Το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο, που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης τον Μάιο του 2024 και θα τεθεί σε ισχύ τον Ιούνιο του 2026, αποτελεί μία από τις πιο φιλόδοξες προσπάθειες της Ε.Ε. να θεσπίσει ενιαία πολιτική για τη μετανάστευση και το άσυλο. Μετά από χρόνια δύσκολων διαπραγματεύσεων, τα κράτη-μέλη κατέληξαν σε ένα πλαίσιο ισορροπίας ανάμεσα στην ασφάλεια και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημιουργώντας ταχύτερες διαδικασίες ασύλου, αποτελεσματικότερες επιστροφές και υποχρεωτική αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών. Παράλληλα, το Σύμφωνο ενισχύει τις εγγυήσεις για τα παιδιά και τους ευάλωτους πολίτες τρίτων χωρών.
Το Σύμφωνο στοχεύει στη δίκαιη κατανομή των ευθυνών στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Σε περιόδους υπέρμετρης πίεσης, τα υπόλοιπα κράτη-μέλη οφείλουν να συνεισφέρουν μέσω μετεγκαταστάσεων, οικονομικής βοήθειας ή επιχειρησιακής υποστήριξης. Παρότι η ρύθμιση αυτή αποτελεί πρόοδο, υπάρχουν επιφυλάξεις σχετικά με το κατά πόσο η αλληλεγγύη θα εφαρμοστεί στην πράξη. Για την Ελλάδα, το ζήτημα αυτό είναι καίριο, καθώς μια ανεπαρκής κατανομή θα διατηρήσει τις πιέσεις και θα εντείνει κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις.
Ενα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του Συμφώνου είναι η έμφαση στην προστασία των παιδιών. Προβλέπεται ο άμεσος διορισμός επιτρόπου για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, μέτρο που η Ελλάδα ήδη εφαρμόζει μέσω του Εθνικού Συστήματος Επιτροπείας από το 2024. Τα ασυνόδευτα παιδιά εξαιρούνται από την εξέταση ασύλου στα σύνορα, εκτός αν υπάρχουν λόγοι εθνικής ασφάλειας, ενώ δεν θα κρατούνται. Παρέχεται πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην ψυχοκοινωνική στήριξη και σε υπηρεσίες προ-ένταξης. Εισάγεται επίσης διεπιστημονική διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας, η οποία περιλαμβάνει και ψυχολογική αξιολόγηση.
Το Σύμφωνο διευρύνει ακόμη τον ορισμό του «ευάλωτου προσώπου», ώστε να περιλαμβάνει θύματα καταναγκαστικών γάμων, καθώς και έμφυλης, σεξουαλικής ή ρατσιστικής βίας. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να εξασφαλίζουν πρόσβαση σε ιατρική, ψυχολογική και συμβουλευτική υποστήριξη, καθώς και σε εξειδικευμένες υπηρεσίες προστασίας για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Αν και η διεύρυνση αυτή αποτελεί σημαντική πρόοδο, εντείνει τις υποχρεώσεις για τα κράτη, που χρειάζονται επαρκείς υποδομές και πόρους — κάτι που δεν είναι πάντα δεδομένο, ειδικά σε περιόδους αυξημένων ροών.
Στην Ελλάδα, καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή του νέου πλαισίου έχει η Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας (ΓΓΕΠΘΠ). Αποστολή της είναι η διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων παιδιών και ευάλωτων πολιτών τρίτων χωρών, ο συντονισμός των εμπλεκομένων φορέων και η εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών. Κεντρική προτεραιότητα αποτελεί η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, καθώς πολλά θύματα είναι μετανάστες που πέφτουν σε δίκτυα εκμετάλλευσης. Ενδεικτικά, στις 7/10/2025 διασώθηκαν 25 πολίτες Νεπάλ από συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας, χάρη στη συνεργασία της ΓΓΕΠΘΠ με την Ελληνική Αστυνομία και άλλες αρχές. Μέσω προγραμμάτων όπως τα Safe Borders, Host και Embrace, υλοποιούνται δράσεις πρόληψης, στήριξης και αποκατάστασης θυμάτων.
Η ΓΓΕΠΘΠ παρεμβαίνει επίσης στο ζήτημα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας για τη δημιουργία Εθνικής Ομάδας Εργασίας για την έμφυλη βία, την επικαιροποίηση των πρωτοκόλλων παραπομπής και τη διασύνδεση των τηλεφωνικών γραμμών 15107 (ΕΜΕΑ) και 15900 (Γραμμή SOS).
Τέλος, υπηρετώντας το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, η ΓΓΕΠΘΠ ενισχύει τον Εθνικό Μηχανισμό Επείγουσας Ανταπόκρισης, που έχει εξασφαλίσει ασφαλές περιβάλλον για πάνω από 6.500 παιδιά, καθώς και το έργο της Επιτροπείας, ώστε η φωνή κάθε παιδιού να ακούγεται και να προστατεύεται ουσιαστικά.
Το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για ενοποίηση της διαχείρισης του προσφυγικού φαινομένου. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και μια μεγάλη πρόκληση, καθώς απαιτεί συντονισμό, επενδύσεις και πολιτική βούληση, ώστε να μη μετατραπεί σε ακόμη έναν μηχανισμό που θα εντείνει τις πιέσεις στις χώρες πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα. Πρόκειται για μια κρίσιμη περίοδο, στην οποία η θεσμική προστασία των ευάλωτων δεν αποτελεί απλώς υποχρέωση, είναι ευθύνη όλων μας.
*Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι ο Γενικός Γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας
