Στις 30 Σεπτεμβρίου 2025 κλείνουν έξι χρόνια λειτουργίας του Αποτεφρωτηρίου Ριτσώνας.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2019 ύστερα από είκοσι τρία χρόνια προσπαθειών της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης έγινε η πρώτη αποτέφρωση νεκρού στη Νεότερη Ιστορία της Ελλάδος σε ένα πολιτισμένο και αξιοπρεπές περιβάλλον.
Η πρώτη αποτέφρωση ήταν μιας γυναίκας από την Κρήτη που τη συνόδευαν τα δύο μεσήλικα παιδιά της. Η ίδια τους είχε ζητήσει να αποτεφρωθεί. «Δεν θέλω να με θάψετε και να με ξεθάψετε σε τρία χρόνια. Αυτό που θέλω είναι να με αποτεφρώσετε», τους έλεγε κάθε φορά που συζητούσαν το θέμα. «Σας συγχαίρω», τους είπα που σεβαστήκατε την επιθυμία της. «Δεν σας κρύβουμε», μου είπαν τα παιδιά της, «πως δεν βρίσκαμε ένα ιερέα να τη διαβάσει. Θα τη θάβαμε. Δεν θέλαμε να πάει αδιάβαστη». Ευτυχώς βρήκαμε ένα ιερέα στην Κρήτη που προσέφερε ένα τρισάγιο και έτσι σεβαστήκαμε την τελευταία της επιθυμία.
Τα ίδια μου έλεγε όταν επισκέφτηκε το Αποτεφρωτήριο Ριτσώνας δύο χρόνια πριν φύγει από τη ζωή ο Γιάννης Μπουτάρης: «Δεν θέλω να πάω αδιάβαστος».
Με τον Γιάννη Μπουτάρη είχαμε φιλία και συνεργασία από το 2006 για ένα αποτεφρωτήριο στο Κοιμητήριο της Αναστάσεως στην Πυλαία χωρίς επιτυχία όσο ζούσε. Οταν έφυγε από τη ζωή έτυχε ενός τρισάγιου από ιερέα.
Υπάρχουν πολλοί ιερείς και αρκετοί μητροπολίτες σε όλη την Ελλάδα που προσφέρουν τρισάγιο ακόμα και εξόδιο ακολουθία στους συγγενείς νεκρών, που επέλεξαν την αποτέφρωση.
Πρόσφατα ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Μάνδαλος, εφημέριος του Ι. Παρεκκλησίου Αγίας Κυριακής Αττικού Αλσους, δημοσίευσε στο arxon.gr άρθρο:
Πρόσφατα βρέθηκα στο Αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας, το μοναδικό μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, για να αποχαιρετήσω έναν αγαπημένο φίλο, ο οποίος είχε εκφράσει ξεκάθαρα την επιθυμία του να αποτεφρωθεί. Η εμπειρία αυτή υπήρξε για μένα βαθιά συγκινητική, συνάμα και αποκαλυπτική: ένας χώρος καθαρός, αξιοπρεπής, με σεβασμό προς τον άνθρωπο και τις επιθυμίες του. Ο αποχαιρετισμός έγινε σε κλίμα ηρεμίας, προσευχής, πολιτισμού και ανθρωπιάς, μακριά από τις σκληρές εικόνες που δυστυχώς συναντούμε σε πολλά κοιμητήρια των μεγαλουπόλεων, με κορεσμένα χώματα, βεβιασμένες εκταφές και εικόνες που συχνά εξευτελίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο. Ολα αυτά βέβαια υπό τη σκιά των επιφυλάξεων που εξέφρασε επισήμως, πιθανόν κατόπιν πιέσεων από συντηρητικούς και αντιδραστικούς κύκλους, η Εκκλησία της Ελλάδος.
Η Εκκλησία, είναι αλήθεια, πάντοτε υπήρξε φορέας πολιτισμού. Από τις τέχνες και τα γράμματα μέχρι την ιατρική και την παιδεία, η χριστιανική παράδοση δεν έκλεινε ποτέ τις πόρτες στον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Αντίθετα, υπήρξε «μπροστάρης», πρωτοπόρος στην εξέλιξη, την πρόοδο και τον σεβασμό στην ελευθερία και την ιδιοπροσωπία. Γι’ αυτό και η άρνηση εκπλήρωσης της τελευταίας επιθυμίας του κεκοιμημένου, όπως εύστοχα έχει παρατηρήσει ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης Αντώνης Αλακιώτης, δεν μπορεί παρά να νοηθεί ως «άρνηση πολιτισμού». Η Εκκλησία δεν υψώνει τείχη, αλλά χτίζει γέφυρες και ανοίγει πόρτες. Στον πυρήνα της πίστης μας βρίσκεται η αγάπη και ο σεβασμός προς την ελευθερία του ανθρώπου.
