Είναι δραστικές ουσίες τοξικές και επικίνδυνες. Η χρήση τους απαγορεύεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Προβλέπεται μόνο μία εξαίρεση: τυχόν άμεσος κίνδυνος για τις καλλιέργειες που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλα μέσα. Η εξαίρεση όμως φαίνεται ότι τείνει να γίνει κανόνας στην ελληνική αγροτική παραγωγή, καθώς το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης εγκρίνει κάθε χρόνο σειρά αιτήσεων για χρήση απαγορευμένων ουσιών κατά παρέκκλιση. Η συνήθεια της παρέκκλισης έχει επιτρέψει, όπως καταγγέλλεται, και τη δράση κυκλωμάτων που εκμεταλλεύονται τα «παράθυρα» της έκτακτης ανάγκης για να εισάγουν επικίνδυνα φυτοφάρμακα, τα οποία πωλούν αργότερα σε υψηλότερες τιμές στη μαύρη αγορά.
Η συστηματική καταστρατήγηση του επείγοντος που προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία γίνεται υπό την πίεση των παραγωγών, αλλά και των εταιρειών, στο όνομα της στήριξης δημοφιλών καλλιεργειών, όπως το βαμβάκι.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο συνελήφθησαν στη Θεσσαλονίκη τα μέλη ενός δικτύου που κατηγορούνται ότι εισήγαγαν λαθραία αλκοολούχα ποτά από την Ουκρανία και τη Βουλγαρία. Στα σπίτια και τα οχήματά τους, εκτός από κιβώτια με φιάλες βότκας, κατασχέθηκαν συσκευασίες ζιζανιοκτόνων για το βαμβάκι. Εκπρόσωποι των εταιρειών που εμπορεύονται τα φυτοφάρμακα στην Ελλάδα και επιπλέον ένας υπάλληλος του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κατέθεσαν ότι οι ετικέτες στις συσκευασίες δεν ήταν γραμμένες στα ελληνικά. Οι ίδιοι είπαν επίσης κάτι λιγότερο γνωστό – ότι τα σκευάσματα στη νόμιμη έκδοσή τους ήταν εγκεκριμένα για τη φετινή καλλιεργητική περίοδο στην Ελλάδα με έκτακτη ειδική άδεια.
Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 1107/2009 είναι η «ομπρέλα» για τη διάθεση των φυτοφαρμάκων στα κράτη-μέλη. Το άρθρο 53 του κανονισμού επιτρέπει στις εθνικές αρχές τη χορήγηση των λεγόμενων κατά παρέκκλιση αδειών διάθεσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Το μέτρο ενεργοποιείται όταν ο κίνδυνος για μια καλλιέργεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με κανένα άλλο εύλογο μέσο, όπως σημειώνεται. Η έκτακτη άδεια για το φυτοφάρμακο πρέπει να ζητηθεί από την ομάδα αγροτών που πλήττεται και η διάρκειά της δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη των 120 ημερών.
Το ζιζάνιο – «Αν δεν έπαιρνε έγκριση, θα υπήρχε μεγάλο θέμα στη φετινή παραγωγή (βαμβακιού), το ζιζάνιο θα έπνιγε τις καλλιέργειες. Αντίστοιχο φυτοφάρμακο ήταν απαραίτητο πέρυσι για τα ροδάκινα», λέει στην «Κ» αγρότης της Πέλλας.
Το αίτημα για το ζιζανιοκτόνο στο βαμβάκι είχε υποβάλει προς το υπουργείο ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Πέλλας στα Γιαννιτσά. Πιο ειδικά, αφορούσε το σκεύασμα Envoke 75wg, το οποίο περιέχει τη δραστική ουσία trifloxysulfuron και εμπορεύεται η εταιρεία Syngenta Hellas. Το αίτημα αρχικά απορρίφθηκε, όμως ύστερα από προσφυγές των αγροτών και της εταιρείας, η υπόθεση αναπέμφθηκε στη Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του υπουργείου.
«Είναι το μοναδικό φάρμακο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο βαμβάκι μεταφυτρωτικά. Αν δεν έπαιρνε έγκριση, θα υπήρχε μεγάλο θέμα στη φετινή παραγωγή, το ζιζάνιο θα έπνιγε τις καλλιέργειες. Αντίστοιχο φυτοφάρμακο ήταν απαραίτητο πέρυσι για τα ροδάκινα», είπε στην «Κ» αγρότης της Πέλλας που συνυπέγραψε το αίτημα για το ζιζανιοκτόνο. Με το αίτημα συντάχθηκαν βαμβακοπαραγωγοί από διάφορες περιοχές της χώρας. Στις 19 Μαΐου 2025 το υπουργείο ενέκρινε την έκτακτη διάθεση του σκευάσματος για 120 μέρες σε 20 περιφερειακές ενότητες της χώρας, από τον Εβρο έως την Ηλεία.
