Θέλετε να είστε βέβαιοι ότι τα παιδιά σας δεν θα έρθουν ποτέ σε επαφή με έναν παιδεραστή, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι όλες οι συνομιλίες σας θα σκανάρονται από τις Αρχές; Σε αυτό το σκληρό δίλημμα επιχειρεί μετ’ επιτάσεως να απαντήσει η δανική προεδρία της Ε.Ε., φέρνοντας προς ψήφιση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον αναθεωρημένο «Κανονισμό για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Παιδιών», που είναι γνωστός και ως CSAM («Child Sexual Abuse Material»).
Ο κανονισμός θα ετίθετο σε ψηφοφορία στις 14 Οκτωβρίου, αλλά όπως αναφέρουν πηγές στις Βρυξέλλες, το θέμα δεν θα συζητηθεί στο Συμβούλιο των Υπουργών, γιατί ένα κράτος-μέλος –η Γερμανία εν προκειμένω– δεν είναι ακόμη έτοιμο να πάρει θέση. Ετσι, η ψηφοφορία μετατέθηκε για τις αρχές του Δεκεμβρίου 2025.
Ο ηγέτης της πλειοψηφίας της γερμανικής Βουλής, Γενς Σπαν, ήταν κατηγορηματικός: «Εμείς, ως κοινοβουλευτική ομάδα του CDU/CSU, είμαστε αντίθετοι στον αδιάκριτο έλεγχο των συνομιλιών. Αυτό θα ήταν σαν να ανοίγαμε προληπτικά όλα τα γράμματα για να ελέγξουμε αν περιέχουν κάτι παράνομο. Αυτό είναι απαράδεκτο και δεν θα συμβεί υπό την εποπτεία μας». Η στάση της Γερμανίας είναι το «κλειδί» για το μέλλον του CSAM. Αυτή τη στιγμή, 12 χώρες φέρεται να υποστηρίζουν τον κανονισμό (εκτός της Δανίας, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ρουμανία κ.ά.), 9 να είναι αντίθετες (Γερμανία, Πολωνία, Ολλανδία, Τσεχία κ.ά.), ενώ 6 προβάλλουν ακόμη ως αναποφάσιστες (ανάμεσά τους η Ελλάδα και η Ιταλία).
Ελεγχος παντού
Το διακύβευμα του κανονισμού δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο, καθώς προβλέπει το υποχρεωτικό και αδιάκριτο σκανάρισμα όλων των ψηφιακών επικοινωνιών. Ουσιαστικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζητάει από όλες τις υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων (τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών ή διαπροσωπικών επικοινωνιών) που λειτουργούν στην Ευρώπη να σκανάρουν τις επικοινωνίες των χρηστών τους, καθώς και τα αρχεία που ανταλλάσσουν μεταξύ τους, με σκοπό τον εντοπισμό υλικού σεξουαλικής κακοποίησης ή αποπλάνησης παιδιών.
Το περιεχόμενο των επικοινωνιών θα σκανάρεται στις συσκευές των χρηστών (client-side scanning), πριν κρυπτογραφηθεί και αποσταλεί, και θα αφορά ακόμη και τις κρυπτογραφημένες συνομιλίες (end-to-end encryption). Η αλλαγή που έφερε η δανική προεδρία στον κανονισμό –του οποίου διάφορες εκδοχές έχουν αρχίσει να συζητούνται ήδη από τον Μάιο του 2022– είναι ότι το σκανάρισμα θα στοχεύει κυρίως σε διευθύνσεις ιστοσελίδων, σε εικόνες και βίντεο, και όχι σε κείμενα.
Επίσης προβλέπεται η ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, το οποίο θα διευκολύνει την εφαρμογή του κανονισμού, θα διατηρεί βάσεις δεδομένων και θα αξιολογεί και θα προωθεί τις αναφορές προς τις διωκτικές αρχές.
Με ακόμη πιο απλά λόγια, με τον CSAM η Ε.Ε. κάνει ένα αποφασιστικό βήμα ζητώντας από τους πολίτες της να παραιτηθούν από την ιδιωτικότητα των μηνυμάτων τους σε πλατφόρμες όπως το Signal, το Messenger, το Telegram και το WhatsAPP, ώστε να διευκολυνθεί η σύλληψη παιδόφιλων. Αυτό φυσικά δεν θα μπορούσε να περάσει χωρίς αντίλογο, γεγονός που μαρτυρεί και η τριετής διελκυστίνδα ανάμεσα σε υποστηρικτές και πολεμίους της ρύθμισης. Αν τελικά ψηφιστεί, τότε θα ξυπνήσουμε σε μια Ευρώπη με «πρωτοφανείς δυνατότητες παρακολούθησης, ελέγχου και λογοκρισίας». Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν σε ανοικτή επιστολή τους 760 ειδικοί επιστήμονες της κρυπτογραφίας και της κυβερνοασφάλειας, από 37 χώρες, που αντιτίθενται στον κανονισμό.
