Η κουζίνα μυριζει γιουβαρλάκια και… ήττα. Τα δίδυμα έχουν ήδη αρνηθεί να φάνε για δεύτερη φορά και η Σοφία, σχεδιάστρια ρούχων με δικό της ατελιέ στα δυτικά προάστια, προσπαθεί να συγκρατήσει την κούρασή της για να ξεκινήσει το «δεύτερο ημίχρονο» της μέρας: τη μελέτη της Α΄ Δημοτικού.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, η Σοφία θεωρούσε πως το ολοήμερο σχολείο θα της έλυνε τα χέρια. «Πίστευα ότι θα τα αφήνω το πρωί και θα τα παίρνω έτοιμα, διαβασμένα, για να έχουν χρόνο για δραστηριότητες και παιχνίδι». Οι προσδοκίες της γρήγορα συγκρούστηκαν με την πραγματικότητα: «Τα παιδιά γύριζαν σε υπερένταση, πεινούσαν, είχαν μάθει καινούργιες κακές συνήθειες από μεγαλύτερα παιδιά και, κυρίως, δεν είχαν διαβάσει τίποτα. Έπρεπε να ξεκινήσουμε από την αρχή».
«Όταν είδα το παιδί να κλαίει, είπα δεν πάει άλλο»
Η καθημερινότητα γινόταν όλο και πιο βαριά. «Στην αρχή τα διάβαζα μαζί. Νομίζεις ότι μπορείς να το κάνεις, αλλά τελικά δεν γίνεται. Ο Νικόλας είναι πιο γρήγορος, η Ειρήνη χρειάζεται περισσότερη στήριξη. Τα χώρισα. Σύντομα άρχισα να έχω ψυχοσωματικά. Κάθε απόγευμα, πριν έρθουν τα παιδιά στο σπίτι, είχα πονοκέφαλο και έναν κόμπο στο στομάχι». Ο σύζυγος προσπαθούσε να βοηθήσει, αλλά είχε άστατα ωράρια και, όταν βρισκόταν σπίτι, τα παιδιά «τον ξεγελούσαν» και εκείνη κατέληγε να μαλώνει και μαζί του. «Γελούσα με τους γονείς που έβαζαν δάσκαλο για την Α΄ Δημοτικού. Το θεωρούσα μια υπερβολή στο κυνήγι της αριστείας. Μέχρι που ήρθε ο Φλεβάρης. Όταν φώναξα στην Ειρήνη για μια άσκηση και την είδα να κλαίει, είπα δεν πάει άλλο. Στο σπίτι πια είχαμε μόνο εντάσεις».
Η λύση ήρθε από ένα μικρό, ιδιωτικό κέντρο μελέτης. «Την πρώτη μέρα που τα άφησα εκεί και δεν χρειάστηκε να τα διαβάσω εγώ, ένιωσα σαν να είχα κάνει εγγραφή σε σπα! Δεν ήταν μόνο για εκείνα. Ήταν ένα δώρο για μένα. Ναι, 190 ευρώ τον μήνα –με έκπτωση για δύο παιδιά– αλλά τα καλύτερα λεφτά που έχω δώσει στη ζωή μου. Ησυχία στο σπίτι, τα παιδιά μελετημένα, ελεύθερα να είναι παιδιά για το υπόλοιπο της ημέρας, ενώ τον Ιούνιο που σταμάτησα τη Μελέτη για να μην πληρώσω ολόκληρο τον μήνα για δέκα μέρες σχολείου, τα είδα να κάθονται και να διαβάζουν μόνα τους!».
Κανόνες από την αρχή
Η Σοφία δεν είναι μόνη. Η απογευματινή μελέτη έχει εξελιχθεί σε επίπονη δοκιμασία για πολλές οικογένειες· ένα ανοιχτό μέτωπο μεταξύ σχολείου, δουλειάς, κούρασης και παιδικής ψυχολογίας. Στην άλλη άκρη της πόλης, η Δέσποινα, δασκάλα και μητέρα δύο παιδιών, περιγράφει μια εντελώς διαφορετική εμπειρία.