Στην υπουργική απόφαση περίπου περιγράφεται ότι η έγκριση ήταν μονόδρομος. Πιο ειδικά, σημειώνεται ότι η κατά παρέκκλιση άδεια εγκρίθηκε με το σκεπτικό ότι σε αντίθετη περίπτωση υπήρχε κίνδυνος οι βαμβακοπαραγωγοί να μην έχουν τον χρόνο προσαρμογής σε αγρονομικές συνθήκες, «που μπορεί να προέλθουν από την κατάργηση μιας ευρέως διαδεδομένης χρήσης στο παρελθόν». Το ίδιο ζιζανιοκτόνο είχε λάβει κατά παρέκκλιση άδεια διάθεσης στην ελληνική αγορά άλλες έξι χρονιές από το 2016 έως σήμερα, όπως αναφέρεται στο έγγραφο.
Υπάρχει κάτι ακόμη. Στην υπουργική απόφαση σημειώνεται ότι η δραστική ουσία trifloxysulfuron δεν είχε λάβει ποτέ έγκριση στην Ελλάδα. Στις οδηγίες για την ασφαλή χρήση του φαρμάκου επισημαίνεται ότι οι αγρότες πρέπει να μπουν στο χωράφι αφότου περάσουν 12 ώρες από τον ψεκασμό, με προστατευτικά μέτρα (γάντια, γυαλιά), διότι η επαφή με το δέρμα και τα μάτια μπορεί να προκαλέσει αλλεργική δερματική αντίδραση. Και λίγες παραγράφους πιο κάτω υπάρχει η επισήμανση ότι το σκεύασμα που εγκρίνεται είναι «πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς, με μακροχρόνιες επιπτώσεις».
Η «Κ» απηύθυνε γραπτά ερωτήματα στην εταιρεία Syngenta που παρασκευάζει και διακινεί το ζιζανιοκτόνο για το βαμβάκι. «Πάντοτε δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες του αγροτικού τομέα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο. Για τον λόγο αυτό εργαζόμαστε ακούραστα για να υποστηρίξουμε τους αγρότες μας και να τους βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν πιο βιώσιμες, ανθεκτικές και κερδοφόρες καλλιέργειες», είπε ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Syngenta Hellas. «Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό περιλαμβάνει την κατά παρέκκλιση έγκριση προϊόντων που δεν έχουν λάβει μόνιμη έγκριση, αλλά αποτελούν τη μοναδική λύση για την προστασία συγκεκριμένων καλλιεργειών για περιορισμένο χρονικό διάστημα», πρόσθεσε ο ίδιος.
Πηγή στον κλάδο των εταιρειών φυτοφαρμάκων που ζήτησε να μιλήσει ανώνυμα, εξήγησε ότι τα τελευταία χρόνια οι αρμόδιες ευρωπαϊκές υπηρεσίες έχουν εγκρίνει ελάχιστες δραστικές ουσίες. Φάρμακα δημοφιλή στους αγρότες τις προηγούμενες δεκαετίες ξεπεράστηκαν από τα νεότερα αυστηρά κριτήρια που θεσπίστηκαν για την ασφάλεια των καταναλωτών και του περιβάλλοντος, επομένως τέθηκαν εκτός ευρωπαϊκής λίστας. Την ίδια στιγμή, οι εταιρείες δεν υποβάλλουν αιτήματα για «μόνιμες – μακράς διαρκείας» άδειες νέων σκευασμάτων ή για την επαναξιολόγηση των παλαιοτέρων, είτε γιατί το κόστος υποβολής του φακέλου θεωρείται μεγάλο είτε γιατί δεν συμφέρει εμπορικά η κυκλοφορία τους.
Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, που διατέθηκαν στην «Κ», την τελευταία πενταετία υποβάλλονται κάθε χρόνο από 50 έως 85 αιτήσεις για κατά παρέκκλιση άδειες φυτοφαρμάκων. Oι αιτήσεις απορρίπτονται συνήθως όταν δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να εγγυηθεί έστω ότι από τη χρήση των σκευασμάτων δεν θα ξεπεραστεί το ανώτατο όριο υπολειμμάτων.
