Τέλη Σεπτεμβρίου στα Χανιά, είχε φτάσει η ώρα της απολογίας. Ενώπιον δικαστών και ενόρκων ο κατηγορούμενος για ανθρωποκτονία αρχικά ζήτησε συγγνώμη, ισχυρίστηκε ότι του «σάλεψε» και τράβηξε τη σκανδάλη. Σε πρώτο βαθμό τού είχε επιβληθεί ποινή ισόβιας κάθειρξης για το έγκλημα που διέπραξε. Η πρόεδρος της έδρας στο Μεικτό Ορκωτό Εφετείο τον ρώτησε επίμονα πώς προμηθεύτηκε το όπλο με το οποίο σκότωσε. Εκείνος υποστήριξε ότι ήταν οικογενειακό κειμήλιο. Ολοι στο χωριό έχουν, είπε, «γεννιούνται με αυτά». «Τι εννοείτε, στο μαιευτήριο σας τα φέρνουν;», απόρησε η δικαστικός.
Το ματωμένο γλέντι
Το ζήτημα της οπλοχρησίας, όμως, δεν απασχόλησε μόνο εκείνη τη δίκη. Ενα μήνα αργότερα θα επισκίαζε και μια τοπική μάζωξη στην πλαγιά του υψώματος Αγιος Δίκαιος, περίπου μία ώρα δρόμο μακριά από τα Χανιά. Στις 26 Οκτωβρίου, δεκάδες λεωφορεία και αυτοκίνητα έφτασαν στο χωριό Ελος Κισσάμου για να γιορτάσουν το τέλος της συγκομιδής κάστανου. Το πρόγραμμα ξεκινούσε με ένα ριζίτικο τραγούδι, ακολουθούσε θεατρικό δρώμενο από μαθητές του δημοτικού σχολείου και θα ολοκληρωνόταν με ένα ολοήμερο παραδοσιακό γλέντι. Στην πλατεία σερβίρονταν ψητά κάστανα, στα ηχεία ακουγόταν η λύρα. Ωσπου στις 18.35, προτού ακόμη σιγήσουν για τα καλά τα όργανα, ένας 23χρονος πυροβόλησε θανάσιμα, τρεις φορές εξ επαφής, έναν 52χρονο. Θύτης και θύμα είχαν συλληφθεί στο παρελθόν για παραβάσεις του νόμου περί όπλων.
Ο δράστης παραδόθηκε την επόμενη ημέρα και υπέδειξε πού είχε πετάξει το πιστόλι. Οι αστυνομικοί το εντόπισαν σε χωράφι στο Ελαφονήσι, ήταν άνευ σειριακού αριθμού, με κενό γεμιστήρα.
Τα όπλα, όμως, μίλησαν ξανά στο νησί. Λίγες ημέρες αργότερα, πρωί Σαββάτου, η διαμάχη δύο οικογενειών αιματοκύλησε τα Βορίζια, ένα χωριό στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη, 53 χιλιόμετρα μακριά από το Ηράκλειο. Μια πολυετής κόντρα κλιμακώθηκε σε ένοπλη επίθεση με απολογισμό δύο νεκρούς και τουλάχιστον τέσσερις τραυματίες.
Η αιματηρή συμπλοκή στα Βορίζια, καθώς και το ιστορικό των εμπλεκομένων στο έγκλημα του Ελους φέρνουν ξανά την Κρήτη στο προσκήνιο ως ένα από τα μέρη της Ελλάδας όπου ενδημούν η οπλοκατοχή και η οπλοχρησία.
Μιλώντας με Κρητικούς που προσπαθούν επί χρόνια να ανακόψουν τη διασπορά στρεβλών αντιλήψεων περί αρρενωπότητας, με νομικούς και με ανθρωπολόγους, αλλά και με κατοίκους που ως παιδιά ονειρεύονταν να αποκτήσουν «ένα 4×4 κι ένα πιστόλι», η «Κ» επιχειρεί να ανιχνεύσει πώς ρίζωσε σε μερίδα της τοπικής κοινωνίας η λατρεία των όπλων.
