είναι τσιγγάνος. Ζει στη Θήβα με τη μητριά του, τον πατέρα του και τα αδέλφια του. Εμεινε δύο χρόνια στη φυλακή, επειδή είχε προξενήσει βαριά σωματική βλάβη σε κάποιον κατά τη διάρκεια τσακωμού. Αφέθηκε ελεύθερος με όρους. Να πώς περιγράφει την εμπειρία του μέσα στις φυλακές:
«Η φυλακή είναι μεγάλη εμπειρία. Μπαίνει στο μυαλό σου. Δεν ξεκολλάει. Πολύ άσχημη κατάσταση… Αλλο να βλέπεις και άλλο να τα λες. Δύσκολη περίοδος. Δεν υπήρχαν χρήματα. Πολλά τα χρόνια. Στέλνοντάς μας στη φυλακή νομίζουν ότι κάνουν καλό. Αλλά είναι αντίστροφη μέτρηση. Μας ταλαιπωρούν. Δεν μας βάζουν μυαλό. Μέσα δεν μαθαίνεις. Πρέπει να σε έχουν συνέχεια στο πρόβλημα. Να σου βάζουν μυαλό. Σαν παιδί κάνεις παρανομία. Χρειάζεται κοινωνική λειτουργός… Κι όταν βγεις δεν σε βοηθούν, σε αφήνουν πίσω. Τότε θα πας να κλέψεις. Η φυλακή σε κάνει άγριο, χειρότερο… Υπάρχουν παιδιά – ομάδες, που δεν σκέφτονται να βγουν και να βρουν δουλειά. Συζητάνε τι έκαναν, πώς έγινε και πώς θα κλέψουν. Δεν είναι ζωή αυτή…».
Στιγματισμένος
Ο ίδιος, όπως είπε, δεν πρόκειται να ξαναστραφεί στο έγκλημα. «Ολοι θέλουμε κάτι καλύτερο στη ζωή μας», λέει. Μίλησε και για την αποφυλάκισή του. Αυτόν τον δέχτηκαν οι γονείς του και δουλεύει με τον πατέρα του, είναι γυρολόγος και θέλει να κάνει μια δική του δουλειά. Θέλει να ασχοληθεί με το εμπόριο. Θέλει να κάνει χρήματα, να έχει δικό του σπίτι.
Ομως η προηγούμενη «θητεία» του στις φυλακές τον στιγματίζει… «Δεν μπορείς να βρεις δουλειά. Αλλά ξέρετε δεν θα δουλέψει το ποινικό μητρώο, εγώ θα δουλέψω», εκμυστηρεύεται.
Παραδέχεται ότι η χρήση ναρκωτικών «δεν είναι καλό πράγμα». «Από την καλή ζωή σε φέρνει στην κακή», αναγνωρίζει, αλλά υπάρχει κι ένα αλλά: «Εβγαλα δύο χρόνια στη φυλακή. Οταν βγήκα είχα ψυχολογικά προβλήματα, δεν μπορούσα να αντέξω. Το τσιγάρο (χασίς) με ηρεμούσε… Μέσα στη φυλακή ναρκωτικά διακινούνται… Πολλοί κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, γιατί είναι εθισμένοι στη χρήση ναρκωτικών και δεν αντέχουν τη στέρηση».
«Η φυλακή με έκανε τεμπέλη»
Ο Φοίβος είναι ένας ωραίος νέος που μένει στην Αθήνα και είχε την πρώτη επαφή με τη φυλακή στα 16 χρόνια. Η πραγματική αιτία του εγκλεισμού του είναι τα ναρκωτικά. Εφτασε στο ραντεβού με τους φοιτητές μέλη της επιστημονικής ομάδας της Νομικής Σχολής Αθηνών με μια μηχανή μεγάλου κυβισμού.
«Εγώ», είπε, «έχω ένα πρόβλημα στη ζωή μου… η φυλακή με έκανε τεμπέλη». Στα διάφορα σωφρονιστικά καταστήματα όπου κλείστηκε από τα 16 του, έμενε χιλιάδες ώρες άπραγος. Σήμερα η εργασιακή του αποκατάσταση μοιάζει δύσκολη αν όχι αδύνατη. Στην παθητικότητά του έρχεται να προστεθεί και το παρελθόν του εγκλεισμού που άφησε τα σημάδια του με χαρακιές στα χέρια του από κάποια συμπλοκή. «Με σύστησαν σε ένα κατάστημα και μόλις το αφεντικό είδε τα χέρια μου με έδιωξε χωρίς δεύτερη κουβέντα».
