Η μόδα κάνει κύκλους. Αλλοτε φέρνει στην επιφάνεια ξεχασμένα στυλ και άλλοτε γεννάει νέες τάσεις που μοιάζουν σαν μικρά φλας από το μέλλον, αναγκάζοντάς μας αν όχι να τα ακολουθήσουμε, τουλάχιστον να τους δώσουμε προσοχή. Λίγο πριν από την πανδημία, χωρίς να μπορούμε να το προσδιορίσουμε με ακρίβεια χρονικά, εμφανίστηκε ο τύπος του «φασαίου», ένα νέο είδος lifestyle που έμοιαζε να πηγαίνει κόντρα στον καθωσπρεπισμό.
Oταν πρωτοσυνάντησα αυτή τη νέα αισθητική, ο όρος δεν υπήρχε καν. Και όμως, ήταν ολοφάνερο πως κάτι καινούργιο γεννιέται. Aτομα ηλικίας 17 έως 25 ετών –κι εγώ ανάμεσά τους– άρχισαν να γοητεύονται από ένα υβριδικό στυλ, που έμοιαζε να τους διαφοροποιεί. Χωρίς να το καταλάβουμε, υιοθετήσαμε συνήθειες και ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο ντυσίματος, που δεν φώναζε, αλλά προέβαλλε κάτι φαινομενικά αυθεντικό και ανεπιτήδευτο.
Ηταν η περίοδος που πολλοί νεαροί καπνιστές πέταξαν τα βιομηχανικά και ηλεκτρονικά τσιγάρα και άρχισαν τα στριφτά, αποφάσισαν να φορούν second hand (μεταχειρισμένα) ρούχα και παπούτσια ή πολύ συγκεκριμένες μάρκες, έγιναν φανατικοί ακροατές του Σωκράτη Μάλαμα, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, της Μαρίνας Σπανού κ.ά. και συνειδητοποίησαν ότι αν είσαι Αθηναίος, τα Εξάρχεια είναι η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή της πόλης.
Η «Τελειότητα»
Ακόμη και η διακόσμηση του διαμερίσματός τους ήταν σαν να υπακούει σε έναν άγραφο αισθητικό κανόνα. Αρχισα να σκέφτομαι ότι οι χαρακτήρες της «Τελειότητας» (εκδ. loggia), του νέου βιβλίου του Βιντσέντζο Λαντρόνικο, με το διαμέρισμα γεμάτο φυτά, ντιζαϊνάτα αλλά και βίντατζ αντικείμενα, δεν είναι βγαλμένοι από τη σφαίρα του φανταστικού. Παρακολουθώντας τη ζωή της Αννας και του Τομ μέσα από το μυθιστόρημα, ήταν αδύνατο να μη σκεφτώ εκείνη τη συμφοιτήτρια, η οποία πέταξε όλα τα έπιπλα του διαμερίσματός της για να το ντύσει από την αρχή με αντίκες που βρήκε σε παλαιοπωλεία στο Μοναστηράκι. Η ίδια υποστήριζε, μάλιστα, ότι έχει οικολογική συνείδηση, γι’ αυτό άλλωστε προτίμησε ήδη χρησιμοποιημένους καναπέδες και τραπέζια…
Ακόμη και οι διακοπές, οι οποίες υποτίθεται ότι υπάρχουν για να βγεις λίγο έξω από το σύστημα, έγιναν μέρος αυτής της αισθητικής ταυτότητας, με συγκεκριμένα νησιά του Αιγαίου να θεωρούνται πλέον must προορισμός για τους «φασαίους». Η Ικαρία με τα δεκάδες πανηγύρια της είναι ένα από αυτά τα νησιά που προσελκύουν πλέον χιλιάδες άτομα της γενιάς Ζ, ακριβώς γιατί εκεί είναι «η φάση». Και αυτός ήταν ο λόγος που μαζί με την παρέα μου επισκεφθήκαμε για δύο, μάλιστα, καλοκαίρια το νησί – για να πιαστούμε χέρι χέρι με όλους τους «φασαίους», με τους οποίους αλληλο-αναγνωριζόμαστε ως μέλη της ίδιας κοινωνικής χορογραφίας.
«Θέλουν να θεωρούνται αντισυμβατικοί και επαναστάτες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει διάθεση για εξερεύνηση και για να βρουν πραγματικά εναλλακτικούς τρόπους διασκέδασης», λέει η 24χρονη Βίβιαν Θάνου, η οποία παρατηρεί, επίσης, ότι κάθε τους επιλογή, όπως για παράδειγμα οι παραστάσεις ή οι ταινίες, θέλουν να θίγει φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. «Είναι ή επιθυμούν να φαίνονται ευαισθητοποιημένοι. Επιπλέον, εύκολα τους συναντάει κανείς σε εκθέσεις βιβλίου, σε παζάρια, στη Δημοτική Aγορά Κυψέλης και γενικότερα στην Κυψέλη», συνεχίζει.
