Τον Μάιο του 2024, σε χρόνο ανύποπτο, προτού ξεσπάσει η καταιγίδα του ΟΠΕΚΕΠΕ, αστυνομικοί των Εσωτερικών Υποθέσεων πραγματοποίησαν έφοδο σε βιομηχανικό σφαγείο στα βόρεια του νομού Σερρών. Συνέλαβαν δύο διαχειριστές της επιχείρησης, ενώ ταυτόχρονα στην πόλη των Σερρών συνελήφθησαν τέσσερις κρατικοί κτηνίατροι. Κατηγορούνται ότι βεβαίωναν εικονικές σφαγές βοοειδών, ώστε κτηνοτρόφοι της περιοχής να εισπράττουν κοινοτικές επιδοτήσεις. Είναι μια τοπική ιστορία διαφθοράς, η οποία αντανακλά τη μεγάλη εικόνα: χαοτικά στατιστικά για το ζωικό κεφάλαιο μιας περιοχής που ζει από τον πρωτογενή τομέα, «εξυπηρετήσεις» και δικαιούχοι-φαντάσματα.
Το βιομηχανικό σφαγείο που βρέθηκε στο επίκεντρο της υπόθεσης εκτείνεται σε έναν αχανή χώρο. Ηταν συνεταιριστική επιχείρηση πριν χρεοκοπήσει και την αναλάβουν πρώην εργαζόμενοι. Εχει τρεις γραμμές παραγωγής –βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοιρινά– και είναι η μεγαλύτερη μονάδα της περιοχής. «Οι κτηνίατροι έκαναν εξυπηρετήσεις σε κτηνοτρόφους και την πληρώσαμε εμείς», ήταν τα πρώτα λόγια του διαχειριστή του σφαγείου στη σύντομη συζήτησή του με την «Κ».
«Η υπόθεση αφορά μικροποσά. Κάποιοι παραγωγοί ίσως ήθελαν να κάνουν εκκαθάριση του μητρώου τους», συμπλήρωσε, επιμένοντας πάντως ότι το σφαγείο τηρούσε κανονικά όλα τα έγγραφα, πλήρωνε τον αντίστοιχο φόρο και δεν έχει τίποτα να κρύψει.
Ο ίδιος περισσότερο ανησυχούσε για το ακριβό ρεύμα, τη μείωση του ζωικού κεφαλαίου στην περιοχή και την επέλαση της ευλογιάς, που έχει «παγώσει» τη γραμμή των αιγοπροβάτων στην επιχείρησή του. «Το σφαγείο είναι λουξ», είπε βιαστικά πριν γυρίσει στη δουλειά. «Ομως, όχι, δεν μπορείτε να φωτογραφίσετε στο εσωτερικό».
Η ιστορία στις Σέρρες δεν ξεκίνησε από το σφαγείο, αλλά από την καταγγελία ενός εκτροφέα μαύρων χοίρων, τα ζώα του οποίου είχαν θανατωθεί αναγκαστικά λόγω κρουσμάτων αφρικανικής πανώλης. Ο κτηνοτρόφος κατήγγειλε ότι υπάλληλος της τοπικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής του είχε ζητήσει 5.000 ευρώ ώστε να εγκριθεί η αποζημίωση για τους χοίρους που έχασε. Τα χρήματα δεν δόθηκαν, όμως στο μεταξύ είχαν παγιδευτεί τηλέφωνα υπόπτων και έτσι η έρευνα στράφηκε στα σφαγεία.
Σε δικαστικά έγγραφα που είδε η «Κ» αναφέρεται ότι κάθε ζώο ταυτοποιείται με ηλεκτρονικό διαβατήριο και ενώτια (σκουλαρίκια με αύξοντα αριθμό για κάθε μονάδα). Οι γεννήσεις και τα συνοδευτικά έγγραφα συμπληρώνονται κατά δήλωση του κτηνοτρόφου, η ειλικρίνεια του οποίου πρέπει να βεβαιώνεται με αυτοψίες των κτηνιάτρων στις μονάδες εκτροφής και την τήρηση ηλεκτρονικού μητρώου για την ιχνηλασιμότητα των ζώων. Σύμφωνα με στοιχεία της τοπικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής, στις Σέρρες λειτουργούν σήμερα 857 μονάδες εκτροφής βοοειδών και 1.280 μονάδες αιγοπροβάτων. Στην ίδια επαρχία εργάζονται μόλις 12 μόνιμοι κρατικοί κτηνίατροι και δύο συμβασιούχοι.