«Ζω για το σήμερα»
Είναι παιδί πολυμελούς οικογένειας, που κι αυτή είχε προβλήματα με τον νόμο και παρελθόν εγκλεισμού. Ο ίδιος έχει ελάχιστες αναμνήσεις από την παιδική του ηλικία. Θεωρεί πώς έχει περάσει όλη του τη ζωή στη φυλακή. «Ενιωσα πώς είναι να είσαι χαρούμενος, ξέγνοιαστος και ευτυχισμένος μόλις πέρυσι, σε ηλικία 20 ετών, όταν έκανα για πρώτη φορά διακοπές».
Αν και δηλώνει ότι δεν θέλει να ξαναγυρίσει στη φυλακή, από το ύφος του φαίνεται συμβιβασμένος με την ιδέα του εγκλεισμού. Και να πώς βλέπει το μέλλον: «Δεν έχω μάθει να κάνω όνειρα για το μέλλον… Ζω για το σήμερα. Τι όνειρα να κάνω; Σήμερα είμαι ελεύθερος, αύριο αν δεν βρω χρήματα, θα είμαι πάλι μέσα… Να παντρευτώ, να κάνω οικογένεια… Κι αυτά λεφτά θέλουν… εγώ δεν έχω δουλειά.. και να βρω… μεροδούλι μεροφάι».
Εξευτελισμός
Για τον Βασίλη όλα ξεκίνησαν από την αγορά μιας μηχανής μεγάλου κυβισμού. «Δεν ξέρω», λέει, «ποιανού ήταν, αλλά εγώ την είχα αγοράσει. Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Και μετά από κανά – δυό μέρες ήρθαν αυτοί και με πήραν στο τμήμα». Και συνεχίζει: «Δε συμφώνησα ποτέ με την κατηγορία που μου απήγγειλαν, ήθελα λίγο χρόνο για να βρω εκείνους που μου πούλησαν κλεμμένο πράγμα, αλλά μάταια. Ενώ πέρασα αρκετές ώρες δεμένος σε μια καρέκλα, χωρίς να μου δώσουν ούτε ένα ποτήρι νερό, με έβαλαν μέσα σε δωμάτιο, που οι τοίχοι ήταν με αίματα, μια αίθουσα βρώμικη… και εκεί ξεκίνησε ο προσωπικός μου εξευτελισμός. Με βαρούσαν συνεχώς και μόλις βρήκα το κουράγιο να μιλήσω στον πατέρα μου, να του δείξω τις μελανιές ήμουν κιόλας στη φυλακή. Εκεί έμαθα να είμαι ψυχρός. Δεν ήθελα να με βλέπουν να κλαίω, γιατί θα με θεωρούσαν αδύναμο».
Ο Βασίλης μετά την εμπειρία του, είναι ελεύθερος και δουλεύει στο φανοποιείο του πατέρα του. Αλλαξε πολλές δουλειές, αφού στη φυλακή δεν έμαθε τίποτε άλλο από την τεμπελιά και τα ναρκωτικά. Σήμερα ελπίζει και ομολογεί: «Οι μόνοι που μου συμπαραστάθηκαν είναι οι γονείς μου και κυρίως ο πατέρας μου. Με πήρε κοντά του, μου έμαθε την τέχνη, με στήριξε κι έτσι τώρα μπορώ να ζω άνετα μόνος μου».
Οταν η μητέρα είναι στη φυλακή…
Παντρεμένες με προβληματικές συνήθως συζυγικές σχέσεις και μητέρες τουλάχιστον δύο παιδιών είναι η μεγάλη πλειοψηφία των κρατουμένων γυναικών, πολλές από τις οποίες ανήκουν στην κατηγορία των επιστημόνων ελευθέρων επαγγελμάτων. Φόνοι, κλοπές και ναρκωτικά είναι κυρίως τα αδικήματα για τα οποία κρατούνται, ενώ σε ένα ποσοστό 25% το θύμα ήταν ο σύζυγος. Απόλυτη εφαρμογή έχει για τις γυναίκες κρατούμενες και μητέρες, που καλύπτουν το 68% του γυναικείου πληθυσμού στις φυλακές, η παροιμία «αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα». Οπως προκύπτει από την έρευνα των φοιτητών της Νομικής Σχολής Αθηνών, τα παιδιά μετά τον εγκλεισμό της μητέρας τους διακόπτουν το σχολείο και ή εργάζονται ή τις περισσότερες φορές, και αυτό θεωρείται ιδιαίτερα ανησυχητικό, γυρίζουν άσκοπα στους δρόμους χωρίς να κάνουν τίποτα. Κατά τα άλλα, όσο η μητέρα είναι στη φυλακή, τα παιδιά μένουν με τον πατέρα (22,4%), με τους γονείς ή τα πεθερικά (22,4%) και ένα μεγάλο ποσοστό (26,9%) ζουν μόνα τους σε δικό τους ή φιλικό σπίτι.
