Οι μυστικοί αστυνομικοί παρουσιάστηκαν ως ζευγάρι, υποδυόμενοι τους εκπροσώπους κάποιου υποτιθέμενου αγοραστή αρχαιοτήτων και θρησκευτικών εικόνων. Χρειάστηκε, όμως, να περάσουν από σειρά δοκιμασιών προτού γίνουν ομοτράπεζοι των υπόπτων για αρχαιοκαπηλία. Τους έστηναν στα ραντεβού ή άλλαζαν τελευταία στιγμή τόπο συνάντησης, φέρεται να τους έδειξαν κίβδηλα αντικείμενα για να ζυγίσουν τη ματιά και τις γνώσεις τους προτού πλασάρουν την πραγματική λεία, ενώ απαγόρευσαν τις συνομιλίες από τα τηλέφωνα. Δεν θα χρησιμοποιούσαν συνθηματικά, τα παζάρια θα γίνονταν μόνο κατά πρόσωπο.
Σε αυτές τις αυγουστιάτικες διαπραγματεύσεις σε καφετέριες των Αγίων Θεοδώρων Κορινθίας οι μυστικοί αστυνομικοί μιλούσαν με έναν ενεχυροδανειστή και τη σύζυγό του, αλλά και με έναν κάτοικο Νεμέας, σεσημασμένο για αρχαιοκαπηλία και γνωστό με το προσωνύμιο «Τζάκσον». Τον Οκτώβριο του 2008 είχαν βρεθεί στην κατοχή του ένα τμήμα κίονα 0,80 μ., ένας αμφορέας, καθώς και 31 καρτέλες αρνητικών φωτογραφιών που απεικόνιζαν πήλινα ειδώλια, αγγεία, λίθινα εργαλεία, νομίσματα και ένα φορτηγό, πιθανότατα για τη μεταφορά τους.
Στην πορεία σε αυτόν τον κύκλο προσώπων εντάχθηκε ένας κτηνοτρόφος από την Κορινθία, που ήθελε να διοχετεύσει στην παράνομη αγορά αρχαία νομίσματα, καθώς και ο 63χρονος ηγούμενος της Ιεράς Μονής Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα. Οταν για πρώτη φορά ο ενεχυροδανειστής αναφέρθηκε ως μεσάζων σε αυτόν, υποστηρίζοντας ότι επιθυμεί να πουλήσει θρησκευτικές εικόνες, οι μυστικοί αστυνομικοί ήταν μάλλον δύσπιστοι. Δεν περίμεναν, όπως πληροφορείται η «Κ», ότι ένας άνθρωπος με τη δική του θέση θα μπορούσε να βρεθεί σε αυτόν τον ρόλο.
«Θαύματα»
Ο ιερέας γεννήθηκε το 1962 στα Καλάβρυτα, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος το 1993 και είναι πτυχιούχος της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών. Βρίσκεται στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες και ανέλαβε ηγούμενος από το 2019. Κάτοικοι που μίλησαν στην «Κ» τον περιγράφουν ως ήπιο άνθρωπο, άλλοι τον αποκαλούν «αλέγκρο». Πριν από λίγα χρόνια ο ίδιος είχε εμφανιστεί σε τηλεοπτικό αφιέρωμα για το μοναστήρι. Περιέγραφε με πραότητα πώς οι εικονομάχοι το είχαν λεηλατήσει. Κατά τη διήγησή του οι πατέρες της μονής είχαν καταφύγει τότε στα βουνά για να γλιτώσουν ένα εικόνισμα της Παναγίας, το οποίο λέγεται ότι φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς με μαστίχα και κερί.
«Ηπιος» και «αλέγκρος» – Ο 63χρονος ηγούμενος είναι πτυχιούχος της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών. Κάτοικοι των Καλαβρύτων, που μίλησαν στην «Κ», τον περιγράφουν ως ήπιο άνθρωπο, άλλοι τον αποκαλούν «αλέγκρο».
