Συμμορφώνεται η διοίκηση στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης; Πόσες ημέρες απαιτούνται για την έκδοση μιας απόφασης σε διοικητικά ή ποινικά δικαστήρια; Πώς προτιμούν να λύνουν οι Eλληνες τις διαφορές τους; Πόσες ημέρες κρατάει μια ποινική δίκη;
Αυτά τα ερωτήματα, αλλά και ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου της Δικαιοσύνης μαζί με την ανάγκη για ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών βρέθηκαν στο επίκεντρο του συνεδρίου «Δικαιοσύνη: Θεμέλιο Ανάπτυξης & Ευημερίας», που συνδιοργάνωσαν ο Αρειος Πάγος, το Συμβούλιο της Επικρατείας, το Ελεγκτικό Συνέδριο, ο ΣΕΒ και το ΕΚΠΑ. Περισσότεροι από πενήντα ομιλητές, ανάμεσά τους οι επικεφαλής των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, υπουργοί, δικηγόροι, καθηγητές πανεπιστημίων και άνθρωποι του επιχειρηματικού κόσμου, ανέδειξαν τις μεγάλες «πληγές» της Δικαιοσύνης, έθεσαν προς συζήτηση σειρά προτάσεων, ενώ ανέλυσαν τα αποτελέσματα των μέχρι σήμερα παρεμβάσεων που έχουν καταγράψει τα πρώτα θετικά αποτελέσματα.
Το ζήτημα της καθυστέρησης στην απονομή της Δικαιοσύνης έθεσε ως μία από τις σοβαρότερες παθογένειες του συστήματος η πρόεδρος του Αρείου Πάγου Αναστασία Παπαδοπούλου. Η ανώτατη δικαστική λειτουργός τόνισε ότι οι ποινικές δίκες πρέπει να ολοκληρώνονται σε μία ή δύο διακοπές. Μεταξύ των προτάσεών της συγκαταλέγονται η δημιουργία ποινικού τμήματος στο Εφετείο Αθηνών, αλλά και η μείωση του αριθμού των υποθέσεων στα πινάκια. «Πρέπει οι δίκες να τελειώνουν μέσα σε μία με δύο διακοπές. Ως πρόεδρος του Αρείου Πάγου δεν μπορώ να “σηκώσω” ότι υπάρχουν δίκες που διαρκούν δύο και τρία χρόνια. Επίσης πρέπει να μειωθούν οι υποθέσεις των πινακίων και να φτάσουμε στο σημείο που θα δικάζουμε με ραντεβού», τόνισε η κ. Παπαδοπούλου.
Τέσσερις προτάσεις για την επιτάχυνση και τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης κατέθεσε στο συνέδριο και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης. Μεταξύ αυτών, η ενίσχυση της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, που εφαρμόζεται σχεδόν αποκλειστικά στην ΑΑΔΕ και θα μπορούσε να επεκταθεί και σε φορείς όπως ο ΕΦΚΑ, η δυνατότητα αρχειοθέτησης από τον Αρειο Πάγο προδήλως αβάσιμων αναιρέσεων, η καθιέρωση ευνοϊκότερων διοικητικών κυρώσεων και για εκκρεμείς παραβάσεις, καθώς και η δημιουργία αποτελεσματικού μηχανισμού συμμόρφωσης της διοίκησης στις δικαστικές αποφάσεις.
Πιο ταχείες διαδικασίες – Ως πρόεδρος του Αρείου Πάγου δεν μπορώ να «σηκώσω» ότι υπάρχουν δίκες που διαρκούν δύο και τρία χρόνια.
Αναστασία Παπαδοπούλου
Πρόεδρος του Αρείου Πάγου
Τις δικές του προτάσεις, ενόψει και της συνταγματικής αναθεώρησης, παρουσίασε και ο πρόεδρος του Δ.Σ. Αθηνών Δημήτρης Βερβεσός. Ζήτησε ενίσχυση θεσμικών δικλίδων ασφαλείας ώστε η ηγεσία της Δικαιοσύνης να εκλέγεται από εκλεκτορικό σώμα και πρότεινε την απαγόρευση της δυνατότητας να τοποθετούνται δικαστικοί λειτουργοί σε θέσεις ευθύνης –ανεξάρτητες Αρχές και αλλού– για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την αφυπηρέτησή τους.
