Το πρωινό είναι ηλιόλουστο και το κέντρο αποτέφρωσης νεκρών λάμπει ολόλευκο, αυστηρό, κάτω από το πευκοδάσος και ανάμεσα στα αμπέλια της Ριτσώνας. Μας υποδέχεται στην είσοδο ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης Αντώνης Αλακιώτης, ο άνθρωπος που πάλεψε για 23 ολόκληρα χρόνια με τα λερναία νερόφιδα των θιγόμενων εκκλησιαστικών συμφερόντων, της διαρκούς προσμέτρησης του πολιτικού κόστους, των εσκεμμένων νομικών επιπλοκών, για να πετύχει αυτό το δύσκολο βήμα προόδου, μεταρρυθμιστικό σταθμό στη νεότερη ελληνική ιστορία. «Είναι ένα μικρό θαύμα το ότι έχουμε αποτεφρωτήριο νεκρών στην Ελλάδα, μια τόσο συντηρητική χώρα. Πήρε πολύ χρόνο, προσπάθεια, αλλά έγινε. Και ήδη έκλεισε έξι χρόνια λειτουργίας», σχολιάζει.
Εξι χρόνια μετά
Ηταν 30 Σεπτεμβρίου του 2019, όταν σ’ αυτόν τον φωτεινό χώρο με τις απέριττες, σχεδόν εξαϋλωμένες γραμμές και τις μελετημένες λιτές διαδικασίες που καταλαγιάζουν την ταραχή της ψυχής, έγινε η πρώτη αποτέφρωση στην Ελλάδα. «Ηταν μιας γυναίκας από την Κρήτη. Τη συνόδευαν τα δύο μεσήλικα παιδιά της, από τα οποία είχε ζητήσει επιμόνως να μην ταφεί, αλλά να αποτεφρωθεί. “Δεν σας κρύβουμε”, μου είπαν τα παιδιά της, “πως εάν δεν βρίσκαμε έναν ιερέα στην Κρήτη να τη διαβάσει, θα τη θάβαμε. Δεν θέλαμε να πάει αδιάβαστη”» θυμάται ο κ. Αλακιώτης.
«Τα ίδια μου έλεγε, όταν επισκέφθηκε το αποτεφρωτήριο Ριτσώνας, δύο χρόνια πριν φύγει από τη ζωή, ο Γιάννης Μπουτάρης, με τον οποίο είχαμε φιλία και συνεργασία από το 2006 για ένα αποτεφρωτήριο στο Κοιμητήριο της Αναστάσεως στην Πυλαία, που δεν έγινε. Μου έλεγε: “Δεν θέλω να πάω αδιάβαστος”. Οταν “έφυγε” έτυχε ενός τρισάγιου από ιερέα. Ομως στο τελευταίο αντίο στον αύλειο χώρο του δημαρχείου Θεσσαλονίκης, όπου είχαν παρευρεθεί η τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός, οι αρχηγοί των κομμάτων, δεν ήταν παρών ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Δεν ήταν άδικο για τον Γιάννη Μπουτάρη, σημαίνουσα πολιτική προσωπικότητα, άνθρωπο χαρισματικό, αγαπητό, που βοήθησε τόσο την πόλη του;».
Κυρώσεις σε ιερέα – «Ο Στίβεν Μίλερ, που ανέδειξε τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας, ήθελε να αποτεφρωθεί. Οταν «έφυγε», ιερέας στη Νεμέα και προσωπικός του φίλος ένιωσε την ανάγκη να προσφέρει ένα τρισάγιο. Για το τρισάγιο αυτό υπέστη κυρώσεις», λέει ο κ. Αντώνης Αλακιώτης.
Υπάρχουν ιερείς και μητροπολίτες σε όλη την Ελλάδα, «οι οποίοι προσφέρουν τρισάγιο, ακόμη και εξόδιο ακολουθία στους συγγενείς νεκρών που επέλεξαν την αποτέφρωση», συνεχίζει ο κ. Αλακιώτης, «όμως η Εκκλησία εν γένει κρατάει μια τιμωρητική στάση απέναντί τους. Ο Στίβεν Μίλερ, ο διακεκριμένος Αμερικανός αρχαιολόγος που ανέδειξε τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας με τεράστιους πόρους που έφερε από τις ΗΠΑ, ήθελε να αποτεφρωθεί. Μάλιστα, ήρθε στη Ριτσώνα και επέλεξε τεφροδόχο. Οταν “έφυγε” και αποτεφρώθηκε, ιερέας στη Νεμέα και προσωπικός του φίλος ένιωσε την ανάγκη να προσφέρει ένα τρισάγιο στην τέφρα του αρχαιολόγου, η οποία τοποθετήθηκε στο μουσείο που εκείνος κατασκεύασε. Για το τρισάγιο αυτό ο ιερέας υπέστη πειθαρχικές κυρώσεις».
