Βρεθήκαμε μια μέρα που στην Αθήνα έβρεχε. «Πήγαμε σχολείο με βροχή. Πρώτη φορά το ζω αυτό. Αργήσαμε, αλλά προλάβαμε στο τσακ. Κάθε μέρα μαθαίνω και διαφορετικά πράγματα!». Η αλήθεια είναι ότι η Πωλίνα πατάει σε έναν νέο πλανήτη από τον περασμένο Ιούλιο, έναν πλανήτη όπου όλα είναι νέα, φανταχτερά και πανέμορφα. Γιατί την 1η Ιουλίου –αυτή τη μέρα δεν θα την ξεχάσει ποτέ– στο σπίτι της, ένα σπίτι όπου τα πρωινά δεν ακούγονταν άλλοι ήχοι εκτός από τα βήματά της, ήταν όλα τακτοποιημένα και σε σειρά, όταν μπήκε ένας σχεδόν πεντάχρονος σίφουνας, ο Γιώργος. «Ο Γιωργάκης μου».
Η «στροφή»
Η Πωλίνα Μουρατίδου προσπαθούσε επί επτά χρόνια να γίνει μαμά, στην αρχή με τη μέθοδο της εξωσωματικής. Πριν από τρία χρόνια, όμως, αποφάσισε να μην κάνει άλλη προσπάθεια και να εγγραφεί στο εθνικό μητρώο υποψήφιου γονέα. Ενα χρόνο αργότερα εγγράφηκε και στο εθνικό μητρώο υποψήφιου ανάδοχου γονέα. Μια εμπνευσμένη κοινωνική λειτουργός της Περιφέρειας Πειραιά της το είχε προτείνει: «Πωλίνα μου», της είχε πει, «η υιοθεσία θα αργήσει. Είναι πολλοί οι υποψήφιοι και λίγα τα παιδάκια. Στις δομές όμως υπάρχουν πολλά παιδάκια. Σου προτείνω την αναδοχή». Ετσι είναι. Είναι λίγα τα παιδιά με νομικό καθεστώς που τους επιτρέπει να υιοθετηθούν. Τα περισσότερα έχουν μεν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους, συνήθως για λόγους παραμέλησης, κακοποίησης, εξαρτήσεων κ.ά. («Ο κόσμος δεν ξέρει τι γίνεται εκεί έξω. Ζούμε σε πολύ προστατευμένο περιβάλλον»), αλλά παραμένουν νομικά «δεσμευμένα» ώσπου να κριθεί αν άλλαξαν οι συνθήκες και οι γονείς τους μπορούν ή όχι να τα αναλάβουν ξανά (για τις κοινωνικές υπηρεσίες, η επανένωση με την οικογένεια είναι ο πρώτος στόχος). Ακόμη κι αν τελικά κριθεί ότι είναι ανίκανοι ή ακατάλληλοι να τα φροντίσουν, πολλοί δεν συναινούν ποτέ στην αποποίηση της επιμέλειας. Οι δικαστικές διαδικασίες είναι αργές, οπότε το παιδί μένει «κολλημένο» στο σύστημα για χρόνια.
Να το πούμε απλά. Αν η Πωλίνα δεν γινόταν ανάδοχη μητέρα του Γιώργου, το παιδί θα παρέμενε στη δομή για άλλα δύο χρόνια τουλάχιστον, έως ότου τελεσιδικούσε η υπόθεσή του. Και μόνο στη σκέψη την πιάνει ρίγος. Ναι, η υπόθεση εκκρεμεί. Μπορεί το δικαστήριο τελικά να κρίνει ότι το παιδί πρέπει να επιστρέψει στους βιολογικούς του γονείς. Ναι, αυτή τη στιγμή είναι μαμά με αστερίσκο. «Και πάλι άξιζε», λέει.