«Μαζική επιτήρηση»
Ενα από τα πιο σημαίνοντα πρόσωπα πίσω από το κείμενο της επιστολής είναι ο ειδικός στην κρυπτογραφία και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λέβεν στο Βέλγιο Μπαρτ Πρενέλ, ο οποίος μίλησε αποκλειστικά στην «Κ». Σύμφωνα με τον Βέλγο ειδήμονα, ο κανονισμός, που στις τάξεις των αντιρρησιών είναι γνωστός και ως «Chat Control», συνιστά ξεκάθαρα «μαζική επιτήρηση» και μάλιστα χωρίς καν να υπάρχουν υποψίες. «Αναγνωρίζουμε πλήρως ότι το CSAM είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και πιστεύουμε ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να αποτρέψουμε την κακοποίηση των παιδιών. Ωστόσο, οι ασφαλείς επικοινωνίες είναι απαραίτητες για τη διατήρηση μιας ασφαλούς ψηφιακής κοινωνίας, γιατί προστατεύει όχι μόνο τους πολίτες, αλλά και τους δημοσιογράφους, τους πολιτικούς, τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος και τους ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν οι πολιτικοί μας δεν μπορούν να έχουν ιδιωτικές συνομιλίες, τότε δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική δημοκρατία», σημειώνει ο Πρενέλ.
Ενα ευρύ φάσμα επικριτών της ρύθμισης υποστηρίζει ότι το αδιάκριτο σκανάρισμα όλων των ιδιωτικών ψηφιακών επικοινωνιών υπονομεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και της προστασίας των δεδομένων που κατοχυρώνονται από τα άρθρα 7 και 8 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Το Νομικό Τμήμα του Συμβουλίου της Ε.Ε. έχει επικαλεστεί στο παρελθόν τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ε.Ε. για να αποκλείσει τη γενικευμένη διατήρηση δεδομένων. Οι αντιτιθέμενοι στον κανονισμό πιστεύουν ότι αυτή η τεχνολογία σκαναρίσματος θα μπορεί εύκολα να επεκταθεί για την παρακολούθηση άλλων ειδών συνομιλιών, πέραν της παιδικής κακοποίησης. «Αυτό το εργαλείο», λέει με σιγουριά ο Πρενέλ, «θα χρησιμοποιηθεί κατά της δημοκρατίας».
Το κύριο επιχείρημα των επικριτών είναι ότι ουσιαστικά καταργεί την κρυπτογράφηση απ’ άκρου εις άκρον, δηλαδή την ιδιωτικότητα των ψηφιακών επικοινωνιών. «Οι υποστηρικτές του κανονισμού προσπαθούν να το αρνηθούν, αλλά κρυπτογράφηση σημαίνει ότι μόνο ο αποστολέας και ο παραλήπτης μπορούν να δουν το μήνυμα. Εάν κάποιος το έχει κοιτάξει –ακόμη και πριν κρυπτογραφηθεί– τότε καταστρέφεις την αξία που προσφέρει η κρυπτογράφηση. Είναι σαν να λες ότι προστατεύουμε το απόρρητο του ταχυδρομείου, αλλά πριν βάλεις το γράμμα σου μέσα στον φάκελο θα κοιτάξουμε τι γράφεις», καταλήγει ο Πρενέλ.
Ο Χρήστος Ξενάκης, επικεφαλής της Ελληνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας και καθηγητής στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς, αναφέρει στην «Κ» ότι ενώ ο κανονισμός εκκινεί από καλές προθέσεις, οι λύσεις που προτείνει πιθανό να είναι αναποτελεσματικές. «Φαίνεται ότι στην προσπάθειά μας να προστατεύσουμε την παιδική ηλικία από τους κακόβουλους, παραδίδουμε μεγάλο μέρος της ιδιωτικότητάς μας, που είναι θεμελιώδες δικαίωμα κάθε δημοκρατικής κοινωνίας», τονίζει ο καθηγητής.
Το ίδιο υποστηρίζει και ο Πρενέλ. «Η τεχνολογία που προτείνεται να χρησιμοποιηθεί δεν πρόκειται να λειτουργήσει», λέει, προσθέτοντας ότι «σε μεγάλη κλίμακα οι τεχνικές ανίχνευσης παράνομου περιεχομένου είναι αναξιόπιστες, ανακριβείς».
Πώς θα λειτουργεί
Σχηματικά, θα εγκατασταθεί σε όλα τα κινητά τηλέφωνα ένα λογισμικό, το οποίο θα σκανάρει σε ζωντανό χρόνο τις επικοινωνίες των χρηστών. Οταν ανιχνεύει ένα ύποπτο αρχείο, μια εικόνα γυμνού για παράδειγμα, θα επικοινωνεί με το κέντρο, το οποίο αυτομάτως θα συγκρίνει το αρχείο με πολλές άλλες παρόμοιες εικόνες, ώστε να κρίνει αν θα παραπέμψει την υπόθεση στις αρχές.
Ο Πρενέλ λέει ότι «δεν υπάρχει τεχνητή νοημοσύνη που να μπορεί να το κάνει αυτό χωρίς να κάνει μεγάλο αριθμό λαθών». Επίσης, μπορεί κάποιος πολύ εύκολα να αποφύγει την ανίχνευση «πειράζοντας» απλά τις εικόνες του. «Ο κανονισμός δεν θα πιάσει τους κακούς, οι δράστες θα στραφούν σε άλλες πλατφόρμες, όπως στο dark web», διατείνεται ο καθηγητής, «την ίδια ώρα όμως πολλοί άνθρωποι θα καταλήξουν να έχουν ποινικό μητρώο ή θα μπουν σε βάσεις δεδομένων της αστυνομίας, ακόμη κι αν είναι εντελώς αθώοι. Τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα θα είναι πολλά». Ο Πρενέλ έχει υπολογίσει ότι το λογισμικό θα μπορούσε να «στοχοποιεί» περίπου 40 εκατομμύρια ανθρώπους τον χρόνο, αριθμό που χαρακτήρισε «εντελώς γελοίο».
Παράλληλα, οι επικριτές του κανονισμού θυμίζουν ότι τόσο οι σουηδικές ένοπλες δυνάμεις όσο και η ολλανδική υπηρεσία πληροφοριών έχουν δηλώσει διά εκπροσώπων τους ότι η υπονόμευση της κρυπτογράφησης δημιουργεί πολύ μεγάλο κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια, υποστηρίζοντας ότι εχθρικές χώρες θα εκμεταλλευθούν τις νέες τεχνολογίες για να επιτεθούν σε Ευρωπαίους χρήστες. Ωστόσο, ενώ η Ολλανδία αντιτίθεται επί του παρόντος στον κανονισμό, η Σουηδία συγκαταλέγεται μεταξύ των υποστηρικτών του.
Καταργείται η ιδιωτικότητα
Στην Ελλάδα, δεν παρατηρείται ιδιαίτερη κινητικότητα. Εξαίρεση, η Homo Digitalis. «Η πρόταση της δανικής προεδρίας για τον κανονισμό δεν αποτελεί νέα προσέγγιση, αλλά ένα συνονθύλευμα παλαιών και αποτυχημένων πρακτικών», επισημαίνει στην «Κ» ο Λευτέρης Χελιουδάκης, δικηγόρος και εκτελεστικός διευθυντής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού προστασίας των δικαιωμάτων των ανθρώπων στην ψηφιακή εποχή.
«Αντί να χτίσει γέφυρες εμπιστοσύνης με τα κράτη-μέλη που έχουν επανειλημμένως τα τελευταία χρόνια, και με πλήρη αιτιολόγηση, απορρίψει τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, επαναφέρει μέτρα που είχαν προτείνει και παλαιότερες προεδρίες, τα οποία προβλέπουν μεταξύ άλλων το υποχρεωτικό σκανάρισμα οπτικού περιεχομένου και τον έλεγχο των ιδιωτικών επικοινωνιών των πολιτών, υπονομεύοντας πλήρως την κρυπτογράφηση απ’ άκρου εις άκρον.
Μια τέτοια επίθεση στην ασφάλεια των κρυπτογραφημένων επικοινωνιών συνιστά ευθεία απειλή για το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, θεμέλιο λίθο κάθε δημοκρατικού κράτους. Αν οι επικείμενες ψηφοφορίες οδηγήσουν σε έγκριση κειμένου, θα πρόκειται για πολιτική παραχώρηση που διαβρώνει τους ίδιους τους θεσμούς της δημοκρατίας».
«Το πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης δεν θα λυθεί με το σκανάρισμα των επικοινωνιών», τονίζει ο Πρενέλ, «γι’ αυτό πρέπει να δώσουμε έμφαση στην πρόληψη και στις πιο στοχευμένες έρευνες».