Υπάρχουν περιπτώσεις συγγενών που κρατούν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας την αποτέφρωση επώνυμων οικείων, διηγείται ο κ. Αλακιώτης. Ή που, ναι μεν σέβονται την επιθυμία του νεκρού, όμως δεν τον συνοδεύουν καν στο αποτεφρωτήριο. «Ουδείς οικείος ή φίλος συνόδευσε τη σορό γνωστού συνθέτη. Τον αποχαιρετίσαμε με τραγούδια του, εμείς, οι άνθρωποι του αποτεφρωτηρίου.
Κυρίως όμως συμβαίνει να μην υλοποιείται καν η επιθυμία του ανθρώπου να αποτεφρωθεί, ακριβώς επειδή υφίσταται αυτό το αρνητικό πνεύμα από την πλευρά της Εκκλησίας και οι συγγενείς δεν βρίσκουν ιερέα να τελέσει την εξόδιο ακολουθία ή ένα τρισάγιο. Που, όπως έχει αναφέρει ο μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος, δεν προσφέρεται στον νεκρό, γιατί αυτός δεν είναι εκεί, προσφέρεται “για την παρηγοριά των συγγενών και φίλων”.
Δηλαδή η Εκκλησία τιμωρεί τους συγγενείς για την επιλογή του νεκρού. Κι ενώ η κοινωνία διάκειται όλο και πιο θετικά στην αποτέφρωση και πληθαίνουν τα σχόλια, οι καταθέσεις ψυχής, οι θετικές αξιολογήσεις στο Διαδίκτυο, έχουμε κάθε εβδομάδα ακυρώσεις προγραμματισμένων αποτεφρώσεων. Τα ταφικά έθιμα είναι βαθιά ριζωμένα στις ζωές των ανθρώπων, όμως από την άλλη είναι τραγικό να μη γίνονται σεβαστές οι επιλογές αγαπημένων προσώπων. Ο σεβασμός στην τελευταία επιθυμία είναι ένδειξη πολιτισμού».
Ακούγεται ένα πιάνο να παίζει. Στη μικρή και στη μεγάλη αίθουσα τελετών μπαίνουν συγγενείς για να αποχαιρετίσουν τους νεκρούς τους. Δίπλα τους, υπάλληλοι του αποτεφρωτηρίου, γυναίκες και άνδρες με γαλάζια κοστούμια και άσπρα πουκάμισα τους διευκολύνουν και τους καθοδηγούν διακριτικά. Αλλοι συγγενείς και φίλοι αναμένουν ήσυχα στο εσωτερικό ή στο υπαίθριο αναψυκτήριο. Περί τα 1.500 άτομα περνούν κάθε εβδομάδα από το ΚΑΝ, που πραγματοποιεί περί τις 5.000 αποτεφρώσεις τον χρόνο, αριθμό διπλάσιο από εκείνο των πρώτων ετών. Ομως παρά την πυκνή ανθρώπινη παρουσία, επικρατεί γαλήνη. Θαρρείς και ο ανάλαφρος ολοκάθαρος χώρος με τα διάσπαρτα γλυπτά έχει τη δύναμη να επιβάλλει την περισυλλογή και να μαλακώνει την οδύνη της απώλειας, να κάνει πιο υποφερτό το δύσκολο αντίο.
«Ελπίζω ότι η Ιερά Σύνοδος θα επανεξετάσει το θέμα», λέει ο κ. Αλακιώτης, «και θα πράξει ό,τι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Οι περισσότερες ελληνόφωνες Ορθόδοξες Εκκλησίες σε Ευρώπη Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ρωσίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Ουκρανίας κ.ά. προσφέρουν την εξόδιο ακολουθία κατ’ οικονομία στις οικογένειες των νεκρών που επέλεξαν την αποτέφρωση. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τη στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος από εκείνη των ελληνόφωνων Ορθόδοξων Εκκλησιών στο εξωτερικό; Είναι ένα ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί».