Η σύνδεση
Ο Γιώργος ήταν η δεύτερη σύνδεσή της. Περίπου σαν τα dating apps, το σύστημα «συνδέει» υποψήφιους γονείς με παιδιά. Κάθε υποψήφιος γονιός έχει δικαίωμα να αρνηθεί τρεις συνδέσεις. Η πρώτη σύνδεση –ένα αγοράκι– ήρθε αμέσως μετά την εγγραφή της στο μητρώο αναδόχων (στο μητρώο υιοθεσιών δεν έχει υπάρξει έως σήμερα κάποια σύνδεση). Της ζήτησαν να πάρει άμεσα άδεια έξι μηνών, απαίτηση που δεν μπορούσε να ικανοποιήσει. «Αντέτεινα ότι μπορούσα να πάρω λίγο λιγότερη άδεια και μετά να τηλεργαστώ ώστε να είμαι σπίτι, αλλά τελικά με απέρριψαν. Δεν πειράζει γιατί όλα έγιναν για να έρθει ο Γιωργάκης στη ζωή μου» (η συγκεκριμένη δομή έχει τη φήμη ότι δεν συμπαθεί τις μονογονεϊκές οικογένειες – ούτε για αναδοχή). Επειτα από εκείνη την απόρριψη πέρασε σχεδόν ένας χρόνος χωρίς νέα, όταν στις 3 Απριλίου χτύπησε πάλι το τηλέφωνο.
«Ηταν η κοινωνική λειτουργός. Μου λέει υπάρχει ένα αγοράκι σε μια δομή, 4,5 ετών. Ζει ένα χρόνο εκεί και έχει μια αδελφούλα δύο χρόνια μεγαλύτερη». Τα δύο αδέλφια χωρίστηκαν από το σύστημα για να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να βρουν ανάδοχη οικογένεια. Και πράγματι, τουλάχιστον στην περίπτωση του Γιώργου, υπήρξε άμεσο «ματσάρισμα». Η Πωλίνα στις επιθυμίες που είχε δηλώσει ήταν το παιδί να είναι αγοράκι 2-5 ετών. «Οταν είδα ότι περνούσε ο καιρός και δεν είχα νέα, έβαλα και το 5-8. Δεν με ενδιέφερε ποτέ να είναι μωράκι». Οι υπηρεσίες την ενημέρωσαν ότι το παιδί ήταν ίδια εθνότητα με την ίδια, αν και δεν το είχε ζητήσει.
Υστερα από μια –online αρχικά και διά ζώσης στη συνέχεια– συνάντηση με την κοινωνική λειτουργό της Περιφέρειας, την κοινωνική λειτουργό και την ψυχολόγο της δομής, κλείστηκε το ραντεβού της γνωριμίας με το παιδί. Το πρόσωπο της Πωλίνας φωτίζεται όταν το διηγείται. «Ηταν έρωτας με την πρώτη ματιά», λέει. «Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω». Του είχε πάει ένα κουκλάκι, τον Τιτί, όχι κάτι φανταχτερό (απαγορεύεται να κάνουν οι γονείς δώρα). Ο Γιώργος ακόμη το θυμάται, «είναι το κουκλάκι που μου είχες φέρει όταν με είδες πρώτη φορά», της λέει συχνά. Συνέχισε να πηγαίνει, να περνούν χρόνο μαζί. Το Πάσχα, στη γιορτή του, του πήγε ένα βιβλίο, που επίσης έχει πάρει ξεχωριστή θέση στην καρδιά του μικρού.