Το προφίλ των κρατουμένων
Αναλυτικά τα βασικά πορίσματα της έρευνας έχουν ως εξής:
– Οι γυναίκες κρατούμενες είναι κατά μέσο όρο 37 χρόνων και οι περισσότερες γεννήθηκαν σε αστικά κέντρα. Το 37,9% είναι παντρεμένες, ενώ το 68% μητέρες κατά μέσο όρο 2 ανήλικων παιδιών στην εφηβική ή μετεφηβική ηλικία. Το 26,7% είναι αγράμματες, ποσοστό τριπλάσιο του αντίστοιχου των αγράμματων γυναικών του γενικού πληθυσμού της χώρας.
– Πριν από τον εγκλεισμό απασχολούνταν (24,3%) σε βιοτεχνίες, τεχνίτριες, εργάτριες, μικρέμποροι και οδηγοί. Ενα υψηλό ποσοστό ήταν επιστήμονες ελευθέρων επαγγελμάτων και ανώτεροι υπάλληλοι, ενώ το 25,2% ήταν άνεργες ή ασχολούνταν με τα οικιακά.
– Το εκπαιδευτικό επίπεδο του συζύγου των κρατουμένων είναι πολύ χαμηλό. Το 32,3% είναι αγράμματοι, το 27,4% απόφοιτοι του δημοτικού, ενώ εργάζεται το 84,1%, όμως τα χρήματα που κερδίζουν δεν καλύπτουν τις ανάγκες της οικογένειας.
– Η έγγαμη συμβίωση των περισσοτέρων κρατουμένων εμφανίζεται προβληματική λόγω κακομεταχείρισης, αδιαφορίας, μέθης, σχέσεις με άλλες γυναίκες. Τα προβλήματα οδήγησαν σε διαζύγιο με κύριες αιτίες: την κακομεταχείριση (17,4%), τις εξωσυζυγικές σχέσεις (10,9%), τα τυχερά παιχνίδα (10,9%), τη χρήση ναρκωτικών ουσιών (8,7%), τον εγκλεισμό του συζύγου στη φυλακή (8,7%). Από τις 103 κρατούμενες οι 25 (24,3%) δέχτηκαν ότι οι σύζυγοί τους έχουν υπάρξει ή είναι κρατούμενοι σε ίδρυμα, φυλακή, ψυχιατρείο ή κέντρο αποτοξίνωσης.
Θύμα ή συνεργός
– Το 45% των περιπτώσεων απαντά ότι ο σύζυγος δεν γνώριζε την παράνομη δραστηριότητα της γυναίκας του, το 25% δέχεται ότι ο σύζυγος ήταν το θύμα, το 10% ότι ο σύζυγος ήταν συνεργός και το 5% ότι ήταν ο άνθρωπος που παρότρυνε στην παράνομη πράξη.
– Οι γυναίκες κρατούνται στη φυλακή κατά μέσο όρο 22,6 μήνες με καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου. Και τα αδικήματα είναι: ανθρωποκτονία από πρόθεση 25,2%, κλοπή 19,4%, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών 13,5%, υπεξαιρέσεις 4,9%, απάτες σε βάρος του Δημοσίου 2,9% και ακάλυπτες επιταγές 5,8%.
– Ο ελεύθερος χρόνος των κρατουμένων αναλώνεται κυρίως με την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών, διάβασμα, τηλεφωνήματα και κέντημα. Το 12,6% δηλώνει ότι δεν κάνει τίποτε μέσα στη φυλακή.
Οι περισσότεροι επιστρέφουν… εγκληματίες
Την «τεχνογνωσία του εγκληματείν» αποκτούν οι ανήλικοι κρατούμενοι λόγω της συναναστροφής τους με… εμπειρότερους εγκληματίες, διαπιστώνει η ομάδα των φοιτητών της Νομικής Αθηνών σε έρευνα που πραγματοποίησε στις φυλακές.
«Μπαίνουν μαθητευόμενοι και διαμορφώνονται γρήγορα σε… διδάκτορες του εγκλήματος, με επόμενες καταδίκες όχι πλέον μόνο για μικροκλοπές αλλά επίσης για ληστείες, ανθρωποκτονίες και βιασμούς», σημειώνουν τα μέλη της ερευνητικής ομάδας με επιστημονικό υπέυθυνο τον καθηγητή της Εγκληματολογίας κ. Νέστορα Κουράκη και συντονίστρια την επίκουρη καθηγήτρια κ. Φωτεινή Μηλιώρη.
