Το ημερολόγιο έδειχνε Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2022 όταν συνεργείο του Δήμου Αθηναίων τοποθετούσε τα πρώτα φωτιστικά υψηλής ενεργειακής απόδοσης τύπου led στην οδό Πατησίων. Ηταν το εναρκτήριο λάκτισμα του πιο φιλόδοξου προγράμματος εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης του δικτύου ηλεκτροφωτισμού της πρωτεύουσας: 45.000 νέας τεχνολογίας φωτιστικά στη θέση των παλαιών σωμάτων, με αιχμή την εξοικονόμηση ενέργειας κατά 65% και αντίστοιχη εξοικονόμηση πόρων της τάξης των 3,8 εκατ. ευρώ ετησίως.
Οπως συμβαίνει με τις τεχνολογικές καινοτομίες, το αποτύπωμά τους στην πραγματική ζωή «μετριέται» σε μεγάλο βαθμό στην εφαρμογή τους. Τα εκ πρώτης όψεως ακλόνητα πλεονεκτήματα των νέων φωτιστικών (ισχυρότερος φωτισμός, εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας, ενσωματωμένοι αυτοματισμοί που επιτρέπουν την άμεση αποκατάσταση της βλάβης κ.λπ.) πιθανόν να υποχωρήσουν σημαντικά από δευτερεύοντα χαρακτηριστικά που μπορούν να υποβαθμίσουν τη συνολική εμπειρία ανάλογα με το πού βρίσκεται κανείς: σε λεωφόρο ή σε μια μικρή πλατεία με φανοστάτες; Σε ένα τυπικό αθηναϊκό στενό με διαδοχικά μέτωπα πολυκατοικιών ή σε έναν πεζόδρομο με πολλά κτίρια σημαντικού αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος;
Οπτικό σοκ
Το έντονα λευκό φως που εκπέμπουν οι νέοι λαμπτήρες προσφέρει χωρίς αμφιβολία πολύ πιο ισχυρό φωτισμό σε σχέση με το «διακριτικό», ατμοσφαιρικό, κίτρινο φως των παλαιών σωμάτων. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα οπτικό σοκ που δεν υποδέχονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Πολλοί Αθηναίοι με τους οποίους μιλήσαμε αισθάνονται ανακουφισμένοι. Κάτοικος της Αγίου Μελετίου, η πολιτική μηχανικός Βάσω Σημιτζή, μας λέει ότι είναι σαν να φωτίστηκε για πρώτη φορά η γειτονιά της. «Η ορατότητα είναι πολύ καλύτερη, βλέπεις πού περπατάς στο πεζοδρόμιο, σημεία που είχες συνηθίσει να είναι σχεδόν αθέατα, βουτηγμένα στο γνωστό πορτοκαλί ημίφως, απέκτησαν ξαφνικά μορφή και σχήμα».
Ικανοποιημένος δηλώνει και ο κ. Γιώργος Ζαφειρίου, εκ μέρους της Επιτροπής Πρωτοβουλίας Κατοίκων Πλάκας της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ο οποίος αναδεικνύει το θέμα της ασφάλειας έναντι επιμέρους αστοχιών που μπορούν να προκύψουν σε μια περιοχή υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας. «Η Πλάκα είχε διαχρονικά πρόβλημα με τον ελλιπή φωτισμό των δρόμων της, με αποτέλεσμα να είναι εκτεθειμένη σε κρούσματα κλοπών και βανδαλισμών», τονίζει.
Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι Πλακιώτες είναι ενθουσιασμένοι. «Χωρίς να είμαι ειδικός, υποθέτω ότι διαφορετικά φωτίζεις την Πλάκα και διαφορετικά του Ζωγράφου ή τους Αμπελοκήπους», επισημαίνει η εικαστικός Βάλια Ανδρεάδη, εγείροντας θέμα ισοπεδωτικών χειρισμών ενός ζητήματος που από τη φύση του επιδέχεται διαβαθμίσεις. «Πολύ καλή η ασφάλεια, αλλά φαντάζομαι ότι η τεχνολογία επιτρέπει ευελιξία στο πώς φωτίζεις μια πυκνοκατοικημένη γειτονιά και πώς ένα αρχιτεκτονικό σύνολο με ιστορικό βάθος αιώνων», προσθέτει. Πράγματι, το ισχυρό λευκό φως μπορεί να «καταστρέψει» ευαίσθητα στον αστικό φωτισμό αρχιτεκτονικά τοπόσημα, αλλά και την ατμόσφαιρα σε μικρότερης κλίμακας συνθέσεις δομημένου αλλά και αδόμητου περιβάλλοντος. Σε αυτό το σημείο ειδικοί του φωτισμού βάζουν στο τραπέζι σοβαρά θέματα έκκλησης θερμότητας, παραμορφωτικών κατοπτρισμών αλλά και παρενόχλησης της αστικής πανίδας (πτηνά, έντομα κ.λπ.), ζητήματα που απασχολούν τις προηγμένες μητροπόλεις του κόσμου εδώ και δεκαετίες.
«Βλέπεις πού περπατάς στο πεζοδρόμιο», λέει κάτοικος της Αγ. Μελετίου, ωστόσο υπάρχουν πολλοί, ειδικά επιχειρηματίες εστίασης, που δεν τα βλέπουν όλα φωτεινά.
Πάντως, οι πιο θερμοί επικριτές του ψυχρού φωτισμού νέας τεχνολογίας φαίνεται να είναι οι ιδιοκτήτες χώρων εστίασης σε πλατείες και πεζοδρόμους, όπου έχουν εγκατασταθεί τα νέα σώματα. Θεωρούν ότι με την έντασή τους «τυφλώνουν» τους πελάτες τους και πως τους προξενούν «επιχειρηματική βλάβη». Μάλιστα, στα τέλη Ιουλίου διαδοχικά επεισόδια βανδαλισμών φωτιστικών led στην πλατεία Μερκούρη στα Πετράλωνα είχαν συνδεθεί με προηγούμενες διαμαρτυρίες ιδιοκτητών εστιατορίων και μπαρ στην ευρύτερη περιοχή.
Σακούλες και σπρέι
Οι βανδαλισμοί –όταν δεν έχουν σχέση με την καταστροφή του εσωτερικού μηχανισμού τους ή την ύποπτη αφαίρεση καλωδίων και χαλκού– είναι συχνά κάθε είδους πατέντες που μπορεί να φανταστεί κανείς προκειμένου να μειωθεί η ένταση του φωτισμού: σακούλες, σπρέι, μονωτικές ταινίες, πλαστικά φίλτρα αλλά και ομπρέλες επιστρατεύονται κατά το δοκούν. Οι «πληττόμενες» πιάτσες εντοπίζονται εκτός από τα Πετράλωνα, στις πλατείες Μαβίλη, Καρύτση, Αγίας Ειρήνης, Αμερικής και Αγίου Θωμά στο Γουδί. Υπάρχουν φυσικά και οι… καθαρόαιμοι βανδαλισμοί από ομάδες αντιεξουσιαστών κυρίως στον Λόφο του Στρέφη αλλά και σε άλλα σημεία στο κέντρο της Αθήνας, όπου κρίνεται ότι ο ισχυρός φωτισμός δεν συνάδει με το δικαίωμα των πολιτών στην ανωνυμία του άστεως ή στη διακίνηση ναρκωτικών. Συνολικά μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχαν καταγραφεί βανδαλισμοί σε περισσότερα από 120 φωτιστικά νέου τύπου. Το κόστος αντικατάστασης κάθε σώματος υπολογίζεται στα 1.300 ευρώ.