Xειρόγραφα βιβλία
Οι ίδιοι κτηνίατροι παρίστανται και επιθεωρούν τη διαδικασία στο σφαγείο. Επιβλέπουν την τήρηση δικλίδων ασφαλείας, όπως για παράδειγμα την καταστροφή των ενωτίων μετά τη σφαγή. Από το 2019 κι έπειτα καταχωρίζουν τις σφαγές των ζώων στο σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης, το οποίο θεωρείται αδιάβλητο. «Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις», σημειώνεται στα δικαστικά έγγραφα, «δύναται να τηρούνται και χειρόγραφα βιβλία, προς διευκόλυνση του επίσημου κτηνιάτρου, ο οποίος σε μεταγενέστερο χρόνο προβαίνει στην καταχώριση των παραπάνω αναφερομένων στο ηλεκτρονικό σύστημα».
Μερίδιο από την επιδότηση – Για κάθε «εικονική σφαγή», κτηνίατρος και σφαγείο μοιράζονταν τα 60 από τα 200 έως 250 ευρώ –ανάλογα με την ηλικία του ζώου– που ήταν η επιδότηση την περίοδο 2023-2024.
Στον φάκελο περιγράφεται ότι κτηνοτρόφοι της περιοχής φέρεται να δήλωναν ψεύτικες γεννήσεις βοοειδών και στη συνέχεια οι κτηνίατροι να βεβαίωναν εικονικές σφαγές. Για κάθε εικονική σφαγή, κτηνίατρος και σφαγείο μοιράζονταν 60 ευρώ. Κατηγορούμενοι κτηνίατροι ακούγονται να λένε στο τηλέφωνο: «Εμείς κανονικά έπρεπε να πάρουμε απ’ αυτόν έξι εννιά πόσο κάνει;». «Εξι εννιά πενήντα τέσσερα». «Εννιά ήταν τα ζώα, έξι εννιά πενήντα τέσσερα, ε, εντάξει πενήντα πέντε».
Την ίδια στιγμή, το κέρδος για τους κτηνοτρόφους από τις εικονικές σφαγές ήταν διπλό: Πρώτον, αν είχαν δηλώσει περισσότερα ζώα απ’ όσα είχαν στην πραγματικότητα, μπορούσαν να διορθώσουν την αναντιστοιχία ισχυριζόμενοι ότι αυτά που έλειπαν στον έλεγχο είχαν σφαγιασθεί. Δεύτερον, οι κτηνοτρόφοι δικαιούνταν επιδότηση για κάθε σφαγή.
Στέλεχος του ΟΠΕΚΕΠΕ στη Βόρεια Ελλάδα, που δεν ήταν εξουσιοδοτημένο να μιλήσει επωνύμως, είπε στην «Κ» ότι οι επιδοτήσεις που προβλέπονταν ήταν ύψους 200 ή 250 ευρώ για κάθε ζώο, ανάλογα με την ηλικία του. Αυτό ίσχυε την περίοδο 2023-2024 με βάση ειδικά μέτρα παρέμβασης για την ενίσχυση των παραγωγών.
Κτηνοτρόφος ακούγεται να λέει στο τηλέφωνο: «Ε, να δούμε πόσα είναι, γιατί ούτως ή άλλως και το κοπάδι κοιτάζω να το μειώσω, πρέπει να ‘χω οπότε έλλειμμα. Οπότε να φύγουν εκείνα, σαν σφαγή». Σε άλλο σημείο κατηγορούμενος κτηνίατρος αναφέρει: «Αλλά μπορείς να τα σφάξεις σ’ εμένα και να πάρουν […] και μετά φέρνεις τα χαρτιά σου μόνα […] Ε, τώρα τι σε πειράζει που θα πάρεις εξήντα ευρώ στο λιγότερο […] αντί για 250 θα πάρεις 190; […] Γιατί; Επειδή θα πάρουμε κι εμείς κάνα φράγκο;».
Κτηνοτρόφος των Σερρών που επίσης ζήτησε να μιλήσει ανωνύμως («σφάζουμε ζώα στα ίδια σφαγεία», ήταν η εξήγηση) εξήγησε ότι στόχος του προγράμματος ήταν αφενός να ενισχυθούν οι παχυντές, δηλαδή οι εκτροφείς που δίνουν όλη την παραγωγή τους στα σφαγεία, και επίσης να κρατηθεί η τιμή πώλησης του βόειου κρέατος. Στην πράξη, ωστόσο, φαίνεται πως όχι μόνο σφάζονταν εικονικά ζώα, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις φέρεται να γίνονταν λαθροχειρίες στις ηλικίες των πραγματικών ζωντανών. Για την υπόθεση των Σερρών κατηγορούνται περισσότερα από 35 άτομα, μεταξύ αυτών υπάλληλοι της τοπικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, εργαζόμενοι σε σφαγεία και κτηνοτρόφοι. Σύμφωνα με τις Εσωτερικές Υποθέσεις που χειρίστηκαν την υπόθεση, οι εικονικές σφαγές θα προκαλούσαν ζημία 54.000 ευρώ στα δημόσια ταμεία. Δεν είναι σαφές πόσα από τα χρήματα κατέληξαν στις τσέπες κτηνοτρόφων που δεν τα δικαιούνταν. Ολοι οι κατηγορούμενοι είναι ελεύθεροι και η υπόθεση παραμένει ανοιχτή.
Αναβρασμός
Το πρωί της περασμένης Δευτέρας, η Ελπίδα Σιδηροπούλου, πρόεδρος του Πανσερραϊκού Κτηνοτροφικού Συλλόγου, είχε συνάντηση στο κέντρο της πόλης με εκπροσώπους αγροτών και κτηνοτρόφων. Το θέμα των σφαγείων, παρότι πλήγωσε την περιοχή όταν δημοσιοποιήθηκε στις ειδήσεις, φαινόταν να έχει ξεχαστεί. Οι παραγωγοί συζητούσαν έντονα για την ευλογιά που θερίζει τα κοπάδια των αιγοπροβάτων και τις πληρωμές του ΟΠΕΚΕΠΕ. «Να είστε έτοιμοι για αγροτικές κινητοποιήσεις χωρίς προηγούμενο», είπαν.
Η κ. Σιδηροπούλου, το τηλέφωνο της οποίας δεν σταματούσε να χτυπάει, ξέκλεψε λίγο χρόνο για την υπόθεση με τα σφαγεία. «Ελεγχοι γίνονται μόνο στους σωστούς κτηνοτρόφους», είπε στην «Κ». «Υπάρχουν προβλήματα στην ιχνηλασιμότητα των ζώων εκτροφής. Είναι ένα ζήτημα διαχρονικό, για το οποίο κανείς δεν ενδιαφέρθηκε εδώ και χρόνια. Για να είμαστε και δίκαιοι, η Κτηνιατρική Υπηρεσία υπολειτουργεί, λόγω έλλειψης προσωπικού. Δεν είναι δυνατόν να γίνουν όλες οι αυτοψίες και οι καταμετρήσεις».
Ρωτήσαμε πολλούς στα χωριά των Σερρών πόσα βοοειδή εκτρέφονται στις φάρμες ολόκληρου του νομού. Οι απαντήσεις είχαν πολύ μεγάλη απόκλιση μεταξύ τους. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της τοπικής Κτηνιατρικής Υπηρεσίας, στην περιοχή εκτρέφονται 55.154 βοοειδή. «Αυτό είναι μόνο στα χαρτιά», είπαν κτηνοτρόφοι. «Ο αριθμός είναι μικρότερος».