«Με τον Στέλιο, που ήταν στην Α΄ Δημοτικού, βάλαμε από την αρχή κανόνες. Τον άφηνα να μελετά μόνος του και επέστρεφα για έναν τελικό έλεγχο και όχι διόρθωση. Το λάθος το αφήναμε για τη δασκάλα. Δεν ήθελα να μπω στο παιχνίδι της τελειοθηρίας. Ήθελα να μάθει να δουλεύει μόνος του. Ήμουν βέβαια τυχερή, γιατί είχε κληρωθεί στο Πρότυπο και η δουλειά που γίνεται στο σχολείο είναι εξαιρετική». Η μελέτη έγινε για την ίδια μια ευκαιρία σύνδεσης. «Τον άκουγα να διαβάζει, να κάνει λάθη, να γελάει. Το απολάμβανα. Ίσως γιατί το είχα στερηθεί στο πρώτο μου παιδί, καθώς είχα μόλις αποκτήσει τον Στέλιο και τη μελέτη του μεγαλύτερου είχε αναλάβει ο άντρας μου». Η Δέσποινα από το καλοκαίρι είχε ήδη προετοιμάσει τον μικρό με προγραφικά βιβλία. Όχι για να του μάθει την ύλη, αλλά «για να τον προπονήσω σε μια διαδικασία συγκέντρωσης».
Δεν είχαν, όμως, όλες οι μεταβάσεις την ίδια ευκολία. Με τον μεγαλύτερο γιο της, τον Ηλία, που πήγε τον προηγούμενο Σεπτέμβριο στο Γυμνάσιο, τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα. «Είχε άγχος· για τα μαθήματα, το νέο περιβάλλον, τους πολλούς καθηγητές. Στα πρώτα διαγωνίσματα ζήτησε βοήθεια, ήταν πελαγωμένος. Αλλά κι εκεί, ο ρόλος μου ήταν να τον ενθαρρύνω, όχι να υποκαταστήσω τον δάσκαλο».
Η εμπειρία της Δέσποινας φωτίζει το πώς η σταδιακή αυτονόμηση ενός παιδιού δεν είναι αυτονόητη· είναι αποτέλεσμα σταθερότητας, εμπιστοσύνης και ρεαλιστικών προσδοκιών. Αλλά πώς μπορεί ένας γονιός να ξέρει τι είναι «αρκετό»;
Ηρεμία, καθοδήγηση και συνέπεια
Η Τερέζα Μπάουν, εκπαιδευτικός και συγγραφέας του βιβλίου Διαβάζοντας με το παιδί μου στο σπίτι – Α΄ Δημοτικού (εκδ. Μεταίχμιο) αναφέρεται στα συχνότερα λάθη των γονιών από την υπερπροστασία για τα πρωτάκια τους. «Πίσω από κάθε λάθος μας κρύβεται μια βαθιά ανάγκη: να προστατεύσουμε το παιδί μας από κάθε στενοχώρια. Έτσι, συχνά αναλαμβάνουμε εμείς τον ρόλο του μαθητή λύνοντας ασκήσεις, διορθώνοντας λάθη, βελτιώνοντας γραπτά, πιέζοντας το παιδί για να “μην εκτεθεί” στο σχολείο. Ή το συγκρίνουμε με συμμαθητές ή αδέλφια. Με αυτές τις πράξεις –όχι με τα λόγια– του δείχνουμε ότι δεν το θεωρούμε ικανό. Όμως κάθε παιδί έχει ανάγκη τον θαυμασμό των γονιών του, περισσότερο και από της δασκάλας του. Άλλο συχνό λάθος είναι η ασυνέπεια. Ενώ η μελέτη πρέπει να ξεκινά την ίδια ώρα καθημερινά, εμείς την αλλάζουμε όταν δεν μας βολεύει. Φορτώνουμε το παιδί με απογευματινές δραστηριότητες και το βάζουμε να μελετήσει εξαντλημένο. Το αποτέλεσμα είναι σύγχυση, εντάσεις, απειλές. Το σχολείο θα τελειώσει. Η σχέση με το παιδί μας κρατάει μια ζωή. Χρειάζεται ηρεμία, καθοδήγηση και σταθερό πρόγραμμα».