Ντίμερ, όχι πόλεμος
Πάντως είναι σαφές ότι ο αντιδήμαρχος Υποδομών του Δήμου Αθηναίων Ανδρέας Γραμματικογιάννης δεν επιθυμεί να καλλιεργήσει πολεμικό κλίμα με τους καταστηματάρχες. Μας αναφέρει ότι μέχρι το τέλος του χρόνου το πρόγραμμα εγκατάστασης των νέων φωτιστικών θα έχει ολοκληρωθεί – απομένουν 2.500 σώματα σε σύνολο 45.500. «Από εκείνη τη στιγμή και μετά θα περάσουμε στο επόμενο στάδιο που είναι η κατά σώμα, δρόμο ή και γειτονιά ρύθμιση του φωτισμού. Καθώς τα νέα φωτιστικά διαθέτουν ντίμερ, υπάρχει δυνατότητα αυξομείωσης της έντασης του φωτισμού τους έως και 50% ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε περιοχής. Καλούμε τόσο τους επαγγελματίες όσο και τους πολίτες να επικοινωνούν με την 24ωρη γραμμή εξυπηρέτησης του Δήμου Αθηναίων στο 1595, προκειμένου να λύνονται τα θέματα πριν πάρουν δυσάρεστη έκταση. Αν σε μια πλατεία, για παράδειγμα, έχουμε καταστήματα εστίασης που ενοχλούνται από τη νέα ένταση του δημόσιου φωτισμού, μπορούμε να παρέμβουμε μειώνοντάς την όσο λειτουργεί το εστιατόριο ή το μπαρ με χρονοπρογραμματισμό για μεμονωμένα σώματα». Ανάλογες ρυθμίσεις μπορούν να προβλεφθούν και για τους παραδοσιακούς φανοστάτες αλλά και για ιδιαίτερα σημεία αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος.
«Τα νέα φωτιστικά διαθέτουν δυνατότητα αυξομείωσης της έντασης του φωτισμού τους έως και 50%», λέει ο αντιδήμαρχος Υποδομών, Ανδρέας Γραμματικογιάννης.
Το πρόγραμμα αντικατάστασης των παλαιών φωτιστικών, προϋπολογισμού ύψους 55 εκατ. ευρώ, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο πρότζεκτ του Δήμου Αθηναίων μετά τη Διπλή Ανάπλαση (γήπεδο Παναθηναϊκού). Βασίστηκε σε μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και είναι χαρακτηριστικό ότι ως έργο μπήκε μπροστά και ωρίμασε κατά τη διάρκεια της θητείας του Γιώργου Καμίνη (2019), ξεκίνησε επί δημαρχίας Κώστα Μπακογιάννη (2021) και θα ολοκληρωθεί επί ημερών Χάρη Δούκα (2025).
Ενταση και… Κέλβιν
Ρωτάω τον αντιδήμαρχο Υποδομών αν υπήρχε δυνατότητα προμήθειας φωτιστικών με διαφορετική θερμοκρασία φωτισμού (και λευκά/ψυχρά σώματα και κίτρινα/θερμά), έτσι ώστε να καλυφθούν ευκολότερα οι διαφορετικές ανάγκες. Αν και επιλογή της προηγούμενης δημοτικής αρχής, ο Ανδρέας Γραμματικογιάννης την υπερασπίζεται: «Στον διαγωνισμό του 2021 επιλέχθηκε μια ενδιάμεση κατηγορία θερμοκρασίας φωτισμού, στους 3.000 βαθμούς Κέλβιν που θεωρείται θερμό χρώμα και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ταυτίζεται με τα σκληρά, ψυχρά λευκά φώτα. Κάτω από τους 3.000Κ ο φωτισμός γίνεται επικίνδυνα κίτρινος και προκαλεί προβλήματα και στην οδήγηση. Οι πολίτες ή οι καταστηματάρχες που διαμαρτύρονται για το χρώμα, πρακτικά εννοούν την ένταση που επειδή χωρίς το ντίμινγκ βρίσκεται στα ανώτατα επίπεδα προκαλεί αλλοίωση στην αίσθηση του χρώματος και ξενίζει. Μόλις παρέμβουμε και ρυθμίσουμε κατά τόπους την ένταση, θα αλλάξει και η αίσθηση του χρώματος».