Στην ίδια τηλεοπτική συνέντευξη ο ηγούμενος ανέφερε ότι τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι επισκέπτες προέρχονταν από τη Ρωσία, ενώ υποστήριξε ότι έχουν γίνει και θαύματα. Τα απέδωσε σε διηγήσεις προσκυνητών. Αφηγήθηκε την ιστορία ενός παιδιού αξιωματικού του στρατού, το οποίο άφησε για πάντα στην άκρη τα γυαλιά μυωπίας με τους χοντρούς φακούς, «γιατί από τον ναό ήρθε το φως του». Μίλησε ακόμη για ζευγάρια «που είχαν πλήρη ατεκνία και μόλις το ζήτησαν εδώ από την Παναγία ήρθε το παιδάκι».
Οπως συνήθιζε και με άλλους επισκέπτες, ο ηγούμενος φέρεται να ξενάγησε τους μυστικούς αστυνομικούς στο μοναστήρι, ένα οκταώροφο συγκρότημα χτισμένο στις κάθετες πλαγιές του Χελμού, περίπου 11 χλμ. μακριά από τα Καλάβρυτα. Η μονή ιδρύθηκε το 362 μ.Χ. από τους Θεσσαλονικείς αδελφούς μοναχούς Συμεών και Θεόδωρο, στο σημείο όπου κατά την παράδοση βρέθηκε το εικόνισμα της Παναγίας. Περιγράφεται ως «άπαρτο φρούριο» και σημείο σθεναρής αντίστασης σε απόπειρες κατάκτησης ανά τους αιώνες.
«Ηρθε το παιδάκι» – Σε τηλεοπτική συνέντευξη ανέφερε ότι οι περισσότεροι επισκέπτες προέρχονταν από τη Ρωσία, ενώ μίλησε και για ζευγάρια «που είχαν πλήρη ατεκνία και μόλις το ζήτησαν εδώ από την Παναγία ήρθε το παιδάκι».
Στη δικογραφία που σχηματίστηκε αναφέρεται ότι στα τέλη Αυγούστου οι μυστικοί αστυνομικοί συναντήθηκαν στη μονή με τον ηγούμενο, έναν νεότερο σε ηλικία μοναχό, τον «Τζάκσον», τον ενεχυροδανειστή και τη γυναίκα του. Ο ηγούμενος και ο βοηθός του φέρεται να υπέδειξαν προς πώληση δύο Ευαγγέλια, δύο θρησκευτικά βιβλία και βυζαντινές εικόνες. Ο ηγούμενος υποστηρίζει ότι τα είχε προς φύλαξη και αρνείται τις κατηγορίες.
Προτού αποχωρήσουν οι επισκέπτες ο ηγούμενος φέρεται να μοιράστηκε ακόμη μία πληροφορία. Σύμφωνα με τη δικογραφία, είπε ότι σε χωράφι κοντά στη μονή βρισκόταν θαμμένο ένα χάλκινο άγαλμα 1,80 μ., πιθανότατα της θεάς Αρτέμιδος. Φέρεται να ζήτησε τη συνδρομή και των υπολοίπων για να μεταβούν στο σημείο και να σκάψουν μια νύχτα με πανσέληνο, ώστε να μην τους αντιληφθεί κάποιος. Δεν επιβεβαιώνεται ότι συζητήθηκε τότε συγκεκριμένη τιμή. Θα προχωρούσαν στην ανασκαφή μόνο μετά την πώληση των εικόνων.
Στη Γερμανία
Σύμφωνα με τη δικογραφία, οι εικόνες και τα νομίσματα θα κατέληγαν σε οίκο δημοπρασιών της Γερμανίας, ενώ ενδιαφέρον φέρεται να είχε εκδηλωθεί και από την Κύπρο. Εκτιμάται ότι κάθε εικόνα θα κόστιζε 20.000 ευρώ και κάθε Ευαγγέλιο 50.000 ευρώ. Στις 7 Σεπτεμβρίου, κατά την ημέρα των συναλλαγών, συνελήφθησαν όλοι οι εμπλεκόμενοι. Ο «Τζάκσον» και το ζευγάρι των ενεχυροδανειστών πιάστηκαν στη Λακωνία και ο κτηνοτρόφος στους Αγίους Θεοδώρους. Ο ηγούμενος και ο βοηθός του συνελήφθησαν στο μοναστήρι. Κατασχέθηκαν συνολικά 14 εικόνες, ένα Ευαγγέλιο του 1761 και ένα του 1737, καθώς και ένα θρησκευτικό βιβλίο του 1777.