Η λύση είναι ίσως πιο απλή από όσο νομίζουμε: ρουτίνα, ρουτίνα, ρουτίνα. «Τα παιδιά αγαπούν τη ρουτίνα· τους προσφέρει αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας. Ένας σταθερός χώρος και μια σταθερή ώρα μελέτης βοηθούν το παιδί να ενσωματώσει αυτή την υποχρέωση στην καθημερινότητά του χωρίς αντιστάσεις. Μέσα από αυτό το μοτίβο, αργά αλλά σταθερά, καλλιεργεί την αυτονομία του, αναπτύσσει υπευθυνότητα, μαθαίνει να οργανώνει τον χρόνο του και αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Το παιδί χαίρεται με την πρόοδό του. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι η μελέτη στο σπίτι είναι ευθύνη του παιδιού και όχι δική μας. Ο δικός μας ρόλος είναι να του μάθουμε πώς να το πετύχει, όχι να την αναλάβουμε».
«Δεν θέλω να διαβάσω»
Τι γίνεται, όμως, όταν το παιδί δεν θέλει να διαβάσει; «Αυτό δεν είναι πρόβλημα, είναι σύμπτωμα», λέει η κ. Μπάουν. «Τι πιο φυσιολογικό! Η φύση του παιδιού δεν είναι να κάθεται ήσυχα σε μια καρέκλα και να διαβάζει, αλλά να κινείται, να παίζει, να εξερευνά τον κόσμο. Γι’ αυτό δεν χρειάζεται να πανικοβαλλόμαστε ή να θυμώνουμε. Αρκεί να κατανοήσουμε. Το “δεν θέλω να διαβάσω” μοιάζει με τον πυρετό: δεν είναι το πρόβλημα, αλλά το σύμπτωμα. Το ερώτημα είναι: ποιο είναι το “μικρόβιο”; Μπορεί το παιδί να χρειάζεται ξεκούραση ή περισσότερο χρόνο για παιχνίδι. Ίσως έχει ανάγκη από επαφή μαζί μας. Ίσως φοβάται πως θα αποτύχει ή ότι θα μας απογοητεύσει. Μπορεί να αγχώνεται με τις αντιδράσεις μας. Ίσως υπάρχει κάποια μαθησιακή δυσκολία ή έντονη αδυναμία σε συγκεκριμένο μάθημα. Μπορεί ακόμη να δυσκολεύεται στη συγκέντρωση ή να θεωρεί ότι θα περάσει όλο το απόγευμα διαβάζοντας. Το σημαντικό είναι να εντοπίσουμε τον λόγο πίσω από την άρνηση. Κάθε “δεν θέλω” κρύβει έναν φόβο ή μια ανάγκη. Το παιδί δεν ξέρει ακόμη πώς να διαχειριστεί αυτές τις δυσκολίες. Εμείς, όμως, μπορούμε –και οφείλουμε– να κάνουμε τις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις με κατανόηση και ψυχραιμία».
Από την άλλη, η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, λέει η κ. Μπάουν, είναι κομβική. «Δεν αλλάζει μόνο η ύλη, αλλά και το πλαίσιο. Ο μαθητής πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται τον χρόνο του, να βάζει στόχους. Ο ρόλος μας πλέον είναι συμβουλευτικός. Όχι έλεγχος, αλλά διάλογος. Όχι επιτήρηση, αλλά σταθερή παρουσία».
Η απογευματινή μελέτη δεν είναι απλώς μια αγγαρεία. Είναι καθρέφτης της σχέσης μας με το παιδί, της σχέσης του παιδιού με τον εαυτό του και, τελικά, της δυναμικής της οικογένειας. Δεν χρειάζεται να είναι εφιάλτης. Με απλά εργαλεία, όπως η υπομονή, η ρουτίνα, η εμπιστοσύνη, μπορεί να γίνει μια γόνιμη, καθημερινή τελετουργία. Και, γιατί όχι, μία από τις πιο σημαντικές στιγμές της κοινής μας ζωής.
