Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου από καρκίνο σε παγκόσμιο επίπεδο, με περίπου 1,8 εκατ. θανάτους το 2022. Αν και η νόσος σχετίζεται άμεσα με το κάπνισμα στην πλειονότητα των περιστατικών, ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που νοσούν δεν είναι καπνιστές.
Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση στο έγκριτο περιοδικό JAMA, το 15% έως 20% των διαγνώσεων καρκίνου του πνεύμονα αφορά άτομα που έχουν καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη ζωή τους. Αυτό το υψηλό ποσοστό ανατρέπει την εντύπωση ότι η νόσος είναι αποκλειστικά «του καπνιστή» και υπογραμμίζει την ανάγκη μεγαλύτερης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Τα σημαντικότερα σημεία αυτής της δημοσίευσης συνοψίζουν η καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής στη Θεραπευτική Κλινική ΕΚΠΑ (νοσοκομείο «Αλεξάνδρα») Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου και ο καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής και πρώην πρύτανης ΕΚΠΑ Θάνος Δημόπουλος.
Η εμφάνιση της νόσου σε ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν καπνίσει συνδέεται με πολλαπλούς περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες.
Ανάμεσα στους μη καπνιστές και στους καπνιστές με καρκίνο του πνεύμονα παρατηρούνται ηλικιακές και γεωγραφικές διαφορές.
Οι άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει και διαγιγνώσκονται με τη νόσο είναι συχνότερα γυναίκες και συνήθως σε ηλικία γύρω στα 67 έτη, λίγο νεότερες σε σύγκριση με όσους έχουν ιστορικό καπνίσματος. Στην Ταϊβάν, έως και 83% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές αφορούν γυναίκες, ενώ άτομα ασιατικής καταγωγής παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά σε σύγκριση με άλλες φυλετικές ομάδες. Επιπλέον, η εμφάνιση της νόσου σε ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει συνδέεται με πολλαπλούς περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες.
Το ραδόνιο, ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που απελευθερώνεται από το έδαφος, θεωρείται ισχυρός καρκινογόνος παράγοντας και εκτιμάται ότι προκαλεί έως και 21.000 θανάτους ετησίως από καρκίνο του πνεύμονα στις ΗΠΑ. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία σε ποσοστό 99% του παγκόσμιου πληθυσμού υπερβαίνει τα προτεινόμενα όρια, έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος, του συχνότερου ιστολογικού τύπου στους μη καπνιστές ασθενείς. Η έκθεση σε παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο κατά 28%, ενώ ενώσεις όπως ο αμίαντος και η σιλικόνη έχουν επίσης ενοχοποιηθεί. Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα σε συγγενή πρώτου βαθμού αυξάνει τον κίνδυνο κατά 51%.
Η ασθένεια «προτιμά» τις γυναίκες, ενώ άτομα ασιατικής καταγωγής παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά σε σύγκριση με άλλες φυλετικές ομάδες.
Ο καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές αποτελεί μια διακριτή κλινική οντότητα. Το 60% έως 80% των όγκων ανήκουν στον τύπο του αδενοκαρκινώματος. Παρότι αυτοί οι όγκοι έχουν χαμηλότερο φορτίο μεταλλάξεων, εμφανίζουν πολύ συχνότερα στοχεύσιμες γονιδιακές παραλλαγές. Μεταλλάξεις του γονιδίου EGFR απαντούν σε ποσοστό 40% έως 60% των μη καπνιστών, ενώ στους καπνιστές μόλις στο 10%. Αντίστοιχα, αναδιατάξεις στο γονίδιο ALK εμφανίζονται έως και πέντε φορές συχνότερα σε μη καπνιστές. Αυτές οι επισημάνσεις έχουν μεγάλη κλινική σημασία, διότι οδηγούν στη δυνατότητα εξατομικευμένης θεραπείας που μπορεί να παρατείνει την επιβίωση σε προχωρημένη νόσο ακόμη και πάνω από τρία έως πέντε χρόνια.
Παρά τις ιατρικές εξελίξεις, η διάγνωση συχνά καθυστερεί. Περισσότεροι από το 40% των μη καπνιστών διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια III ή IV, όπου η νόσος είναι ήδη μη ιάσιμη με χειρουργείο. Στις ΗΠΑ δεν συστήνεται ακόμη προληπτικός έλεγχος σε μη καπνιστές, ωστόσο σε άλλες χώρες, όπως η Ταϊβάν, έχει υιοθετηθεί πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για όσους έχουν οικογενειακό ιστορικό, με αποτέλεσμα το 95% των διαγνώσεων να πραγματοποιείται σε πρώιμο και αντιμετωπίσιμο στάδιο.
Τέλος, το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τον καρκίνο του πνεύμονα προκαλεί συχνά ψυχολογική επιβάρυνση. Η αντίληψη ότι ο ασθενής «ευθύνεται» για την ασθένειά του λόγω καπνίσματος μπορεί να οδηγήσει σε ενοχές και απομόνωση. Η ενημέρωση του κοινού αποτελεί απαραίτητο βήμα ώστε οι άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει αλλά νοσούν να μην αντιμετωπίζουν αυτό το άδικο βάρος και να έχουν τη στήριξη που χρειάζονται.
Οι αριθμοί
1,8 εκατ. θάνατοι από καρκίνο του πνεύμονα καταγράφηκαν παγκοσμίως το 2022.
15%-20% των διαγνώσεων αφορούν άτομα που έχουν καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη ζωή τους.
60%-80% των όγκων που εμφανίζουν οι μη καπνιστές ανήκουν στον τύπο του αδενοκαρκινώματος.
51% αυξάνεται ο κίνδυνος όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα σε συγγενή πρώτου βαθμού.
40% των μη καπνιστών διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια III ή IV, όπου η νόσος είναι ήδη μη ιάσιμη με χειρουργείο.