Τους ερευνητές – προπτυχιακούς φοιτητές της Νομικής Σχολής, αυριανούς δικηγόρους και δικαστές, εντυπωσίασε και το μεγάλο ποσοστό υποδίκων που συνάντησαν στις φυλακές και ανέρχεται στο 40% του συνόλου των ανηλίκων κρατουμένων. Από τους 62 υπόδικους οι 16, δηλαδή 1 στους 4, κρατούνταν μόνο για απλή κλοπή, γεγονός που όπως επισημαίνουν δεν δικαιολογείται από την ισχύουσα νομοθεσία.
Από 13 ετών
Τα αποτελέσματα της έρευνας κατατείνουν στο συμπέρασμα ότι οι ανήλικοι κρατούμενοι που εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήματα ακολουθούν στη συνέχεια μια εγκληματική σταδιοδρομία. Αυτό ισχύει για τους ανήλικους που διαπράττουν σοβαρά αδικήματα, με ποινή φυλάκισης άνω των δύο ετών. Από τους ερωτηθέντες αυτής της κατηγορίας, η συντριπτική πλειοψηφία (97%) είχαν ήδη εγκλειστεί και πριν σε σωφρονιστικό κατάστημα, γεγονός που καταδεικνύει -σύμφωνα με τους ερευνητές- την απόλυτη αναποτελεσματικότητα αυτού του σωφρονισμού, ιδίως μέσα στις γνωστές συνθήκες ομοφυλοφιλίας και ξυλοδαρμών που επικρατούν πολλές φορές στις φυλακές. Η ηλικία του πρώτου εγκλεισμού στο σωφρονιστικό κατάστημα είναι τα 13 ή 14 χρόνια και η τροχιά φαίνεται προδιαγεγραμμένη…
Ο ρόλος των ναρκωτικών μέσα από την έρευνα αναδύεται ιδιαίτερα σημαντικός για τη ζωή των ανηλίκων που μετεξελίχτηκαν σε παραβάτες του νόμου. Το 61% απάντησε ότι είχε δοκιμάσει ναρκωτικά πριν από τον εγκλεισμό στη φυλακή, ενώ το 37% παραδέχεται ότι δοκίμαζε συχνά ναρκωτικά, κάτι που υποδηλώνει σχέση εξάρτησης από τις ουσίες.
Φτωχά και αμόρφωτα
Οικογενειακοί και προσωπικοί λόγοι ωθούν τους ανήλικους στην παρανομία. Πρόκειται κυρίως για παιδιά φτωχά και αμόρφωτα με διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις και πρόωρη απομάκρυνση από το σπίτι και το σχολείο. Τα παιδιά αυτά γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Οι γονείς τους σε μεγάλα ποσοστά είναι αγράμματοι (46% έναντι 8% του γενικού πληθυσμού) και στην πλειοψηφία τους χαμηλών εισοδημάτων (τεχνίτες, βιοτέχνες), ενώ ένα 17% δεν έχει σταθερό εισόδημα.
Πολλοί από τους ανήλικους κρατούμενους (28%) έως τα 12 χρόνια τους είχαν στερηθεί τον έναν από τους δύο γονείς (θάνατος, διαζύγιο) και το ποσοστό αυτό αυξάνεται σε 38% έως τον εγκλεισμό των ανηλίκων στη φυλακή. Αλλά και στις περιπτώσεις που τα παιδιά ζούσαν με τους γονείς, παρατηρούνται έντονοι διαπληκτισμοί (35%) ή ξεσπάσματα βίας στους ανήλικους, συχνά με σωματικές τιμωρίες χωρίς σοβαρή αιτία (32%). Από τους κρατούμενους, το 27% είναι αγράμματοι, αλλά και όσοι πήγαν σχολείο το απεχθάνονται, με αποτέλεσμα το 56% να έχει μείνει στην ίδια τάξη λόγω απουσιών (έναντι 7% του αντίστοιχου πληθυσμού).
Το αρχικό σχέδιο περί ενός «σημιτικού» Υπουργικού Συμβουλίου προβλέπει τη μείωση του αριθμού των μελών του, την κατάργηση ορισμένων υφυπουργείων, τη συγχώνευση υπουργείων, την αντικατάσταση «φθαρμένων» προσώπων, από νεότερα στελέχη, των οποίων η στάση κάθε άλλο παρά κριτική μπορεί να χαρακτηριστεί έναντι του πρωθυπουργού και της πολιτικής του.
