Απόγευμα στη Μελβούρνη. Μόλις είχε ολοκληρώσει την προετοιμασία για την αυριανή παρουσίαση και μπορούσε επιτέλους να επιστρέψει σπίτι της και στα παιδιά της, δηλαδή –για να είμαστε ακριβείς– να κατέβει τη σκάλα για τον κάτω όροφο του σπιτιού της. Εριξε ένα βλέμμα στο κινητό, όπου μόλις είχε αναδυθεί μια ειδοποίηση: «Σας ενημερώνουμε ότι από τον Δεκέμβριο τα παιδιά κάτω των 16 ετών δεν θα έχουν πρόσβαση στις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων». Εσβησε με το δάχτυλο το banner. Προχθές της ανακοίνωσε η κόρη της ότι τους ενημέρωσαν σχετικά στο σχολείο. Της ξέφυγε ένας αναστεναγμός ανακούφισης. «Ενας μπελάς λιγότερος», σκέφτηκε.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, στην Ελλάδα, ένας δεκατριάχρονος σηκώνει το βλέμμα από το κινητό του και ρωτάει με αγωνία. «Μαμά, αύριο θα μας μπανάρουν (εκ του «ban», που σημαίνει απαγορεύω) τα σόσιαλ;».
Εως το τέλος του μηνός
«Σκεφτόμαστε την απαγόρευση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από την ηλικία των 16 ετών και κάτω, όπως γίνεται και στην Αυστραλία», δήλωσε από τη Νέα Υόρκη ο πρωθυπουργός σε εκδήλωση που είχε διοργανώσει η χώρα-υπόδειγμα της πλήρους απαγόρευσης. Θα πρέπει να είναι η πρώτη φορά που δήλωση πολιτικού διαδόθηκε σε χρόνο-ρεκόρ, χάρη βέβαια στα κοινωνικά δίκτυα, σε εκατοντάδες εφήβους στην Ελλάδα. Οι οθόνες των κινητών άναψαν.
Η δημόσια τοποθέτηση του πρωθυπουργού φαίνεται ότι αιφνιδίασε και αρκετά κυβερνητικά στελέχη. Δεν έχει οριστικοποιηθεί κάποια συγκεκριμένη απόφαση, αναφέρουν χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας ότι έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί η επιτροπή ειδικών για τον εθισμό στο Διαδίκτυο υπό τον πρωθυπουργό, που έχει και τον τελικό λόγο.
«Εμείς ετοιμάζουμε την τεχνική λύση, η οποία θα είναι έτοιμη για εφαρμογή έως το τέλος Οκτωβρίου. Το τι θα κληθεί να κάνει αυτή η λύση, αν θα περιορίζει την πρόσβαση ή θα την απαγορεύει είναι κάτι που βρίσκεται υπό εξέταση, αλλά δεν είναι και δική μας αρμοδιότητα», τονίζει στην «Κ» ο υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής Δημήτρης Παπαστεργίου.
Οπως στο καζίνο
«Βάζουμε περιορισμούς στα παιδιά μας στον φυσικό κόσμο. Δεν μπορούν να επισκεφθούν καζίνο ή μπαρ. Θα αφήνατε τα παιδιά σας μόνα σε μια πλατεία όπου κυκλοφορούν άγνωστοι ενήλικοι;».
Κωνσταντίνος Πατσάκης, Καθηγητής Πληροφορικής Πανεπιστημίου Πειραιώς, διευθυντής εργαστηρίου κυβερνοασφάλειας
Από το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής προετοιμάζεται ένα ψηφιακό εργαλείο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής τεχνικής προσέγγισης που αφορά την πιστοποίηση ηλικίας (age verification) του κάθε χρήστη. Το συγκεκριμένο εργαλείο θα ενταχθεί μέσα στο kids wallet, αναβαθμίζοντας τις δυνατότητές του. «Εως τώρα αποτελούσε ένα εργαλείο γονικού ελέγχου της πλοήγησης στο Διαδίκτυο και της πρόσβασης του παιδιού. Τώρα θα κάνει και κάτι ακόμη: θα παρέχει ένα ηλικιακό κριτήριο ώστε, για παράδειγμα, κάποιος που είναι ανήλικος να μην έχει τη δυνατότητα να αγοράσει ποτά ή καπνικά προϊόντα στο Διαδίκτυο ή ακατάλληλες ταινίες», επισημαίνουν στελέχη του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής.
«Εφόσον θέλω να εφαρμόσω έναν οποιοδήποτε κανονισμό στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο, χρειάζομαι ένα πιστοποιητικό που θα μου το δίνει ένας επίσημος φορέας, τον οποίο εμπιστεύομαι. Στον φυσικό κόσμο, αν θέλουμε να πιστοποιήσουμε ότι είμαστε εμείς δίνουμε την ταυτότητά μας, η οποία όμως περιέχει και άλλες πληροφορίες, που στην περίπτωση αυτή δεν μας χρειάζονται. Αρκεί η ηλικία», λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Πατσάκης, καθηγητής Πληροφορικής, Πανεπιστημίου Πειραιώς, διευθυντής εργαστηρίου κυβερνοασφάλειας.
Ο ίδιος μάλιστα είναι αυστηρός όσον αφορά στο θέμα της πρόσβασης των εφήβων στα κοινωνικά δίκτυα. «Βάζουμε περιορισμούς στα παιδιά μας στον φυσικό κόσμο. Δεν τους επιτρέπουμε να συμμετέχουν σε όλες τις εκδηλώσεις. Δεν μπορούν να επισκεφθούν ένα καζίνο ή ένα μπαρ. Θα αφήνατε τα παιδιά σας μόνα τους σε μια πλατεία όπου κυκλοφορούν πολλοί άγνωστοι ενήλικοι; Τα κοινωνικά δίκτυα δεν φτιάχτηκαν για τα παιδιά. Γιατί να μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα σε αυτά; Ο ψηφιακός κόσμος είναι αυτό ακριβώς που λέμε, ένας ολόκληρος νέος κόσμος. Και χρειάζεται να ορίσουμε κανόνες».
Οι προϋποθέσεις
Για να λειτουργήσει οποιοσδήποτε περιορισμός σε σχέση με την πρόσβαση στα σόσιαλ μίντια (αναφερόμαστε κυρίως στο snap chat, ΤikΤok και Ιnstagram) υπάρχουν τρεις σοβαρές παράμετροι που θα χρειαστεί να ισχύσουν.
• Να συνταχθεί και να ψηφιστεί συγκεκριμένη νομοθεσία και προς το παρόν φαίνεται ότι υπάρχει έντονη συζήτηση, αλλά όχι συγκεκριμένες αποφάσεις.
• Να εξασφαλιστεί η υποστήριξη του κοινωνικού δικτύου στους περιορισμούς που θα αποφασίσουν να θέσουν οι κυβερνήσεις. Πηγές του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής αναφέρουν ότι «έχουν γίνει πολλές συναντήσεις με τους εκπροσώπους από τις πλατφόρμες και υπάρχει διάθεση συνεργασίας».
• Τρίτον, θα χρειαστεί να συνεργαστούν και να εφαρμόσουν τους κανόνες οι γονείς. «Ολα όσα συζητάμε, εφόσον οι γονείς δεν γράψουν το παιδί τους στην εφαρμογή kids wallet δεν θα μπορούν να εφαρμοστούν. Η συνεργασία των γονιών είναι προαπαιτούμενο», επισημαίνουν στελέχη του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής.
Ο φόβος των γονέων
«Οι γονείς σήμερα φοβούνται να θέσουν στα παιδιά το παραμικρό όριο. Θα πω εγώ στον Κώστα να μην έχει Instagram και μετά οι περισσότεροι μέσα στην
τάξη του θα έχουν; Δεν θα λειτουργήσει αυτό».
Κ.Φ., Ιδιωτική υπάλληλος
Oσον αφορά τους γονείς, οι αντιδράσεις τους στο ενδεχόμενο της πλήρους απαγόρευσης είναι κάπως μουδιασμένες. Η Μαρία Δάρα, ψυχολόγος που συνεργάζεται με τη γραμμή βοήθειας για το ασφαλές Διαδίκτυο, αντιμετωπίζει τις γονεϊκές αντιδράσεις με ρεαλισμό. «Είναι ανάλογα τι σου έχει τύχει. Για τους γονείς που τα παιδιά τους αντιμετώπισαν προβληματικές καταστάσεις είναι ξεκάθαρο ότι θα ήθελαν πλήρη απαγόρευση».
Και όσοι έχουν ήδη;
Ο Β.Χ., δικηγόρος, έχει δύο κόρες 13 και 9 χρόνων. «Γενικά είχαμε αποφασίσει να μη βάλουμε τρομερούς περιορισμούς, αλλά να είμαστε από κοντά. Με τη μεγάλη το σχέδιο πέτυχε προς το παρόν, βλέπω ότι χειρίζεται τα σόσιαλ σωστά. Η μικρή όμως παρατηρήσαμε ότι έχει πάθει εμμονή με το skin care και κάπως τώρα δεν ξέρω τι να κάνω. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό». Σαφώς η μεγαλύτερη πρόκληση έχει σχέση με τα παιδιά που ήδη έχουν μπει σ’ αυτόν τον κόσμο και θα πρέπει κάποιος να τους επιβάλει να αποχωρήσουν. Και άσχετα με τις κυβερνητικές αποφάσεις, αυτός θα χρειαστεί να είναι ο γονιός. «Οι γονείς σήμερα φοβούνται να θέσουν στα παιδιά το παραμικρό όριο. Θα πω εγώ στον Κώστα να μην έχει Instagram και μετά οι περισσότεροι μέσα στην τάξη του θα έχουν; Δεν θα λειτουργήσει αυτό», λέει η Κ.Φ., ιδιωτική υπάλληλος, που έχει έναν γιο στη Γ΄ γυμνασίου. «Τα παιδιά όλη μέρα μιλάνε μέσω Instagram. Αν το κόψουμε πώς θα επικοινωνούν;», αναρωτιέται, τέλος, η μητέρα του Γιάννη, που είναι γιατρός και λείπει πολλές ώρες την ημέρα από το σπίτι λόγω δουλειάς.
Ζητούνται θετικά αντίμετρα για την ταλαιπωρημένη γενιά
Η εύκολη απάντηση είναι το γνωστό «ας βαρεθούν. Υστερα από λίγο θα βρουν άλλα ενδιαφέροντα». Ομως, στην πράξη δεν ισχύει ακριβώς αυτή η συνταγή. «Οι σημερινοί έφηβοι είναι μια ταλαιπωρημένη γενιά, κυρίως κοινωνικά. Γεννήθηκαν μέσα στην οικονομική κρίση, όταν άρχιζαν να κάνουν φίλους και να μαθαίνουν την αλληλεπίδραση προέκυψε ο κορωνοϊός που ανέστειλε την κοινωνικοποίησή τους και τώρα ζουν και πάλι κοινωνική κρίση. Οι γονείς τους είναι επίσης πιο φοβισμένοι. Δεν λέω ότι δεν χρειάζεται πλαίσιο, αλλά τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν λίγο σαν ψηφιακές πλατείες. Δεν μπορείς να απαντάς σε ένα πρόβλημα μόνο με απαγορεύσεις, χρειάζονται και θετικά αντίμετρα, εναλλακτικές προτάσεις. Για παράδειγμα, να είναι ανοιχτά τα σχολεία το απόγευμα για να μπορούν να συναντηθούν σε ασφαλείς συνθήκες. Τους λέμε μην είσαι στο κινητό, αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορούν να βγουν έξω από το σπίτι, δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι, δεν μπορούν να κάνουν ποδήλατο, να τρέξουν, κινδυνεύουν από τα αυτοκίνητα», περιγράφει ο Παναγιώτης Βουτυράκος, παιδοψυχίατρος στο Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνας.
Ομως, όπως προσθέτει, οι συνέπειες της ανεξέλεγκτης χρήσης του Διαδικτύου και δη των κοινωνικών δικτύων από παιδιά και εφήβους μπορούν πλέον να μετρηθούν ποσοτικά. «Οι παραπομπές στην υπηρεσία μας για διάσπαση προσοχής είναι πάρα πολλές. Πρόκειται πια για επιδημία. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια ο εγκέφαλός μας σκεφτόταν με βάση τον λόγο, τη γραφή και την ανάγνωση. Τώρα σκέφτεται με εικόνες και αυτό τροποποιεί όλη τη λειτουργία του», εξηγεί.
«Η χρήση των κοινωνικών δικτύων από τους νεαρούς εφήβους φαίνεται με βάση έρευνες ότι σχετίζεται με την κατάθλιψη και την αύξηση των αυτοκτονιών. Επίσης, οι έφηβοι εξαιτίας της διαρκούς δικτύωσης δεν κοιμούνται αρκετά και έχουν μεγαλύτερη όρεξη κυρίως για γλυκά και επεξεργασμένα τρόφιμα. Είναι φαύλος κύκλος. Μολονότι είναι συνέχεια συνδεδεμένοι δεν είναι κοινωνικοποιημένοι», λέει ο Γεώργιος Χρούσος, καθηγητής και διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Ο εγκέφαλος των αναπτυσσόμενων οργανισμών είναι πολύ ευαίσθητος και ο τρόπος που καλωδιώνεται ο εγκέφαλος αλλάζει με τη χρήση των οθονών. Και αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται πολύ αργότερα από ό,τι νομίζαμε έως πριν από λίγα χρόνια, δηλαδή στα 25 για τα κορίτσια και στα 26-27 για τα αγόρια», προσθέτει.
Η Μαρία Δάρα, η οποία έχει ειδικευτεί στην Ψυχολογία της Παιδικής Ανάπτυξης, έχει χρειαστεί να διαχειριστεί πολλές δύσκολες καταστάσεις εξαιτίας της έκθεσης παιδιών σε επικίνδυνες και άσχημες συμπεριφορές στο Διαδίκτυο. «Τα παιδιά στο γυμνάσιο βρίσκονται σε μια ηλικία – μεταίχμιο. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν έχουν σχεδιαστεί για παιδιά και με αυτή την έννοια παρεμβαίνουν στην ομαλή τους ανάπτυξη, τα αναγκάζουν να ανταποκριθούν σε συνθήκες για τις οποίες δεν είναι προετοιμασμένα. Και επίσης έχουν και την ψευδή αίσθηση ασφάλειας. Σου λένε, πατάω ένα κουμπί και σβήνω τα πάντα», λέει. «Νομίζω ότι οι αυστηροί κανόνες θα βοηθούσαν. Χρειάζεται όμως παράλληλα να υπάρξουν άμεσα σε όλα τα σχολεία μαθήματα ψηφιακής ζωής, να μάθουμε πώς μπορούμε να ζήσουμε με ασφάλεια σ’ αυτόν τον νέο κόσμο».