«Μόνο καλά…»
Κάπως έτσι έφτασε ο Ιούλιος και η πρώτη μέρα που θα έμεναν μαζί. «Θυμάμαι ότι την πρώτη φορά που μπήκε στο σπίτι έβγαλε τα παπούτσια, τα πήρε και τα έβαλε στην άκρη. Οταν φάγαμε, πήρε το πιάτο του και το πήγε στον νεροχύτη. Ηταν πάρα πολύ αυτόνομος, αν και το χάνουμε σιγά σιγά». Είχε πάρει δύο μήνες άδεια για να ζήσουν ο ένας τον άλλον, να αποκτήσουν συνήθειες, να χτίσουν την καθημερινότητά τους. «Πήγε πολύ καλά. Αυτά τα παιδάκια έχουν τόση ανάγκη να αγαπηθούν και να αγαπήσουν, που μόνο καλά μπορεί να πάει». Πόσο μάλλον που ο Γιωργάκης μάς βγήκε ταξιδιάρης όπως η μαμά του (την είπε μαμά ύστερα από λίγες μέρες) και κοινωνικός όπως εκείνη.
«Το πρωί δεν είχα συνηθίσει να μιλάω σε κάποιον, γιατί είμαι single εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αλλά ο Γιώργος σηκώνεται, τραγουδάει, βάζει μουσική, πράγμα που είναι περίεργο αλλά και πολύ ωραίο ταυτόχρονα. Αλλάζει η ζωή σου, αλλά η δική μου η ζωή απέκτησε ένα νόημα. Δεν ήταν άδεια πριν. Είχα πάντα κοινωνική ζωή, μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά, φίλους. Αλλά έψαχνα ένα νέο νόημα στη ζωή μου και το έφερε ο Γιωργάκης. Μπορεί να κοιμάμαι πάλι λίγο, όχι λόγω εξόδων πια, αλλά βρίσκω ότι έχει νόημα επειδή είναι χαρούμενος. Και επειδή είναι χαρούμενος, είμαι χαρούμενη».
Μου δείχνει φωτογραφίες. «Μου λένε ότι μοιάζουμε! Να, εδώ είναι με τον παππού και τη γιαγιά. Τον έχουν αγαπήσει πάρα πολύ, αυτόματα, όπως όλοι που τον γνωρίζουν. Κι εκείνος τους αγαπάει και τους θέλει πολύ. Είχε ανάγκη από οικογένεια».
Με την αδελφή του
Κάθε δύο εβδομάδες, επισκέπτονται μαζί την αδερφή του στη δομή. Το κοριτσάκι ακόμη περιμένει την οικογένεια που θα την αγκαλιάσει. «Μου τη ζητάει. Η χαρά τους όταν συναντιούνται δεν υπάρχει. Το σκέφτηκα πάρα πολλές φορές να έχουμε και την αδερφή του στο σπίτι, αλλά είμαι μόνη μου και δεν νομίζω ότι μπορώ. Οπως μου είπε και η κοινωνική λειτουργός, αν στο μυαλό σου δεν τα καταφέρνεις, στην πραγματικότητα θα είναι ακόμη πιο δύσκολο. Η μεγαλύτερη ευχή μου είναι να βρει κι εκείνη μια ανάδοχη οικογένεια και να βλέπονται, να παίζουν μαζί». Ενας λόγος που αποφάσισε να μιλήσει για την εμπειρία της ήταν αυτός, να παρακινήσει άλλους ανθρώπους να τολμήσουν την αναδοχή. «Οποιος άνθρωπος έχει ποτέ σκεφτεί το ενδεχόμενο της υιοθεσίας ή της αναδοχής και πάει από μια δομή, την επόμενη μέρα θα γραφτεί στο μητρώο. Το υπογράφω».
Φυσικά δεν είναι όλα εύκολα. «Εχουν υπάρξει στενοχώριες, όπως τότε που απορρίφθηκα από ανάδοχη ή τότε που περνούσε ο καιρός και δεν ερχόταν νέα σύνδεση και εγώ κοιτούσα ένα έτοιμο παιδικό δωμάτιο χωρίς παιδί. Ακόμη και τώρα έχει τύχει να είμαι σπίτι και να κλαίω επειδή νομίζω ότι κάνω τα πράγματα λάθος ή ότι δεν τα κάνω καλά».
