Μία έφηβη περπατάει στον σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι. Αριστερά και δεξιά της βλέπει τα γραμματόσημα που απεικονίζουν τραγουδιστές και ηθοποιούς της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου. Γνωρίζει ελάχιστα από τα πρόσωπα που απεικονίζονται και δεν έχει ιδέα τι είναι ένα γραμματόσημο και σε τι χρησιμεύει. Δεν είναι παράξενο.
Η γραπτή επικοινωνία της είναι μόνο ηλεκτρονική και τα δέματα που παραλαμβάνει όταν κάνει αγορές από το διαδίκτυο δεν έχουν γραμματόσημα. Οι γονείς δίνουν τις απαραίτητες απαντήσεις γνωρίζοντας ότι μάλλον δεν θα φανούν χρήσιμες στην κόρη τους.
Η περίπτωση της έφηβης δεν αποτελεί εξαίρεση και δείχνει ότι η γνώση για τα γραμματόσημα και τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας του ταχυδρομείου χάνεται, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.
Η πρόσφατη σειρά των ΕΛΤΑ για τον οινοτουρισμό είχε τιράζ 25.000 σειρών. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 το τιράζ έφτανε τις 500.000 σειρές.
Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα είναι παρωχημένες μορφές γραπτής επικοινωνίας εξαιτίας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και των social media. Το τέλος αυτής της παράδοσης συμπαρασύρει και τον φιλοτελισμό που είναι πλέον μια ασχολία για λιγότερους και πιο ηλικιωμένους συλλέκτες.
«Ο πρόεδρος της επιτροπής νεότητας της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Φιλοτελισμού είναι πάνω από 50 χρονών», λέει στην «Κ» με πικρό χαμόγελο ο πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας Χρήστος Γκίκας (φωτογραφία). Αν υπήρχε μια τέτοια επιτροπή στην Ελλάδα θα συνέβαινε κάτι αντίστοιχο. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι.
Ο αριθμός των εγγεγραμμένων συνδρομητών που αγοράζουν συστηματικά τις δέκα σειρές γραμματοσήμων που κυκλοφορούν ετησίως από τα ΕΛΤΑ δεν ξεπερνά πλέον τους 3.000. Το 2000 ο αριθμός τους ήταν δεκαπλάσιος.
Οι πραγματικά οργανωμένοι φιλοτελιστές οι οποίοι είναι δραστήριοι συλλέκτες και συμμετέχουν στην κοινότητα των ανθρώπων που συλλέγουν γραμματόσημα δεν είναι περισσότεροι από 600. Η κατακόρυφη πτώση αποτυπώνεται και στο τιράζ των γραμματοσήμων. Η πρόσφατη σειρά των ΕΛΤΑ για τον οινοτουρισμό είχε τιράζ 25.000 σειρών. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 το τιράζ έφτανε τις 500.000 σειρές. Ηταν ένας πληθωριστικός αριθμός αλλά έφερνε πολύ περισσότερους ανθρώπους σε επαφή με τα γραμματόσημα και τον φιλοτελισμό. «Κάποτε υπήρχαν δέκα φιλοτελικές εταιρείες μόνο στην Αθήνα. Τώρα υπάρχουν 12 σε όλη την Ελλάδα. Και υπάρχουν κάποιες όπως αυτές της Κέρκυρας και της Καβάλας που έχουν πια μόνο ένα μέλος και τις θεωρούμε ανενεργές», προσθέτει ο κ. Γκίκας.
Ο πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας Θεσσαλονίκης Θανάσης Πάσχος (φωτογραφία) λέει στην «Κ» ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του φιλοτελισμού είναι το δημογραφικό.
«Οι νέοι δεν ενδιαφέρονται και αυτό είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Οι φιλοτελιστές γερνάμε και δεν έρχονται νέοι άνθρωποι για τον απλό λόγο ότι δεν έχουν καμία επαφή με το γραμματόσημο.
Δεν δέχονται και δεν στέλνουν επιστολές. Πριν από λίγο καιρό είδα σε ταχυδρομείο έναν νεαρό που δεν ήξερε πού να γράψει τα ονόματα του αποστολέα και του παραλήπτη στον φάκελο. Αυτή η διαδικασία έχει εκλείψει. Επιπλέον, ο φιλοτελισμός είναι και ένα ακριβό χόμπι», τονίζει.
Για όσους δεν ασχολούνται σε βάθος, το γραμματόσημο είναι απλώς ένα χρηστικό αντικείμενο που σε κάποιες περιπτώσεις έχει και εικαστικό ενδιαφέρον.
Το γραμματόσημο είναι αφήγημα. Δεν είναι τέχνη χωρίς περιεχόμενο. Μπορούμε να πούμε ότι είναι το λογότυπο της χώρας στο εξωτερικό
Οπως εξηγεί ο κ. Γκίκας, το γραμματόσημο συμπυκνώνει επίσης την ιδεολογία και την εικόνα που η χώρα θέλει να παρουσιάσει. «Το γραμματόσημο είναι αφήγημα. Δεν είναι τέχνη χωρίς περιεχόμενο.
Μπορούμε να πούμε ότι είναι το λογότυπο της χώρας στο εξωτερικό. Δείχνει πώς θέλει να τη βλέπουν οι άλλοι και προβάλλει ό,τι θεωρεί ότι είναι πλεονέκτημά της. Για παράδειγμα στην Ελλάδα τα γραμματόσημα είναι συχνά εικονογραφημένα με αρχαιότητες. Τα γραμματόσημα των χωρών της Αφρικής προβάλλουν περισσότερο τη φύση», λέει ο κ. Γκίκας.
Το γραμματόσημο, συμπληρώνει ο κ. Γκίκας, δεν είναι απλώς ένα εμπορικό προϊόν. «Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, στο βιβλίο του “Σύνορα, Κυριαρχία, Γραμματόσημα” είναι σαφής: “Το γραμματόσημο και κατ’ επέκταση η ταχυδρομική σφραγίδα αποτελούν ένδειξη και μέσο άσκησης εξουσίας, κατοχής ή κυριαρχίας των περιοχών στις οποίες γίνεται χρήση τους”.
Αδιάψευστος μάρτυρας αυτής της διαπίστωσης είναι για εμάς τους φιλοτελιστές τα επισημασμένα γραμματόσημα των περιόδων επέκτασης του ελληνικού κράτους. Επισημάνσεις όπως “Ελληνική Διοίκηση” σε ελληνικά και ξένα γραμματόσημα (τουρκικά, βουλγαρικά), “Υπατη Αρμοστεία Θράκης”, “Ελληνική Κατοχή Μυτιλήνης” χρησιμοποιήθηκαν στις “Νέες Χώρες” κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, πριν ακόμη σιγήσει ο κλαυθμός των όπλων. Επισημασμένα γραμματόσημα με “Ελληνική Διοίκηση” χρησιμοποιήθηκαν επίσης και κατά την προέλαση των ελληνικών δυνάμεων στο αλβανικό μέτωπο το 1940, στην Κορυτσά, στο Αργυρόκαστρο, στους Αγιους Σαράντα κ.α.»
Ο Χρήστος Γκίκας είναι βέβαιος ότι ο φιλοτελισμός δεν πρόκειται να επιστρέψει στα επίπεδα δημοφιλίας που απολάμβανε πριν από λίγες δεκαετίες. Θεωρεί, ωστόσο, ότι με εξωστρέφεια και σωστή διαχείριση μπορεί να προσελκύσει νεότερους ανθρώπους που θα πάρουν τη σκυτάλη.
Νομίζω ότι ο φιλοτελισμός είναι χαμένο παιχνίδι αν δεν γίνουν πολύ σοβαρές προσπάθειες για την εξωστρέφειά του. Θα μείνουμε μόνο εμείς οι παλιοί και γραφικοί που κοιτάζουμε αυτά τα μικρά χαρτάκια
«Εχουμε ξεκινήσει επαφές με μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς. Του χρόνου θα γίνει στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης μια έκθεση με τίτλο “Δύσκολα Χρόνια” στην οποία θα παρουσιάζονται γραμματόσημα που κυκλοφόρησαν την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», λέει και συμπληρώνει: «Οι φιλοτελικές εκθέσεις ενδιέφεραν μόνο τους φιλοτελιστές. Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε και να κάνουμε τον φιλοτελισμό προσιτό σε όλους τους πολίτες. Για παράδειγμα, σε μια έκθεση ζωγραφικής δεν πηγαίνουν μόνο ζωγράφοι, γκαλερίστες και άλλοι επαγγελματίες αυτού του χώρου. Πηγαίνουν άνθρωποι που αγαπούν την τέχνη. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και με τα γραμματόσημα».
Ο Θανάσης Πάσχος δεν είναι τόσο αισιόδοξος: «Νομίζω ότι ο φιλοτελισμός είναι χαμένο παιχνίδι αν δεν γίνουν πολύ σοβαρές προσπάθειες για την εξωστρέφειά του. Θα μείνουμε μόνο εμείς οι παλιοί και γραφικοί που κοιτάζουμε αυτά τα μικρά χαρτάκια», λέει.