Τραύματα και «παρελθόν»
Σύμφωνα με αναφορά της Αστυνομίας, ο καθ’ ομολογίαν δράστης της ανθρωποκτονίας στο Ελος είχε μεταφερθεί τον Νοέμβριο του 2024 στα επείγοντα του νοσοκομείου Χανίων με διαμπερές τραύμα στον αριστερό μηρό πάνω από το γόνατο. Φέρεται τότε να ισχυρίστηκε ότι βρισκόταν για περίπατο στα Σφακιά όταν ξαφνικά αισθάνθηκε πόνο και κατάλαβε ότι είχε δεχθεί πυροβολισμό από αδέσποτη σφαίρα. Δεν είχε ακούσει κρότο, ούτε είχε αντιληφθεί κάποιον να τον πυροβολεί. Οι αστυνομικοί εξετάζοντας μάρτυρες και βίντεο διαπίστωσαν ότι είχε αυτοτραυματιστεί το ίδιο πρωί στην πλατεία του χωριού, έπειτα από τυχαία εκπυρσοκρότηση πιστολιού που φέρεται να κατείχε παράνομα. Εκείνο το όπλο τότε, παρά τις αναζητήσεις, δεν εντοπίστηκε.
Τρία χρόνια νωρίτερα, οι αστυνομικοί είχαν δεχθεί τηλεφωνικές καταγγελίες πολιτών για πυροβολισμούς από τους επιβάτες ενός αυτοκινήτου στην παραλιακή οδό Κισσάμου και στην οδό Ηρώων Πολυτεχνείου. Από την αστυνομική έρευνα προέκυψε ότι οδηγός του οχήματος, άνευ διπλώματος, ήταν ο μετέπειτα δράστης της δολοφονίας στο Ελος, ενώ ο συνοδηγός του φέρεται να παραδέχθηκε ότι πυροβολούσε στον αέρα με μια κυνηγετική καραμπίνα που ήταν δηλωμένη στο όνομα της μητέρας του. Εξι κάλυκες και μια χάρτινη συσκευασία φυσιγγίων συνελέγησαν τότε από τους δρόμους όπου είχαν περάσει οι δύο νέοι.
Και το θύμα του Ελους, γνωστός με το παρωνύμιο «Πάσσαρης» στην τοπική κοινωνία, φαίνεται πως είχε απασχολήσει αρκετές φορές τις Αρχές. Πέρα από υποθέσεις ζωοκλοπών, τον Μάρτιο του 2018 είχε σχηματιστεί δικογραφία εις βάρος του για πυροβολισμό ενός αγρότη στο πέλμα, έπειτα από αντιδικία που είχαν για την παραβίαση μιας συρμάτινης περίφραξης. Το 2012, σε έφοδο στο σπίτι του οι αστυνομικοί είχαν κατασχέσει μεταξύ άλλων ένα πολεμικό τυφέκιο, δύο κυνηγετικά όπλα με αποξυσμένους σειριακούς αριθμούς και δεκάδες φυσίγγια.
Οι αριθμοί και το εμπόριο
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Περιφερειακής Αστυνομικής Διεύθυνσης Κρήτης, το διάστημα Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2025 κατεγράφη αύξηση στις κατασχέσεις όπλων στις ευρύτερες περιοχές των Χανίων και του Ρεθύμνου, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι. Στα Χανιά η αύξηση έφτασε στο 272% και στο Ρέθυμνο στο 40,9%. Από τον Ιανουάριο μέχρι τον Αύγουστο φέτος οι περισσότερες δικογραφίες για παράνομη κατοχή και διακίνηση όπλων σχηματίστηκαν στο Ηράκλειο και ακολουθούν τα Χανιά, με 281 και 146 αντίστοιχα. Σε όλη την Κρήτη φέτος την ίδια περίοδο συνελήφθησαν για αυτά τα αδικήματα 581 άτομα.