Από την άλλη, ο 27χρονος Παναγιώτης Βεζυργιάννης σημειώνει ότι η χρήση του όρου τον τελευταίο καιρό έχει αρνητική χροιά, καθώς «φαίνεται να περιγράφει ανθρώπους που περιορίζονται σε έναν περίκλειστο κόσμο σημασιών, με πανομοιότυπη συμπεριφορά και μόδα. Μία ισχυρή συνυποδήλωση του όρου είναι ότι δεν πρέπει να φαίνεται πως υπάρχει αναγκαία φροντίδα και επιμέλεια για τον εαυτό τους. Το επιτηδευμένα ατημέλητο τους χαρακτηρίζει».
Και οι δύο, όμως, επισημαίνουν ότι παρόλο που η έννοια «φασαίος» χρησιμοποιείται ευρέως και συνεχώς δέχονται ερωτήσεις από μεγαλύτερους για το τι σημαίνει, η απάντηση δεν μπορεί να χωρέσει σε έναν ορισμό. Το ίδιο υποστηρίζει και η γλωσσολόγος Αγγελική Αλβανούδη, η οποία επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει προς το παρόν επίσημα καταχωρισμένος ορισμός, με τη λέξη να συνδέεται ετυμολογικά με εκείνη της «φάσης» – και με αυτόν που κάνει «τη φάση του».
«Ακριβές επιλογές»
«Ενας ανεπίσημος ορισμός, τουλάχιστον από ό,τι έχω καταλάβει από τους 20χρονους που το συζητούν, είναι ένα άτομο που θέλει να είναι εναλλακτικό και κάνει συγκεκριμένες επιλογές, οι οποίες είναι όμως ακριβές», λέει η κ. Αλβανούδη και προσθέτει ότι τα άτομα αυτά «επιτελούν μια ταυτότητα που δεν είναι και πολύ αυθεντική». Σημειώνει, άλλωστε, ότι οι «φασαίοι» δεν είναι σε καμία περίπτωση περιθωριοποιημένα άτομα, όπως μπορεί να ήταν νέοι του αναρχικού χώρου που ζούσαν στα Εξάρχεια τις προηγούμενες δεκαετίες.
«Εχουν συχνά σχέση με τον πολιτισμό και είναι περισσότερο προοδευτικοί παρά ριζοσπαστικοί», αναφέρει και συνεχίζει: «Θα μπορούσε να είναι ο τύπος που πηγαίνει στις συναυλίες της Ματούλας Ζαμάνη και άλλων εναλλακτικών καλλιτεχνών, τη στιγμή, όμως, που ο ίδιος ζει και ακολουθεί ένα συμβατικό τρόπο ζωής».
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Στάθης Ν. Καλύβας υπογραμμίζει ότι «το γεγονός πως ο όρος αυτός δεν είναι ευκρινής είναι πραγματικά ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του. Αναφέρεται από τη μία σε μια πραγματικότητα, αλλά από την άλλη δεν προσδιορίζεται εύκολα». Οπως επισημαίνει, τέτοιοι όροι χρησιμοποιούνται με τρόπο υποτιμητικό και «φασαίος» είναι πάντα κάποιος άλλος – δεν αναφέρεται ποτέ σε αυτόν που τον χρησιμοποιεί.
«Χοντρικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι τα μεσαία στρώματα που έχουν αναδυθεί μετά τη δεκαετία του 1960 και θέτουν ως προτεραιότητες πράγματα τα οποία για άλλες κατηγορίες ανθρώπων, είτε παλαιότερες είτε σύγχρονες, έχουν δευτερεύουσα σημασία. Ενα παράδειγμα είναι η σημασία της αισθητικής στα αντικείμενα», μας σχολιάζει ο κ. Καλύβας, σημειώνοντας, μάλιστα, ότι αυτή η «κατηγορία ανθρώπων» έχει περιγραφεί στο παρελθόν με διάφορους όρους, από κοινωνιολόγους, χωρίς πάλι οι όροι αυτοί να μπορούν να είναι ακριβείς. «Οι χαρακτήρες του Λαντρόνικο, στην “Τελειότητα”, είναι αυτό ακριβώς – κάτι απροσδιόριστο. Τους βλέπουμε να πέφτουν συνεχώς σε αντιφάσεις. Μία κριτική είναι ότι ενδιαφέρονται για κοινωνικά θέματα μόνο από το Διαδίκτυο. Επίσης, επιθυμούν να έχουν μια καλή ποιότητα ζωής, αλλά με τις επιλογές τους οδηγούνται στο αντίθετο».