Λιγότερη νομοθέτηση
Στην εφαρμογή του νόμου στάθηκε από το βήμα του συνεδρίου και ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ Σπύρος Βλαχόπουλος. «Περισσότερο χρόνο παίρνει να βρεις τον νόμο που εφαρμόζεται κάθε φορά παρά οτιδήποτε άλλο», σημείωσε ο καθηγητής και πρότεινε την εισαγωγή στοιχείων προληπτικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων.
Στο φαινόμενο της πολυνομίας αναφέρθηκε ο κ. Σταμάτης Πουλής, γενικός επίτροπος της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο ταλανίζει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ως προς τις λύσεις, ο κ. Πουλής δήλωσε οπαδός της μεθοδολογικής αρχής ότι «μεταξύ περισσότερων λύσεων πρέπει να προτιμάται η απλούστερη». Στο πνεύμα αυτό, η κωδικοποίηση της νομοθεσίας και η κατάργηση παρόμοιων ρυθμίσεων μπορούν να δημιουργήσουν ένα πιο καθαρό και κατανοητό νομικό τοπίο. Το ακόμη σοβαρότερο πρόβλημα, όπως τόνισε, είναι οι συνεχείς τροποποιήσεις των νόμων. Οπως χαρακτηριστικά σημείωσε, η Βουλή συχνά λειτουργεί ως «εργοστάσιο τροποποιήσεων».
Στο επίκεντρο των καλών πρακτικών που πρέπει να προωθηθούν για την επιτάχυνση και τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης βρίσκονται η αξιοποίηση της τεχνολογίας και η καλύτερη οργάνωση της δικαστικής διαδικασίας κατά τον αρεοπαγίτη Ευτύχη Νικόπουλο. Ηδη έχουν πραγματοποιηθεί πιλοτικές δίκες με εξ αποστάσεως εξέταση μαρτύρων, προκειμένου να περιοριστούν οι αναβολές λόγω αδυναμίας φυσικής παρουσίας, ενώ παράλληλα δρομολογείται η γενικευμένη ψηφιακή ενημέρωση των πολιτών για την πορεία των υποθέσεών τους, ενισχύοντας τη διαφάνεια.
Στα περιθώρια βελτίωσης της ταχύτητας περάτωσης των υποθέσεων από τα διοικητικά δικαστήρια αναφέρθηκε η σύμβουλος Επικρατείας Αγάπη Γαλενιανού-Χαλκιαδάκη, η οποία πρότεινε την ενεργοποίηση του θεσμού του εισηγητή δικαστή με ουσιαστική αρμοδιότητα, επεσήμανε την ανάγκη για εμπροσθοβαρή έλεγχο των υποθέσεων, ενώ τόνισε ότι στις προαγωγές δικαστών θα πρέπει να συνεκτιμάται ο χρόνος περαίωσης υποθέσεων σε σχέση με τη δυσκολία τους.
Αναφερόμενος στην προσπάθεια του Συμβουλίου της Επικρατείας να εκδίδει αποφάσεις σε εύλογο χρόνο και στη σημαντική πρόοδο που έχει σημειώσει το δικαστήριο μειώνοντας τον χρόνο απονομής δικαιοσύνης από τα πεντέμισι έτη το 2010 στα 2,7 σήμερα, ο πάρεδρος και εκπρόσωπος Τύπου του ΣτΕ Νίκος Σεκέρογλου τόνισε την ανάγκη ενίσχυσης του κλάδου με δικαστικούς υπαλλήλους. «Στην Ευρώπη η αναλογία δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων είναι 1 προς 3, ενώ στη χώρα μας είναι περίπου 1 προς 0,8».
Ενα από τα μονοπάτια που οδηγούν σε μια αποτελεσματικότερη και ταχύτερη δικαιοσύνη είναι αυτό της διαμεσολάβησης. Στέρεο και αποτελεσματικό εργαλείο εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, που αν και στο εξωτερικό έχει εξελιχθεί σε αναπόσπαστο κομμάτι της δικαστικής κουλτούρας, στην Ελλάδα εξακολουθεί να ψάχνει τα πατήματά της.