Στη μεγάλη δικογραφία που σχηματίστηκε στα τέλη του καλοκαιριού για την αποκαλούμενη «μαφία της Κρήτης», πέρα από το εμπόριο ναρκωτικών, τους εκβιασμούς και τις προσπάθειες σφετερισμού εκκλησιαστικής ακίνητης περιουσίας, μία πτυχή της δράσης ορισμένων μελών της εγκληματικής ομάδας ήταν και η διακίνηση όπλων και πυρομαχικών. Στην πολυσέλιδη δικογραφία που περιήλθε εις γνώσιν της «Κ», αποτυπώνονται οι συνομιλίες τους και ο τρόπος με τον οποίο επιχειρούσαν να επιδείξουν την πραμάτεια τους σε υποψήφιους πελάτες. Διαφήμιζαν τα όπλα, από περίστροφα μέχρι καλάσνικοφ, μέσω των εφαρμογών Viber, Telegram και Signal. Μοιράζονταν φωτογραφίες τους, ακόμη και βίντεο χρήσης τους. Οι τιμές ξεκινούσαν συνήθως από 3.300 ευρώ για ένα πιστόλι και έφταναν έως 5.000 ευρώ για καλάσνικοφ. Σε μία από τις επίμαχες φωτογραφίες διακρίνεται ένα όπλο ακουμπισμένο στη ρόδα αγροτικού οχήματος.
«Πράμα νάνος παίζει;», ρωτάει ένας υποψήφιος αγοραστής σε μία από αυτές τις συνομιλίες. Σύμφωνα με τους αστυνομικούς, η λέξη «νάνος» παραπέμπει σε καλάσνικοφ χωρίς κοντάκι. «Το κλοκ πουλιέται και ο χοχλιός;», ρωτάει άλλος εμπλεκόμενος. Βάσει της δικογραφίας η λέξη «χοχλιός» (σαλιγκάρι) αντιστοιχεί σε μεγάλης χωρητικότητας γεμιστήρα.
Σε ένα από τα κατασχεμένα κινητά τηλέφωνα των συλληφθέντων βρέθηκε και αποθηκευμένο βίντεο από μπαλωθιές σε βάφτιση στο Ρέθυμνο το περασμένο καλοκαίρι. Ντόπιοι που μίλησαν στην «Κ» επισημαίνουν ότι στην παράνομη αγορά κυκλοφορούν μεγάλα ποσά, όχι τόσο από τις αγοραπωλησίες όπλων, αλλά πυρομαχικών, αν αναλογιστεί κανείς πόσες σφαίρες πέφτουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις.
Ο πραγματικός αριθμός των όπλων που κυκλοφορούν παράνομα στην Κρήτη δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Κατά καιρούς έχουν εκφραστεί διάφορες εκτιμήσεις που ξεκινούν από τις 600.000 και φτάνουν στο ένα εκατομμύριο. Κατά μία εκδοχή εκτιμάται ότι μέρος του οπλισμού ή των πυρομαχικών καταλήγει στο νησί και από τα λιβυκά παράλια.
Ο Γιώργος Παπακωνσταντής, εγκληματολόγος και απόστρατος αξιωματικός της Αστυνομίας, κατάγεται από την Κρήτη και έχει υπηρετήσει στο νησί. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια αναθεωρημένη έκδοση του βιβλίου του με τίτλο «Από την παράδοση στην παράβαση». «Θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ να κατέχεις όπλο και να το έχεις στο σπίτι σου, είτε νόμιμα είτε παράνομα. Ειδικά στην ύπαιθρο υπάρχουν ακόμη όπλα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποια εξ αυτών ακόμη λειτουργικά. Υπάρχουν και άλλα, πιο σύγχρονα, όπως πιστόλια ή καλάσνικοφ. Οπως και το αλκοόλ, το όπλο θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι στη διαδικασία άνδρωσης σε κάποια χωριά. Ακόμη και το δώρο του νονού στο βαφτιστήρι μπορεί να είναι κάποιο όπλο, κάτω από το τραπέζι», λέει στην «Κ». «Επικρατεί μια στρεβλή ιδεολογία γύρω από την έννοια της λεβεντιάς και έχει εξελιχθεί και σε ένα είδος επίδειξης».