Συμβουλές μελέτης *
Για την Α΄ Δημοτικού
➡ Η μελέτη πρέπει να ξεκινά την ίδια ώρα κάθε απόγευμα και, ει δυνατόν, με την παρουσία του ίδιου προσώπου δίπλα στο παιδί.
➡ Ιδανικά, η μελέτη ξεκινά περίπου 30 λεπτά μετά την επιστροφή στο σπίτι. Δίνουμε στο παιδί χρόνο να φάει, να χαλαρώσει, να πάει τουαλέτα.
➡ Δέκα λεπτά πριν από τη μελέτη, το προειδοποιούμε ήρεμα: «Σε λίγο ξεκινάμε». Πέντε λεπτά πριν, το ενημερώνουμε ξανά, υπενθυμίζοντάς του τυχόν εκκρεμότητες (φαγητό, τουαλέτα, συγύρισμα γραφείου).
➡ Μαζί με το παιδί οργανώνουμε τον χώρο μελέτης του: φροντίζουμε να έχει όλα όσα χρειάζεται, σε σταθερή και τακτοποιημένη θέση.
➡ Ο χώρος μελέτης πρέπει να είναι συγκεκριμένος, σταθερός και καθαρός.
➡ Αν διαβάζει και άλλο παιδί στον ίδιο χώρο, προσπαθούμε να συγχρονίζουμε τις ώρες μελέτης τους. Αν υπάρχει μικρότερο, φροντίζουμε να απασχολείται με μια ήσυχη δραστηριότητα.
➡ Ένας πίνακας από φελλό ή μαγνητικός στον τοίχο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά: Εκεί τοποθετούμε το πρόγραμμα, υπενθυμίσεις ή λέξεις της εβδομάδας. Ακόμα κι αν δεν διαβάζει με ευχέρεια, μαθαίνει σταδιακά να οπτικοποιεί τη γλώσσα και να οργανώνει τον χρόνο του.
➡ Δεν διορθώνουμε τα λάθη του πριν από το σχολείο. Του δίνουμε την ευκαιρία να μάθει από αυτά.
➡ Στην περίπτωση που το παιδί αρνείται επίμονα να διαβάσει, μπορούμε να το αφήσουμε μια φορά να πάει αδιάβαστο, ώστε να έρθει αντιμέτωπο με τις συνέπειες της αμέλειάς του. Μια τέτοια ενέργεια βέβαια προϋποθέτει ότι θα ενημερώσουμε τον δάσκαλο, εξηγώντας του τι κάναμε και γιατί.
➡ Το άτομο που διαβάζει μαζί του δεν χρησιμοποιεί κινητό ή άλλες οθόνες.
➡ Αν θέλουμε τα Σαββατοκύριακα να είναι ελεύθερα, μπορούμε να επιλέξουμε η μελέτη για τη Δευτέρα να ολοκληρώνεται από την Παρασκευή.
*Από το βιβλίο «Διαβάζοντας με το παιδί μου στο σπίτι – Α΄ Δημοτικού»
5 βιβλία για την ομαλή προσαρμογή στο Δημοτικό
➡ Γέτι – Η δύναμη του ακόμη, Μαρίνα Γιώτη, εκδόσεις Διόπτρα
Το Γέτι είναι ο φανταστικός φίλος του Αγοριού. Το ακολουθεί παντού, αλλά μπορεί να πει μονάχα μία λέξη… ακόμη. Το Αγόρι ανακαλύπτει ότι αυτή είναι μια μαγική λέξη που, όταν τη χρησιμοποιεί σωστά, το μυαλό του μεγαλώνει και μπορεί να καταφέρει τα πάντα, αρκεί να προσπαθήσει.
➡ Το φιλάκι στο χέρι, Όντρεϊ Πεν, εκδόσεις Σιέλ
Tο σχολείο αρχίζει στο δάσος, αλλά ο Τσέστερ, το ρακούν, δεν θέλει να πάει. Για να διευκολύνει τους φόβους του Τσέστερ, η Μαμά Ρακούν μοιράζεται ένα οικογενειακό μυστικό που ονομάζεται «φιλάκι στο χέρι», για να του δώσει επιβεβαίωση της αγάπης της κάθε φορά που ο κόσμος μοιάζει τρομακτικός.