Αστυνομικές πηγές αναφέρουν ότι τουλάχιστον ένα από τα θρησκευτικά κειμήλια έχει καταγραφεί στη Λακωνία. Εξετάζεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού η προέλευση των υπολοίπων. Σε πρώτη φάση, αρχαιολόγος κατέθεσε στους αστυνομικούς ότι τα Ευαγγέλια, το βιβλίο και τουλάχιστον εννέα εικόνες εμπίπτουν στις προστατευτικές διατάξεις της νομοθεσίας.
Ο δικηγόρος της Μητρόπολης Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, Γιώργος Μπέσκος, λέει στην «Κ» ότι θα γίνει απογραφή των κειμηλίων της μονής, αλλά βάσει των πρώτων ενδείξεων φαίνεται ότι οι επίμαχες εικόνες δεν προέρχονται από αυτή.
Το αίτημα για «βραχιολάκι» και η απολογία
Ο 63χρονος ηγούμενος αιτήθηκε στον ανακριτή Κορίνθου αντί της προφυλάκισης τον περιοριστικό όρο της ηλεκτρονικής επιτήρησης με βραχιολάκι. Το αίτημά του, όμως, δεν έγινε δεκτό από τις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές με την αιτιολογία της έλλειψης σταθερής διαδικτυακής σύνδεσης.
Στην απολογία του ο ηγούμενος υποστήριξε ότι συνολικά τέσσερις εικόνες και ένα Ευαγγέλιο του είχαν δοθεί προς φύλαξη από την ενορία του όπου ήταν εφημέριος και από ιερωμένο στην Καρδαμύλη. Ισχυρίστηκε ότι δεν επιχείρησε να τις πουλήσει. Σύμφωνα με όσα είπε, άλλες εικόνες που βρέθηκαν στην κατοχή του δεν εμπίπτουν σε προστατευτικές διατάξεις και προέρχονται από δωρεά της μητέρας του. Ακόμη υποστηρίζει ότι στη συνάντηση που είχε με τους μυστικούς αστυνομικούς και άλλους συγκατηγορουμένους του, απλώς τους ξενάγησε στο μοναστήρι και δεν τους υπέδειξε αντικείμενα προς πώληση. Ο ίδιος αρνείται ότι μίλησε και για θαμμένο άγαλμα της Αρτέμιδος.
Η υπεράσπισή του υποστηρίζει ότι δεν στοιχειοθετείται απόπειρα συναλλαγής καθώς δεν βρέθηκαν προσημειωμένα χαρτονομίσματα.
Ο νεότερος σε ηλικία μοναχός και συγκατηγορούμενός του υποστήριξε ότι κάποια από τα θρησκευτικά κειμήλια που κατασχέθηκαν ήταν δικά του και ανήκουν σε προσωπική συλλογή.
Κυκλώματα με άκρες από το Αμστερνταμ έως τη Ρωσία
Δεν είναι ασυνήθιστο να διαπλέκονται τα κυκλώματα πωλήσεων αρχαιοτήτων και θρησκευτικών εικόνων. Τον Ιανουάριο του 2024 οι αστυνομικοί απέτρεψαν μια πιθανή αγοραπωλησία, όταν εντόπισαν 55 εικόνες σε ένα κίτρινο Daihatsu στο Μοσχάτο. Ο 43χρονος κάτοχος του οχήματος είχε συλληφθεί και το 2017 στον Ισθμό Κορίνθου για αρχαιοκαπηλία. Στο αυτοκίνητό του τότε είχε κρύψει έναν κούρο κομμένο σε τέσσερα κομμάτια, συνολικού μήκους 47 εκατοστών. Το σμιλευμένο από μάρμαρο Νάξου αγαλματίδιο επρόκειτο να πουληθεί προς 200.000 ευρώ.