Στη διάλεκτο της «αγοράς» το καλάσνικοφ χωρίς κοντάκι αποκαλείται «νάνος» και «χοχλιός» ο μεγάλης χωρητικότητας γεμιστήρας. Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των όπλων που κυκλοφορούν στο νησί κυμαίνονται ανάμεσα σε 600.000 και 1 εκατομμύριο.
«Ηταν το όνειρό μου»
Ο 55χρονος Γιάννης Σαριδάκης γνωρίζει καλά αυτή τη νοοτροπία. «Από το δημοτικό ήταν όνειρό μου να πάρω ένα όπλο», λέει στην «Κ». Ηταν παιδί ακόμη όταν ένας συγγενής του άφησε ένα πιστόλι στο σπίτι τους, δίχως σφαίρες. Περιγράφει ότι το έπαιρνε τα βράδια στα κρυφά και το τοποθετούσε κάτω από το μαξιλάρι του για να κοιμάται μαζί του. Θυμάται με φίλους του να μαζεύουν τους κάλυκες από το πάτωμα σε εκδηλώσεις ή μεγαλύτερους στο χωριό να συγκρίνουν παλαιότερα ακόμη και στο καφενείο ποιος έχει το πιο καλό πιστόλι.
«Επικρατεί αυτή η νοοτροπία στα κοπέλια στα χωριά. Ο πατέρας όταν κάμει έναν γιο μπορεί να του πει ότι θα του “πάρει ένα πιστόλι να μην υπάρχει”, το καλύτερο, να μην κυκλοφορεί αλλού. Ενα κοπέλι αν το πας στην Κίνα δύο ετών, θα μιλήσει τα κινέζικα. Ετσι και εμείς, μεγαλώσαμε με αυτά, βλέποντας τον πατέρα, τον θείο ή τον ξάδελφο», τονίζει. «Στα 15 μου έλεγα στον πατέρα μου ότι θέλω ένα 4×4 και ένα πιστόλι. Εκείνος αντιδρούσε: “Φέρε μου δίπλωμα και θα σου πάρω αμάξι, το πιστόλι ξέχασέ το”».
Μετά τη στρατιωτική θητεία του αγόρασε τελικά ο ίδιος ένα όπλο με τον πρώτο του μισθό. Το κουβαλούσε σε γλέντια, ρίχνοντας στον αέρα. «Εχω “παίξει” χιλιάδες σφαίρες», λέει. «Πήγαινα σε έναν γάμο και κρατούσα 1.000 και 1.500 σφαίρες».
Ωσπου το καλοκαίρι του 2017, σε μια παρόμοια εκδήλωση, οι μπαλωθιές του τραυμάτισαν τον κουμπάρο και αδελφικό του φίλο που διασκέδαζε πλάι του. Οι γιατροί είπαν αργότερα ότι ήταν θαύμα που επέζησε. Ο κ. Σαριδάκης θυμάται ότι δεν είχε διάθεση να πάει σε εκείνο το γλέντι, ούτε να πυροβολήσει. Περιγράφει, όμως, ότι ένιωθε κάτι σαν «υποχρέωση». Θα μπορούσε, όπως τότε θεωρούσε, να γίνει παρεξήγηση, να εκληφθεί ως προσβολή η άρνησή του να ρίξει στον αέρα για τα τιμώμενα πρόσωπα, ενώ το είχε κάνει στο παρελθόν δίχως παρόμοιο δισταγμό σε άλλες μαζώξεις.
Μετά τον τραυματισμό του φίλου του λέει ότι δεν έχει αγγίξει ξανά πιστόλι. «Πήρα όρκο να μην “παίξω” ξανά ποτέ άσκοπους πυροβολισμούς. Είχαμε μεγαλώσει με τον σύντεκνό μου μαζί σαν αδέλφια και θα τον σκότωνα; Γιατί; Για ένα μπαμ-μπουμ, για μια ηλιθιότητα», λέει.
