Υπάρχει κάτι πιο φρικτό από αυτό που συνέβη στον Πάνο Ρούτσι, τον πατέρα ενός από τα θύματα του φοβερού ατυχήματος στα Τέμπη; Νομίζω πως όχι. Επομένως, πριν μπούμε καν στη συζήτηση για το αίτημά του, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να συλλάβουμε τον πόνο αυτού του ανθρώπου. Πώς μπορείς να χειριστείς αυτά τα θέματα θεωρητικά και αφ’ υψηλού, χωρίς την απαραίτητη ενσυναίσθηση; Θα πρέπει να είσαι είτε ρομπότ είτε τέρας.
Ο Πάνος Ρούτσι βρίσκεται εδώ και δύο εβδομάδες σε απεργία πείνας στην πλατεία Συντάγματος. Δεν ζητούσε απλώς «αλήθεια» και «δικαιοσύνη» για τον χαμό του παιδιού του, αλλά κάτι πολύ συγκεκριμένο: την εκταφή της σορού ώστε να διαπιστωθεί η ακριβής αιτία θανάτου. Φυσικά το αίτημά του έχει αξιοποιηθεί από τους πολιτικούς τυμβωρύχους· αυτό είναι αναπόφευκτο. Αλλά η χυδαία εκμετάλλευση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως άλλοθι για τη μη ικανοποίηση ενός αιτήματος, εφόσον αυτό είναι εύλογο και θεμελιώνεται νομικά.
Είχα γράψει πριν από ένα μήνα σ’ αυτές τις στήλες πως «υπάρχουν πολύ καλύτεροι τρόποι για να διατηρηθεί η μνήμη των θυμάτων – όχι εις βάρος ενός χώρου συλλογικής μνήμης». Διατηρώ τις απόψεις μου για το λεγόμενο «μνημείο για τα Τέμπη». Αλλά η περίπτωση του κ. Ρούτσι είναι διαφορετική. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια διαμαρτυρία με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, από έναν άνθρωπο που δεν το κάνει καιροσκοπικά, που δεν έχει τίποτα σημαντικότερο να χάσει από αυτό που ήδη έχασε. Τα κίνητρά του δεν μπορεί παρά να είναι ειλικρινή. Τα κροκοδείλια δάκρυα των πολιτικών αρπακτικών, που εργαλειοποιούν τον πόνο του, δεν αλλοιώνουν τον δικό του πραγματικό σπαραγμό.
Προσχήματα και κίνδυνοι – Αν επιχειρήσουμε να αφαιρέσουμε την υπόθεση από τον φυσικό της δικαστή, υπό το πρόσχημα της πληρέστερης διερεύνησης, είναι απολύτως βέβαιο πως το αποτέλεσμα θα είναι όχι απλώς προβληματικό, αλλά επικίνδυνο.
Η διαδικασία της εκταφής ρυθμίζεται από ειδικές διατάξεις, πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη και να υπηρετεί τους σκοπούς της ποινικής δίκης. Ο Αρειος Πάγος, τη Δευτέρα, εξέδωσε μια ανακοίνωση που βάζει τα πράγματα στη θέση τους, διευκρινίζοντας τις αρμοδιότητες και θυμίζοντάς μας βασικές αρχές του κράτους δικαίου – και καλώς το έκανε. Σε ένα κράτος δικαίου, η θεσμική διαδικασία δεν πρέπει να μεταφέρεται εκτός των αιθουσών των δικαστηρίων.
Πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη, γιατί από αυτή μόνο μπορούμε να περιμένουμε απόδοση δικαιοσύνης. Ποια άλλη εναλλακτική υπάρχει και είναι συμβατή με τη φιλελεύθερη δημοκρατία; Αν επιχειρήσουμε να αφαιρέσουμε την υπόθεση από τον φυσικό της δικαστή, υπό το πρόσχημα της πληρέστερης διερεύνησης, είναι απολύτως βέβαιο πως το αποτέλεσμα θα είναι όχι απλώς προβληματικό, αλλά επικίνδυνο. Ο νομικός μηδενισμός είναι παγίδα, στην οποία πέφτουν τελικώς οι αδύναμοι.
Θα προσθέσω και κάτι ακόμη. Οι ανόητες θεωρίες συνωμοσίας που κυριάρχησαν για πολλούς μήνες, μέχρι να καταρρεύσουν παταγωδώς, καθυστέρησαν τη διαδικασία απελπιστικά και την αποπροσανατόλισαν – και η χρονοτριβή είναι σύμμαχος της παραγραφής και φίλος της ατιμωρησίας.
Η εκταφή ως ευκαιρία – Η ικανοποίηση του αιτήματος για εκταφή μάς δίνει μια καλή ευκαιρία να διαπιστώσουμε εάν υπάρχει κάτι σημαντικό να αποκαλυφθεί ή, απλώς, θα επιβεβαιωθεί ο στυγνός εμπαιγμός των συγγενών από πολλούς.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, η διαδικασία δεν θα καθυστερήσει ιδιαίτερα – όπως επισήμανε η πρόεδρος του Αρείου Πάγου. Η δίκη (κατά την οποία μπορούν να εξεταστούν όλα τα αιτήματα) πρέπει να ξεκινήσει – κι ας ωρύονται όσοι θεωρούν πολιτικώς συμφέρουσα την καθυστέρηση. Ας ικανοποιηθούν τα αιτήματα των συγγενών, λοιπόν, και ας μην περιοριστεί η έρευνα στην ταύτιση του DNA. Η πλήρης ικανοποίηση του αιτήματος για εκταφή, που ανακοινώθηκε την Παρασκευή, μας δίνει μια καλή ευκαιρία να διαπιστώσουμε εάν υπάρχει πράγματι κάτι σημαντικό να αποκαλυφθεί ή απλώς θα επιβεβαιωθεί ο στυγνός εμπαιγμός των συγγενών από πολλούς που παριστάνουν τους προστάτες τους. Και στις δύο περιπτώσεις θα μας είναι χρήσιμη η εκταφή.
Η υπόθεση των Τεμπών αποτελεί μια δοκιμασία τόσο για την κοινωνία μας όσο και για τους θεσμούς μας. Η Δικαιοσύνη οφείλει να επιδείξει τη μέγιστη δυνατή ευαισθησία, να εξαντλήσει την επιείκεια και την ευελιξία της. Η πραγματική δικαίωση για τα θύματα θα έρθει όταν ολοκληρωθεί η δίκη και επιβληθούν οι προβλεπόμενες κυρώσεις σε όσους ευθύνονται ποινικά, αλλά και όταν η πολιτεία λάβει μέτρα ώστε να μην επαναληφθεί ανάλογη τραγωδία.
Ο κ. Αριστείδης Ν. Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο ΕΚΠΑ.