Κοιτάει το κινητό της. «Να, βλέπεις; Το κινητό μου είναι τώρα μονίμως ανοιχτό και δίπλα μου, μην τυχόν και με πάρουν από το νηπιαγωγείο ότι κάτι έγινε». Χτυπάει ξύλο.
Αυξάνεται το ενδιαφέρον για αναδοχές
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, σήμερα στην Ελλάδα 1.130 παιδιά ζουν σε κάποια από τις 87 δημόσιες και ιδιωτικές μονάδες παιδικής προστασίας (ανάμεσά τους 175 ΑμεΑ). Επιπλέον, στις δομές φιλοξενούνται και 145 ενήλικοι – είχαν εισαχθεί ως ανήλικοι, ενηλικιώθηκαν εντός των δομών και παραμένουν εκεί για την προστασία τους.
Ο αριθμός των φιλοξενούμενων ανηλίκων είναι τεράστιος, αλλά βαίνει μειούμενος. Τον Ιανουάριο του 2023, τα παιδιά ήταν 1.393 και έκτοτε ο αριθμός μειώνεται αργά αλλά σταθερά. Τα περισσότερα παιδιά (338) είναι ηλικίας 12-15 ετών, ακολουθεί η ηλικιακή ομάδα 6-12 (317), κατόπιν τα παιδιά 15-18 (298), τα παιδιά 2-6 ετών (104) και τέλος τα βρέφη 0-2 ετών (66).
Από το σύνολο των παιδιών, αυτά προς αναδοχή είναι 450, ενώ εκείνα προς τεκνοθεσία 96. Είναι χαρακτηριστικό ότι προς τεκνοθεσία είναι σήμερα μόνο ένα παιδί της ηλικίας 0-2 ετών και μόνο ένα της ηλικίας 2-6 ετών. Το 52% των παιδιών προς τεκνοθεσία είναι 12-15 ετών (50), το 22,9% είναι 15-18 (22) και το 22,9% 6-12 (22). Ο αριθμός των ανηλίκων προς αναδοχή είναι πέντε φορές μεγαλύτερος. Σε ποσοστό 58,4% οι ανήλικοι προς αναδοχή έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 12 ετών (263 σε σύνολο 450), ενώ μόνο 8,8% (40 από 350) έχουν ηλικία μικρότερη των 6 ετών. Προς αναδοχή είναι σήμερα 14 βρέφη 0-2 ετών και 25 παιδιά 2-6 ετών.
Υπάρχει έντονη αναντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των ανηλίκων και των υποψήφιων αναδόχων ή θετών γονιών. Σε 96 παιδιά προς τεκνοθεσία αντιστοιχούν 1.869 εγγεγραμμένοι υποψήφιοι θετοί γονείς και υπάρχουν 2.821 αιτήσεις, ενώ σε 450 παιδιά προς αναδοχή αντιστοιχούν μόνο 74 υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς, εγγεγραμμένοι στο εθνικό μητρώο και οι αντίστοιχες αιτήσεις είναι 479.
«Ενθαρρυντικά στοιχεία»
Οπως αναφερει στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής Κωνσταντίνος Γλούμης-Ατσαλάκης, παρατηρείται ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια στην αναδοχή, «γεγονός ενθαρρυντικό». Το 2024 ολοκληρώθηκαν 49 αναδοχές παιδιών που διέμεναν σε δομές, ενώ το 2025 έχουν ήδη διεκπεραιωθεί 45 αναδοχές. Αύξηση παρουσιάζουν και οι λεγόμενες «επείγουσες αναδοχές», αναδοχές δηλαδή παιδιών κατευθείαν από το νοσοκομείο, προτού βρεθούν σε μονάδα παιδικής προστασίας. Το 2024, 49 παιδιά τοποθετήθηκαν με αυτόν τον τρόπο σε ανάδοχη οικογένεια, ενώ το ίδιο έτος 56 παιδιά έχουν βρει ανάδοχους γονείς.