Τον Οκτώβριο του 2023, αστυνομικοί του τμήματος Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Αρχαιοτήτων είχαν μεταβεί ξανά σε μονή για συναφή υπόθεση. Τότε είχαν εντοπίσει στον Γέρακα Αττικής κλεμμένες εικόνες και ξυλόγλυπτα βημόθυρα από τα Ιωάννινα. Οι υπεύθυνοι της μονής είχαν υποστηρίξει ότι τα αγόρασαν καλή τη πίστει, αγνοώντας την πραγματική προέλευσή τους, γι’ αυτό και τα είχαν σε κοινή θέα.
Ορισμένα από αυτά τα κειμήλια διαπιστώθηκε ότι προέρχονται από τη Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Εκκλησοχώρι του Δήμου Ζίτσας. Ο κάτοικος του χωριού Κωνσταντίνος Μπούκας απαριθμεί στην «Κ» τις φορές που άγνωστοι ξάφρισαν τον ερημικό ναό. Διαρρήκτες έκλεψαν πριν από δεκαετίες ένα δερματόδετο ευαγγέλιο. Χρόνια αργότερα, άλλοι άρπαξαν εικόνες από το τέμπλο κι ένα σήμαντρο. Αφαίρεσαν και μια παλιά εικόνα της Παναγίας, τόσο φορτωμένη με αναθήματα, χρυσαφικά και σταυρούς, που ο κ. Μπούκας την περιγράφει σαν «χρυσοχοείο». «Αστυνομικός της περιοχής είχε πει τότε ότι σε μια εβδομάδα τους έχει στο χέρι. Πέρασαν χρόνια και δεν βρέθηκαν», λέει.
Πού καταλήγουν αντίστοιχα κλοπιμαία; Το 2011 ταυτοποιήθηκαν ως κλαπείσες από την Ηπειρο οκτώ μεταβυζαντινές εικόνες που επρόκειτο να πωληθούν από την γκαλερί Temple στο Λονδίνο. Ακολούθησαν παρόμοια ευρήματα στο Αμστερνταμ. Το αγοραστικό κοινό φέρεται να βρίσκεται συνήθως στη Ρωσία. Η υπόθεση έφθασε στα δικαστήρια και σε πρώτο βαθμό καταδικάστηκε το 2021 ένας επιχειρηματίας από τα Τρίκαλα σε ποινή κάθειρξης έξι ετών με αναστολή. Εκκρεμεί η εκδίκαση της έφεσης.
Σημαντικό κενό, πάντως, που δυσχεραίνει σε κάποιες περιπτώσεις τις έρευνες, είναι η έλλειψη συστηματικής καταγραφής των κειμηλίων που φυλάσσονται σε ναούς ανά τη χώρα. Ο ηγούμενος της Μονής Μεγάλου Σπηλαίου απολογήθηκε την Πέμπτη στον ανακριτή Κορίνθου και κρίθηκε προφυλακιστέος, όπως και πέντε συγκατηγορούμενοί του.
Υποστήριξε ότι δεν επιχείρησε να πουλήσει κάτι, ότι είχε τρεις εικόνες και ένα Ευαγγέλιο προς φύλαξη από την ενορία στην οποία ήταν εφημέριος, ενώ άλλη εικόνα του είχε παραδοθεί από εκκλησία στην Καρδαμύλη. Αμέλησε, όπως ισχυρίστηκε, να τα δηλώσει. Από την υπεράσπισή του υποστηρίχθηκε ότι έχει κενά η δικογραφία. Μία ημέρα νωρίτερα, η πολύωρη έρευνα αστυνομικών σε χωράφι για το άγαλμα της Αρτέμιδος δεν είχε αποδώσει καρπούς.