Ελλείψεις υπαλλήλων – Στην Ευρώπη η αναλογία δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων είναι 1 προς 3, ενώ στη χώρα μας είναι περίπου 1 προς 0,8.
Νίκος Σεκέρογλου
Πάρεδρος και εκπρόσωπος Τύπου του ΣτΕ
«Η αλήθεια είναι ότι οι θεσμοί εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών διαχρονικά δεν βρίσκονται σε πρώτη ζήτηση από διαδίκους, δικηγόρους και δικαστές», υπογράμμισε ο προϊστάμενος του Πρωτοδικείου της Αθήνας Χριστόφορος Λινός. Ωστόσο, όπως ανέφερε, από πρόσφατα στατιστικά στοιχεία του Πρωτοδικείου Αθηνών παρατηρείται μια σαφής αύξηση των ποσοστών προσφυγής στη διαμεσολάβηση και στη διαιτησία.
Από το έτος 2020 μέχρι σήμερα καταγράφεται ετησίως διπλασιασμός των πρακτικών επιτυχούς διαμεσολάβησης. Ειδικότερα, το έτος 2020 προσκομίστηκαν 110 τέτοια πρακτικά και το 2024 άγγιξαν τα 1.210. «Σε απόλυτους αριθμούς το πλήθος των υποθέσεων που οδηγούνται στη διαδικασία θεσμών εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών είναι εξαιρετικά χαμηλό σε σχέση με τον όγκο των ενδίκων μέσων και βοηθημάτων που κατατίθενται ετησίως στο δικαστήριο (μόνο το 2024 κατατέθηκαν στο Πρωτοδικείο Αθηνών 104.000 δικόγραφα). Η τάση, όμως, είναι σαφώς αυξητική και μας δίνει αισιοδοξία για το μέλλον. Αρκεί να υπάρξουν οι κατάλληλοι χειρισμοί», κατέληξε ο κ. Λινός.
Για το θέμα τοποθετήθηκε και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας τονίζοντας ότι η διαμεσολάβηση αποτελεί μέρος του στρατηγικού σχεδιασμού της κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης και ανακοινώνοντας την προετοιμασία νέου κώδικα για τις εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών και την εισαγωγή σχετικών μαθημάτων στις νομικές σχολές.
«Με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης θα εκπαιδευτούν 12.000 νέοι στη διαμεσολάβηση. Το πρώτο νομοθέτημα για τη διαμεσολάβηση ήταν ο νόμος 3898/2010, ενώ παρά την πρόοδο, σήμερα στις αστικές υποθέσεις το ποσοστό παραμένει κάτω από 5%», ανέφερε μεταξύ άλλων.
Συμμόρφωση
Το ζήτημα της συμμόρφωσης του κράτους στις αποφάσεις που εκδίδονται απασχόλησε επίσης την ημερίδα, με τον αντιπρόεδρο του ΣτΕ Χρήστο Ντουχάνη να σημειώνει πως οι περιπτώσεις μη συμμόρφωσης είναι η εξαίρεση. «Από τις 30 αποφάσεις που έχουν εκδοθεί φέτος, μόλις σε μία παρατηρείται έλλειψη συμμόρφωσης», είπε χαρακτηριστικά και συμπλήρωσε πως ο αργός ρυθμός έκδοσης αποφάσεων συχνά δυσχεραίνει τη συμμόρφωση.
Αντίστοιχα στοιχεία παρουσίασε και η Γεωργία Μπουρδάκου, νομική σύμβουλος του κράτους υπογραμμίζοντας ότι κατά κανόνα η δημόσια διοίκηση συμμορφώνεται με τις δικαστικές αποφάσεις. «Τα Διοικητικά Εφετεία της χώρας έχουν εκδώσει 4.200 αποφάσεις και έχουν γίνει δεκτές μόλις 40 αιτήσεις συμμόρφωσης», είπε, εξηγώντας στη συνέχεια πως μια καθυστερημένη έκδοση απόφασης προκαλεί προβλήματα στην εφαρμογή της, ειδικά στις περιπτώσεις εκείνες όπου εν τω μεταξύ έχουν αλλάξει όχι μόνον οι συνθήκες, αλλά και το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο βασιζόταν ο αρχικός νομικός ισχυρισμός για την προσφυγή στη Δικαιοσύνη.