Οι συγκεκριμένοι ήρωες, ωστόσο, είναι οι πρωταγωνιστές μιας ιστορίας που εκτυλίσσεται στο Βερολίνο και πιθανότατα αναφέρεται σε προγενέστερη εποχή. Τι σχέση μπορεί να έχουν με τους «φασαίους» της σύγχρονης Αθήνας; «Το φαινόμενο είναι εκτεταμένο και πραγματικό. Χαρακτηρίζει τις ανεπτυγμένες κοινωνίες και έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που διαφέρουν από χρόνο σε χρόνο και από περιοχή σε περιοχή. Η κοινή βάση που υπάρχει είναι η θεώρηση του πώς αξίζει να ζει κάποιος», απαντάει ο Στάθης Ν. Καλύβας.
Οσον αφορά όμως την Ελλάδα, σύμφωνα με τον ίδιο, το φαινόμενο δεν είναι τόσο έντονο όσο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. «Η κοινωνική αυτή ομάδα ταυτίζεται με μια οικονομία που είναι πιο ανεπτυγμένη. Αυτό φαίνεται και από τα επαγγέλματα που επιλέγει, τα οποία σχετίζονται συχνά με τις τέχνες», εξηγεί και καταλήγει λέγοντας ότι «αυτό που ενεργοποιεί την αρνητική χροιά της λέξης είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ του “αυθεντικού” και του “δήθεν”. Οσοι θεωρούν τους εαυτούς τους “αυθεντικούς”, ανεξάρτητα από το αν πραγματικά είναι, χαρακτηρίζουν τους άλλους “φασαίους”».
«Δεν υπάρχει το “εμείς”»
Ο Γρηγόρης Πασχαλίδης, καθηγητής Πολιτισμικών Σπουδών στο ΑΠΘ, θεωρεί ότι «στους “φασαίους” δεν υπάρχει το “εμείς”. Ακόμη και η ταμπέλα του “χίπστερ” έχει μια πιο ξεκάθαρη φαινομενολογία, καθώς υπήρχε ένα σαφέστερο σύνορο γύρω από την έννοια του “άλλου”. Δεν νομίζω ότι κάποιος θα παραδεχθεί ότι είναι “φασαίος”». Για εκείνον οι χαρακτήρες του Λαντρόνικο έχουν μόνο κάποια από τα χαρακτηριστικά των «φασαίων», οι οποίοι δεν έχουν ξεκάθαρο στυλ.
«Η ομάδα αυτή θέλει να σηματοδοτήσει μια παρέκκλιση, αλλά μιλάμε για μια πολύ ελεγχόμενη παρέκκλιση, καθώς δεν εμπεριέχει κάποιο στοιχείο ιδιαιτέρως ανταγωνιστικό για την κυρίαρχη κουλτούρα», επισημαίνει στην «Κ» και προσθέτει ότι «είναι περισσότερο ένα προσωπικό ύφος, που αναζητάει τη δική του σημειογραφία. Για παράδειγμα, η προτίμηση για τα thrift βοηθάει στο να υποδυθώ την αυθεντικότητά μου, μέσα από άλλες εποχές, τάσεις, και με κάνει να μη θεωρούμαι καταναλωτής της τρέχουσας μόδας».
Ο Δημήτρης Λάλας, δρ Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εντοπίζει και ένα ακόμη στοιχείο: την έντονη αναζήτηση εμπειριών – της «φάσης». «Στην ύστερη νεωτερικότητα υπάρχει μια διάχυτη επιταγή για το κυνήγι ολοένα πιο μοναδικών και αυθεντικών εμπειριών. Ωστόσο, δεν μπορούμε να διατυπώσουμε κάτι ξεκάθαρο γιατί δεν γνωρίζουμε ούτε ποιοι είναι ακριβώς “οι φασαίοι” ούτε γιατί επιθυμούν αυτές τις εμπειρίες», λέει, τονίζοντας ότι «υπάρχει μία συνθετότητα του φαινομένου. Πρέπει να το διερευνήσουμε εις βάθος, αποφεύγοντας ηθικολογίζουσες αποτιμήσεις πάνω σε αυτό. Απαιτείται μία ξεκάθαρη ανάλυση των αξιών με τις οποίες αναμετρούνται οι “φασαίοι”, κάτι που θα μας βοηθήσει να δούμε και ποιες είναι οι θέσεις όλων εκείνων που κάθε φορά μιλούν για “φασαίους” και τους αξιολογούν».