Η επίδειξη
Διαχρονικά, όποτε ανακύπτει με κάποια νέα αφορμή το ζήτημα της οπλοκατοχής στην Κρήτη, γίνονται αναφορές στις επιδρομές που δεχόταν πριν από αιώνες το νησί και πώς οι ντόπιοι αρματώνονταν για να φυλάγονται από εξωτερικούς εχθρούς. Στις μέρες μας, όμως, η οπλοκατοχή έχει λάβει άλλα χαρακτηριστικά. «Κάποιοι μπορεί να θεωρούν ότι έτσι τιμούν τον τόπο τους, αλλά δεν ισχύει», λέει στην «Κ» εκπαιδευτικός που στο παρελθόν είχε διδάξει σε σχολείο του Ελους. «Το όπλο έχει καταλήξει μέσο προβολής, αλλά και έλλειψης αυτοπεποίθησης».
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αρης Τσαντηρόπουλος έγινε ομοτράπεζος των ορεσίβιων κοινωνιών του νησιού για να παρακολουθήσει από κοντά τη διαδικασία του «σασμού», τους συμβιβασμούς που γίνονταν για να αποκλιμακωθεί εγκαίρως κάποια ένταση μεταξύ αντιμαχόμενων πλευρών, ώστε να μη μιλήσουν τα όπλα.
Οπως παρατηρεί ο ίδιος, η οπλοφορία και οπλοχρησία στην Κρήτη συνδέεται πλέον σε μεγάλο βαθμό με μια προσπάθεια επίδειξης πλούτου και ανεξέλεγκτης κατανάλωσης. «Είναι ανταγωνισμός μεταξύ ανδρών. Ποιος θα φέρει το καλύτερο όπλο, όπως ποιος θα πιει τα περισσότερα ποτά», λέει.
Διάφορα τραγούδια που ακούγονται κατά καιρούς σε γλέντια στο νησί έχουν αναφορές στα όπλα. Δεν προτρέπουν στην άσκηση βίας, αλλά, όπως επισημαίνει ο κ. Τσαντηρόπουλος, περιγράφουν το όπλο ως σύμβολο επίδειξης. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι ενός τραγουδιού για το πώς κατασχέθηκε το πιστόλι ενός άνδρα σε έλεγχο που του έγινε καθ’ οδόν προς μια βάφτιση. «Μπλόκο μου κάμαν τα ΕΚΑΜ και εβρήκαν τα άρματά μου», ακούγεται σε μια στροφή. «Εβρήκαν το καλύτερο που ήταν σαν τη βιόλα / τα έξι μόνο εβρήκανε από τα 42, ήτανε γεμάτο άρματα όλο το λεωφορείο» και «εβρήκαν τα ΕΚΑΜ έξι καλά κουμπούρια και αμέσως στην Αμερική επαράγγειλα καινούργια / ήρθε από την Αμερική καινούργιο ένα πιστόλι, είναι 9άρι κάτασπρο και το ζηλεύουν όλοι».
Οι «αφοπλισμοί»
Στο παρελθόν έχουν γίνει απόπειρες αντιμετώπισης του ζητήματος στην Κρήτη. Τον Ιούλιο του 2005, εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας και επιφανείς Κρητικοί από όλο το νησί συνυπέγραψαν στα Ανώγεια μια διακήρυξη κατά της οπλοχρησίας, παρουσία του τότε υπουργού Δημόσιας Τάξης Γιώργου Βουλγαράκη και του υφυπουργού Χρήστου Μαρκογιαννάκη.
«Η παράνομη οπλοφορία και οπλοχρησία, εκτός από τους κινδύνους που συνεπάγεται για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα των πολιτών, είναι ενάντια στην ανάπτυξη και γενικότερη οικονομική πρόοδο της Κρήτης μας. Δεν συμβιβάζεται με την αξιοπρέπεια, τη φιλοξενία, τις εθιμικές παραδόσεις των Κρητών», σημείωναν σε εκείνο το κείμενο. «Τα παράνομα όπλα και οι μπαλωθιές δεν χρειάζονται για τις γιορτές και τα πανηγύρια. Σκοτώνουν Κρητικούς και μετά πληγώνουν βαθιά την ψυχή μας. Αυτοδεσμευόμαστε στις πλαγιές του Ψηλορείτη ότι θα εργαστούμε όλοι για να διαδώσουμε και να στηρίξουμε τη διακήρυξη αυτή».