Στην ίδια απάντηση το υπουργείο παραπέμπει στις έκτακτες συνθήκες που περιγράφει η νομοθεσία: εμφάνιση νέου επιβλαβούς εντόμου ή ασθένειας, ή έλλειψη εγκεκριμένων φαρμάκων ειδικά για μικρές καλλιέργειες. Στη «Διαύγεια», ωστόσο, μόνο τον μήνα Οκτώβριο υπάρχουν θετικές αποφάσεις για σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια ακτινιδίου, ντομάτας, πιπεριάς, αγγουριού, πεπονιού και φράουλας θερμοκηπίου. Στην περίπτωση του βαμβακιού στην Πέλλα, το ίδιο ζιζανιοκτόνο εγκρίθηκε επτά φορές σε δέκα χρόνια.
Το κόστος – Οι εταιρείες δεν υποβάλλουν αιτήματα για «μακράς διαρκείας» άδειες νέων σκευασμάτων ή για επαναξιολόγηση των παλαιοτέρων, είτε γιατί το κόστος υποβολής του φακέλου θεωρείται μεγάλο είτε γιατί δεν συμφέρει εμπορικά η
κυκλοφορία τους.
Τα παραπάνω δημιουργούν ανωμαλίες στην αγορά. Υπάρχουν αναφορές για εμπόρους φυτοφαρμάκων και γεωπόνους στην ελληνική επαρχία που εκμεταλλεύονται το «παράθυρο» των 120 ημερών της εγκεκριμένης διάθεσης για να στοκάρουν παρτίδες σκευασμάτων και να τα πουλήσουν παρανόμως αργότερα σε υψηλότερες τιμές. Δεν είναι σίγουρο ότι τα ίδια φυτοφάρμακα θα λάβουν έγκριση την επόμενη καλλιεργητική περίοδο. Το χωράφι έχει «μνήμη», λένε οι αγρότες, επομένως οι ίδιοι έχουν δύο επιλογές – είτε να αγοράσουν πανάκριβα από το παράνομο στοκ είτε να αναζητήσουν τα ίδια σκευάσματα στη μαύρη αγορά, όπως φέρεται να συνέβη με το δίκτυο στη Θεσσαλονίκη. Στην καλή περίπτωση τέτοια προϊόντα περιέχουν δραστικές ουσίες που είναι εγκεκριμένες σε χώρες εκτός της Ε.Ε., όπως η γειτονική Τουρκία, όμως έτσι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι είδους φάρμακα πέφτουν στα ελληνικά χωράφια.
Το μέγεθος του προβλήματος
Οι χώρες της Ε.Ε. βαθμολογούνται κάθε χρόνο από την Κομισιόν για την κατάχρηση ή μη του μέτρου χορήγησης κατά παρέκκλιση αδειών. Πηγές του υπουργείου σημείωσαν ότι η Ελλάδα δεν είναι σε χειρότερη θέση από χώρες του Νότου, όπως η Ιταλία ή η Ισπανία. Η κύρια δραστική ουσία που περιέχεται σε ένα σκεύασμα με άδεια 120 ημερών βαθμολογείται με συντελεστή 8, 16, 32 ή 64, ανάλογα με την επικινδυνότητά της. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μπορεί να ζητήσει τη γνωμοδότηση του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου αναφορικά με τα υπολείμματα και την ασφάλεια στον καταναλωτή από τη χρήση κάθε σκευάσματος σε συγκεκριμένη καλλιέργεια.
Το πρόβλημα των κατά παρέκκλιση αδειών φαίνεται ότι είναι μεγάλο, σε βαθμό που η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, κατόπιν αιτήματος της Κομισιόν, υλοποιεί τον τελευταίο καιρό ένα ειδικό πρόγραμμα. Το έργο συντονίζεται από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, με τη συμμετοχή του Πανεπιστημίου Ααρχους στη Δανία και του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας στην Ισπανία.
«Ο στόχος του έργου είναι να αναπτυχθούν κοινά πρωτόκολλα για την αξιολόγηση των αιτήσεων που αφορούν κατά παρέκκλιση εγκρίσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων», είπε στην «Κ» ο δρ Παναγιώτης Μυλωνάς, γενικός διευθυντής του Μπενάκειου. «Μια σειρά από ζητήματα τα προηγούμενα χρόνια προκάλεσαν την ανάγκη για την ύπαρξη ενός κοινού τρόπου σκέψης και χειρισμού των συγκεκριμένων αιτήσεων μεταξύ των κρατών-μελών», σημείωσε ο ίδιος.