Βήματα επιτάχυνσης από ΣτΕ και Ελεγκτικό Συνέδριο
Τα βήματα που πραγματοποιούν το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Ελεγκτικό Συνέδριο ως προς τον ρυθμό απονομής δικαιοσύνης και τη μείωση του χρόνου έκδοσης αποφάσεων παρουσίασαν ο πρόεδρος του ΣτΕ Μιχάλης Πικραμένος και η πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Σωτηρία Ντούνη.
Οι εκκρεμείς υποθέσεις στο ΣτΕ μειώθηκαν από 35.000 σε 10.000, με την υιοθέτηση της νέας δικονομίας, αλλά και της δυνατότητας που επιτρέπει την αρχειοθέτηση υποθέσεων του Δημοσίου όταν το κρίνει το δικαστήριο. Παράλληλα, εισήχθη η τρίμηνη στοχοθεσία για κάθε δικαστή, εμπνευσμένη από το γαλλικό μοντέλο, που συμβάλλει στην επιτάχυνση, ενώ εφαρμόζεται και ο περιορισμός του χρόνου αγορεύσεων των δικηγόρων, ώστε να ενισχύεται ο διάλογος με τους δικαστές. Οπως σημείωσε ο κ. Πικραμένος, «η Δημοκρατία σημαίνει διάλογο, όχι μονολόγους που τελικά δεν μπορούν να παρακολουθηθούν».
Η μέση διάρκεια εκδίκασης μειώθηκε από τις 1.250 ημέρες το 2023 στις 968, με στόχο η διαδικασία να περιοριστεί στα δύο έτη. Ο κ. Πικραμένος κατά τη διάρκεια της τοποθέτησής του παρουσίασε έντεκα παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν το τελευταίο διάστημα, μεταξύ των οποίων και η εισαγωγή του θεσμού της άδειας αναιρέσεων από το Δημόσιο, που παρέχει τη δυνατότητα να αρχειοθετούνται υποθέσεις χωρίς ουσιαστικό ενδιαφέρον, επιτυγχάνοντας ταχύτερη περαίωση.
Η πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Σωτηρία Ντούνη παρουσίασε τον απολογισμό του ανωτάτου δημοσιονομικού δικαστηρίου για την περίοδο 2023-2025. Μέσα σε δύο χρόνια εκδικάστηκαν περισσότερες από 195.000 υποθέσεις και εκδόθηκαν 170.000 αποφάσεις, αριθμοί που καταδεικνύουν τον έντονο ρυθμό απονομής δικαιοσύνης. Την ίδια στιγμή, μόνο το 2024 ελέγχθηκαν δημόσιες συμβάσεις ύψους 16 δισ. ευρώ, με τον μέσο χρόνο ολοκλήρωσης ανά σύμβαση να περιορίζεται στις 24 ημέρες – σημαντικά ταχύτερα από το ενδεικτικό όριο των 30 ημερών που προβλέπει η νομοθεσία.
Την δέσμευση του υπουργείου Δικαιοσύνης να αναμετρηθεί με τον «ασάλευτο χρόνο της ελληνικής Δικαιοσύνης» επανέλαβε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, που αναφέρθηκε στις μέχρι σήμερα παρεμβάσεις του υπουργείου, με βασικό άξονα τον νέο δικαστικό χάρτη, αλλά και σε ένα συνολικό σχέδιο αναμόρφωσης, το οποίο περιλαμβάνει την εφαρμογή της νέας Πολιτικής Δικονομίας στις αρχές του 2026, τις αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο που αναμένονται μέχρι το τέλος του έτους και τον Κώδικα Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών, που αναμένεται το πρώτο τρίμηνο του 2026.