«Μπλόκο» στον Ασπρόπυργο – Η προέγκριση για τη δημιουργία νέου αποτεφρωτηρίου ανακλήθηκε παμψηφεί από το δημοτικό συμβούλιο του Ασπροπύργου, με τις ψήφους και του ΚΚΕ
Σε συνέντευξη που είχε δώσει προ διετίας ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος στα «Νέα», είχε πει ότι πρέπει η Εκκλησία να σέβεται την επιθυμία του καθενός. Και πως η αποτέφρωση είναι «ένα θέμα πρωτόγνωρο, που δεν έχουν συζητήσει και μελετήσει ακόμη, επομένως καθόλου απίθανο δεν είναι κάποια στιγμή η Εκκλησία να το δει και με έναν άλλο τρόπο». «Το εύχομαι», υπογραμμίζει ο κ. Αλακιώτης.
Διότι, «δεν υφίσταται θεολογικό, δογματικό ή ανθρωπολογικό ζήτημα που να καθιστά την αποτέφρωση αδιανόητη για την Εκκλησία», προσθέτει. «Η ορθόδοξη θεολογία ποτέ δεν δίδαξε ότι η Χάρις του Θεού περιορίζεται από φυσικούς όρους ή από τη χημική σύσταση του σώματος», ανέφερε πρόσφατα σε άρθρο του ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Μάνδαλος, εφημέριος του Ι. Παρεκκλησίου Αγίας Κυριακής Αττικού Αλσους.
Και η εκταφή;
«Μήπως η επίκληση της Εκκλησίας στην παράδοση για την ταφή είναι υποκριτική;» αναρωτιέται ο κ. Αλακιώτης. Πώς είναι δυνατόν να ονομάζει ταφή την τριετή παραμονή του νεκρού στη γη, λόγω των κορεσμένων κοιμητηρίων; Δεν είναι χριστιανική παράδοση κάτι τόσο μακάβριο όπως η εκταφή. Επειτα, όταν “φεύγουν” οι άμεσοι συγγενείς που διατηρούν τα οστεοφυλάκια, τα οστά καταλήγουν στα χωνευτήρια και γίνονται σκόνη. Ποια η διαφορά;».
Είναι όμως προσεγγίσεις που συντηρούν μια γενικότερη αρνητική στάση προς τη διαδικασία της αποτέφρωσης, όπως φάνηκε και από τις αντιδράσεις που προέβαλαν κάτοικοι και δημοτική αρχή στον Ασπρόπυργο, όταν έγινε γνωστό ότι το αποτεφρωτήριο Ριτσώνας, συγκεκριμένα η Crem Services S.A., η εταιρεία που το διαχειρίζεται, προκειμένου να δημιουργήσει μία ακόμη μονάδα πιο κοντά στην Αθήνα, έλαβε προέγκριση από την υπηρεσία δόμησης του Δήμου Ασπροπύργου της «οικοδομικής άδειας κατασκευής διώροφου κτιρίου με υπόγειο» (αριθμός πράξης, 1196068/1.10.24) σε έκταση που αγόρασε στην περιοχή του λόφου Κύριλλου.
Η προέγκριση ανακλήθηκε παμψηφεί σε δημοτικό συμβούλιο που συγκλήθηκε και μετά επιστολή εξωραϊστικού συλλόγου της περιοχής, με το σκεπτικό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και της μικρής απόστασης της υπό ανέγερση μονάδας από οικισμό. Τη θέση της δημοτικής αρχής ασπάστηκε και το ΚΚΕ, βουλευτές του οποίου κατέθεσαν ερώτηση προς τους υπουργούς Εσωτερικών, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ζητώντας να εξευρεθεί άλλος χώρος που να πληροί το σύνολο των προϋποθέσεων.
Το αποτεφρωτήριο Ριτσώνας, το οποίο, με τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό ειδικών φίλτρων που διαθέτει, δεν έχει προκαλέσει την παραμικρή περιβαλλοντική επιβάρυνση στα έξι χρόνια λειτουργίας του, προσέφυγε στο δικαστήριο κατά της ανάκλησης της προέγκρισης. Οπως ισχυρίζεται η Crem Services S.A., η περιοχή όπου η μονάδα έχει χωροθετηθεί δεν είναι χαρακτηρισμένη ως οικιστική αλλά ως ζώνη χονδρεμπορίου, όπου λειτουργούν ήδη βιομηχανίες, ενώ οι λόγοι που προβάλλει στο δικαστήριο ο δήμος αφορούν ατέλειες του οικοπέδου και όχι την ύπαρξη οικισμού. Μήπως η αντίδραση έχει να κάνει με την ιδέα και όχι με την ουσία;