GPS για μεγαλύτερη διαφάνεια
Ο Νίκος Σολωμάκος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, διδάσκει στους φοιτητές του τη διαδικασία στο σφαγείο. «Η κατάσταση είναι βελτιωμένη σε σχέση με το παρελθόν. Σήμερα, η καταγραφή των ζώων στα σφαγεία πραγματοποιείται μέσω τριών αλληλοσυνδεόμενων πληροφοριακών συστημάτων», εξηγεί.
«Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλα τα πληροφοριακά συστήματα, υπάρχουν δυνατότητες περαιτέρω αναβάθμισης και βελτίωσης σε επίπεδο λειτουργικότητας, διαλειτουργικότητας και ασφάλειας δεδομένων», προσθέτει ο κ. Σολωμάκος, αναγνωρίζοντας και το πρόβλημα της υποστελέχωσης των δημόσιων κτηνιατρικών δομών της χώρας.
O Ευάγγελος Οικονόμου, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, λέει στην «Κ» ότι η ιχνηλασιμότητα των ζώων εκτροφής στην Ελλάδα παρουσιάζει ελλείψεις και ασυνέπειες. «Το σύστημα δηλώσεων γεννήσεων και θανάτων των ζώων είναι απαρχαιωμένο και δεν εκμεταλλεύεται τις σύγχρονες τεχνολογίες ταυτοποίησης. Ως αποτέλεσμα, δεν γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια το ζωικό κεφάλαιο της χώρας», εξηγεί.
Η ταυτοποίηση
Η ταυτοποίηση των ζώων γίνεται ακόμη και σήμερα με συμβατικά μέσα, όπως η χρήση ενωτίων. «Κατά τη διαδικασία της σφαγής τα μέσα σήμανσης αφαιρούνται. Ωστόσο, γίνεται καθημερινή καταγραφή και τηρείται ισοζύγιο εισαχθέντων και παραχθέντος κρέατος, οπότε η παραποίηση των στοιχείων είναι μάλλον δύσκολη», περιγράφει ο κ. Οικονόμου.
Σημειώνει στην «Κ» τα κύρια μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν. «Σε επίπεδο εκτροφής η καταγραφή των ζώων να γίνεται σε πραγματικό χρόνο, με άμεση δήλωση γεννήσεων και θανάτων, με ευθύνη των παραγωγών. Η διασταύρωση των στοιχείων να γίνεται με το σύνολο των εισροών – εκροών των μονάδων, όπως οι ζωοτροφές που αγοράζονται και φυσικά η παραγωγή των προϊόντων. Επιπλέον, πρέπει επιτέλους οι επιδοτήσεις να συνδεθούν με το παραγόμενο προϊόν και όχι με την κτήση των ζώων. Κι επίσης, να εφαρμοστεί ο θεσμός του κτηνιάτρου εκτροφής, ο οποίος θα αποτελέσει τον κρίκο μεταξύ των παραγωγών και των επίσημων αρχών, βοηθώντας το έργο και των δύο. Είναι απαραίτητος γιατί διασφαλίζει την υγεία, την ευζωία και τη νόμιμη διαχείριση των ζώων εκτροφής».
Σε επίπεδο σφαγείου – αλυσίδας παραγωγής κρέατος, ο κ. Οικονόμου λέει ότι οι έλεγχοι στις μετακινήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν με ψηφιακά δελτία κινήσεων, που θα συνδέονται με GPS και τα φορτωτικά έγγραφα. «Τα ηλεκτρονικά έγγραφα πρέπει να καταγράφονται σε πραγματικό χρόνο και να κωδικοποιούνται με αδιάβλητο τρόπο, όπως με τεχνολογία blockchain». Tέλος, «η ιχνηλάτηση του κρέατος στην αγορά μπορεί να πραγματοποιηθεί με σύγχρονα εργαλεία, όπως είναι η εφαρμογή μοριακών μεθόδων ταυτοποίησης –έστω δειγματοληπτικά– και οι διασταυρούμενοι έλεγχοι των πληροφοριών».