➡ Απλώς να είσαι ο εαυτός σου, δράκε!, Μπιάνκα Σούλτσε, εκδόσεις Ψυχογιός
Είναι η πρώτη μέρα του δράκου στο σχολείο και έχει τόση αγωνία, που κρύβεται κάτω από το κρεβάτι και κάτω από το τραπέζι. Μπορείς να τον βοηθήσεις;
➡ Ο Σπίθας πάει σχολείο, Κάισα Γκόρνταν – Μία Μαρία Γκέτλερ, εκδόσεις Μάρτης
Στον Σπίθα αρέσει να μένει σπίτι και να χουζουρεύει με τη Βίκυ. Μια μέρα, όμως, η Βίκυ τού λέει ότι θα πρέπει να τον στείλει στο σχολείο για σκύλους. Ο Σπίθας είναι ανήσυχος: Κι αν τα άλλα σκυλιά είναι άγρια; Κι αν δεν κάνει κανέναν φίλο;
➡ Η Μέλπω η μοναδική, Μαρία Ρουσάκη, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Δυσαρεστημένη με τη στολή που αναγκάζεται να φοράει κάθε μέρα στο σχολείο, η Μέλπω θέλει να νιώσει ξεχωριστή.
Για την Α΄ Γυμνασίου
➡ Η μελέτη ξεκινά 30-45 λεπτά μετά την επιστροφή στο σπίτι, ώστε να ξεκουραστεί, να φάει, να αποφορτιστεί.
➡ Ο χώρος μελέτης πρέπει να είναι σταθερός και ήσυχος. Χωρίς κινητό, τάμπλετ ή ειδοποιήσεις κοντά του, εκτός κι αν τα χρησιμοποιεί για την εργασία του – και με συμφωνημένους όρους.
➡ Οι γονείς, μαζί με το παιδί, καθορίζουν εκ των προτέρων τον χρόνο μελέτης, πότε θα ξεκινά, αν θα υπάρχουν διαλείμματα, πόσο θα διαρκούν και πότε θα ολοκληρώνεται (πριν από τις εξωσχολικές δραστηριότητες), πόση ώρα χρειάζεται για κάθε μάθημα, από ποιες πηγές και εργαλεία μπορεί να λάβει βοήθεια αν χρειαστεί κατά τη διάρκεια του διαβάσματος.
➡ Δεν διαβάζουμε μαζί του, αλλά είμαστε διαθέσιμοι. Δεν «εξετάζουμε», αλλά μπορούμε να συζητήσουμε αν ζητήσει βοήθεια ή να το βοηθήσουμε να οργανώσει την ύλη για επανάληψη.
➡ Μπορούμε όμως να διδάξουμε κάποιες τεχνικές διαβάσματος, όπως π.χ. να μελετούν τα πιο δύσκολα ή βαρετά μαθήματα στην αρχή, που είναι πιο ξεκούραστα, και να κάνουν ανακεφαλαίωση. Μπορούμε να του δείξουμε πώς να υπογραμμίζει τα κύρια σημεία ενός κειμένου, να εντοπίζει τις «λέξεις-κλειδιά» ή να γράφει έναν δικό του τίτλο δίπλα σε κάθε παράγραφο, ώστε να ενισχύει έτσι την οπτική του μνήμη και να συγκρατεί ευκολότερα τις πληροφορίες.
➡ Μαθαίνουμε μαζί του τεχνικές αποστήθισης, ανάγνωσης με νόημα και χρήσης χρόνου. Μαθαίνουμε επίσης πώς κατά τη διάρκεια της παράδοσης κρατάμε σημειώσεις.
➡ Δείχνουμε ενδιαφέρον για τη σχολική του πορεία όχι με έλεγχο, αλλά με ουσιαστικό διάλογο: «Σε τι δυσκολεύτηκες σήμερα; Τι σε έκανε περήφανο;».
➡ Αν υπάρξει αντίσταση ή άρνηση, δεν θυμώνουμε. Ρωτάμε: «Τι σε κουράζει; Μήπως μπορούμε να το οργανώσουμε αλλιώς;».