Υπήρξαν και άλλες πρωτοβουλίες, μία εξ αυτών στο χωριό Ασή Γωνιά. Μετά τον θάνατο συντοπίτη τους από μπαλωθιές σε γλέντι το 2014 οι κάτοικοι αποφάσισαν να μην οπλοφορεί κανείς σε εκδηλώσεις τους. «Το βλέπαμε ότι το πράγμα δεν πήγαινε καλά, ξέφευγε», επισημαίνει ένα παλαιότερο μέλος του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου. Συγχωριανοί του που μίλησαν στην «Κ» λένε ότι τα τελευταία χρόνια το μέτρο τηρείται και από κατοίκους γειτονικών περιοχών που τους επισκέπτονται.
«Δεν μπορείς να εκριζώσεις μόνο ποινικά αυτά τα φαινόμενα», σχολιάζει ο νομικός Νίκος Κοτζαμπασάκης, επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχει στέρεο θεσμικό πλαίσιο που να επιτρέπει σε κάποιον να παραδώσει ένα παλαιό όπλο και αυτά κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά μέχρι να πέσουν στα λάθος χέρια. «Κατά καιρούς υπήρξαν περίοδοι με κάθετη πτώση των πυροβολισμών όταν είχαμε και δηλώσεις καταδίκης από καλλιτέχνες. Η Αστυνομία κάνει ελέγχους, προσπαθεί να προλαμβάνει την οργανωμένη διακίνηση, και πάλι όμως υπάρχει μια οριακή διευθέτηση. Χρειάζονται πιο μεστές παρεμβάσεις», προσθέτει.
Ο κ. Παπακωνσταντής σημειώνει ότι χρειάζονται πρωτοβουλίες που να στοχεύουν σε έναν κοινωνικό μετασχηματισμό, ενώ ο κ. Σαριδάκης λέει ότι για να εκριζωθεί το φαινόμενο θα πρέπει να γίνουν ειδικά μαθήματα στα σχολεία. «Μία ώρα, έστω μισή, πρέπει να αφιερώνουν οι δάσκαλοι στο θέμα και από το δημοτικό ακόμη», τονίζει.
«Προσπαθούμε σε όλες μας τις εκδηλώσεις, ακόμη και ερχόμενοι σε ρήξη με τους ανθρώπους, να μη χρησιμοποιούν σε καμιά περίπτωση όπλα», λέει ο Στέλιος Κουνελάκης, άνθρωπος με μακρά παρουσία στους πολιτιστικούς φορείς της επαρχίας Κισσάμου. «Θέλουμε με κάθε τρόπο να βγάλουμε από τη νοοτροπία των νέων ότι πρέπει να κρατάει κάποιος όπλο, είτε γιατί θέλει να εκδικηθεί είτε γιατί θέλει να φανεί ότι έχει το καλό πιστόλι».
Στην πρόσφατη ανθρωποκτονία του Ελους εκτιμάται από την Αστυνομία ότι θύτης και θύμα είχαν μεταξύ τους διαφορές. Από την πλευρά του δράστη φέρεται να υποστηρίζεται ότι ο 52χρονος τον έβρισε, φάνηκε να κινείται απειλητικά εναντίον του και γι’ αυτό εκείνος πυροβόλησε. Ντόπιοι που μίλησαν στην «Κ» αποσυνδέουν το περιστατικό με τις μπαλωθιές στα γλέντια. Οι σφαίρες πάντως και σε αυτή την περίπτωση έπεσαν στην πλατεία ενός χωριού, κατά τη διάρκεια μιας γιορτής, σε κοινή θέα.