Αξίζει εδώ να τονίσουμε ότι, όπως έχει διαπιστωθεί σε παγχριστιανικό και πανορθόδοξο επίπεδο, δεν υφίσταται θεολογικό, δογματικό ή ανθρωπολογικό ζήτημα που να καθιστά την αποτέφρωση αδιανόητη για την Εκκλησία. Η πίστη μας στην Ανάσταση των Νεκρών δεν στηρίζεται στη διατήρηση των υλικών λειψάνων, αλλά στην παντοδυναμία του Θεού, ο οποίος «ἐκ γῆς» ανασταίνει τον άνθρωπο ολόκληρο, ανεξάρτητα από την κατάσταση του σώματος. Η Ορθόδοξη Θεολογία ποτέ δεν δίδαξε ότι η Χάρις του Θεού περιορίζεται από φυσικούς όρους ή από τη χημική σύσταση του σώματος.
Γι’ αυτό και πολλές Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας ή της Σερβίας, καθώς και οι Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου, δεν έχουν εκδώσει αντίστοιχες με την Εκκλησία της Ελλάδος ή της Κύπρου απαγορευτικές αποφάσεις. Δεν αρνούνται την τέλεση εξοδίου ακολουθίας για όσους επιλέγουν την αποτέφρωση. Η εκκλησιαστική παράδοση δεν είναι στατική· αναπνέει, διαλέγεται με τις ανάγκες των πιστών, παραμένει ζωντανή και ποιμαντικά ευαίσθητη.
Σήμερα όμως, στις μεγάλες πόλεις, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αγνοούμε: ταφές σε κορεσμένα κοιμητήρια, εκταφές που σοκάρουν τις οικογένειες, διαδικασίες που, αντί να συμβάλλουν στη διαχείριση του πένθους, δημιουργούν πρόσθετο ψυχολογικό βάρος και αδιέξοδο, εικόνες ντροπής που δεν συνάδουν ούτε με τον σεβασμό προς τον άνθρωπο, την «εικόνα του Θεοῦ», ούτε με την ιερότητα της ζωής. Η αποτέφρωση, αντιθέτως, προσφέρει έναν αξιοπρεπή, υγιεινό και πολιτισμένο τρόπο διάθεσης του σώματος, τιμώντας τόσο την επιθυμία του ανθρώπου όσο και την ανάγκη της κοινωνίας για σεβασμό, καθαρότητα και τάξη.
Δεν μιλάμε για απόρριψη της παράδοσης, αλλά για ποιμαντική διάκριση. Για μια Εκκλησία που ακούει τον άνθρωπο, που κατανοεί την εποχή του, που δεν γίνεται ουραγός των εξελίξεων, που συνοδοιπορεί και δεν καταδικάζει. Αλλωστε, το Ευαγγέλιο της Αγάπης δεν καλεί την Εκκλησία να απομονώνεται, αλλά να οικοδομεί πολιτισμό, να γεφυρώνει αποστάσεις, να στέκεται μητέρα και οδηγός στον κάθε άνθρωπο, ακόμη και στην ώρα του θανάτου του.
Iσως, λοιπόν, ήρθε η στιγμή να ξανασκεφτούμε τη στάση μας. Οχι για να παραβλέψουμε την πίστη μας, αλλά για να σταθούμε δίπλα στον άνθρωπο με ανοιχτή καρδιά και πνεύμα σεβασμού. Γιατί η Εκκλησία που υψώνει τείχη χάνει την ευκαιρία να αγκαλιάσει, ενώ η Εκκλησία που χτίζει γέφυρες γίνεται σημείο αγάπης και ελπίδας στον κόσμο. Δεν προσποιείται το χθες, αλλά, ζει στο σήμερα και είναι έτοιμη να υποδεχθεί με αξιοπρέπεια το αύριο.
Ενδειξη πολιτισμού ο σεβασμός στην τελευταία επιθυμία είπε στην ομιλία της όταν επισκέφθηκε το Αποτεφρωτήριο Ριτσώνας στις 15 Ιανουαρίου 2022 ή τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ελλάδος κυρία Κατερίνα Σακελαροπούλου. Εύχομαι και ελπίζω η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας να επανεξετάσει το θέμα και να πράξει ό,τι το Πατριαρχείο Κων/πόλεως όπως οι περισσότερες Ελληνόφωνες Ορθόδοξες Εκκλησίες σε Ευρώπη Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, ό,τι και οι Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ρωσίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Ουκρανίας α.α. να προσφέρεται η εξόδιος ακολουθία κατ’ οικονομία στις οικογένειες των νεκρών που επέλεξαν την αποτέφρωση. Αλλωστε όπως λέει και ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος η εξόδιος ακολουθία δεν προσφέρεται στον νεκρό γιατί αυτός δεν είναι εκεί, προσφέρετε διά την παρηγοριά των συγγενών και φίλων γιατί η Εκκλησία να τιμωρεί τους συγγενείς για την επιλογή του νεκρού. Το ίδιο υποστηρίζει και ο κύριος Ιωάννης Κονιδάρης, Ομότιμος Καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ότι δηλαδή κατ’ οικονομία όπως και η καθολική Εκκλησία να προσφέρει και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος την εξόδιο ακολουθία σε όσους επιλέγουν την αποτέφρωση.
Εύχομαι και ελπίζω ότι η Ιερά Σύνοδος να επανεξετάσει το θέμα.
*Ο Αντώνιος Αλακιώτης είναι πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης
