Τη φθορά που συσσωρεύτηκε στο σιντριβάνι της Πλατείας Συντάγματος ύστερα από περισσότερα από 150 χρόνια συνεχούς χρήσης, αλλαγών, ζημιών αλλά και άστοχων επεμβάσεων συντήρησης αποκατέστησε για πρώτη φορά με απόλυτα επιστημονικό τρόπο ο Δήμος Αθηναίων υπό την επίβλεψη του υπουργείου Πολιτισμού.
Οι εργασίες στο σιντριβάνι, το οποίο κατασκευάστηκε το 1872 και αποδίδεται στον Τσίλερ, διήρκεσαν περίπου ενάμιση μήνα και ήταν μια διαδικασία με έμφαση σε κάθε λεπτομέρεια ώστε το επιβαρυμένο μνημείο να επανέλθει όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αρχική του κατάσταση.
Οι φθορές που παρατηρήθηκαν αφορούσαν τόσο τις μαρμάρινες επιφάνειες, όσο και την ίδια την κατασκευή. Εντοπίστηκαν συμπληρώσεις και συγκολλήσεις μαρμάρινων θραυσμάτων, παλαιότερες σφραγίσεις και συμπληρώσεις αρμών κατασκευής, ρωγμές, εκδορές, μαύρες κρούστες, βιολογικές επικαθήσεις και άλατα, ίχνη γκράφιτι, αυτοκόλλητα, σιλικόνες και άλλα συγκολλητικά, εγχαράξεις και φθορές από μηχανικούς καθαρισμούς.
Οπως λέει στην «Κ» ο συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Βασίλης Μαρκάκης, «επρόκειτο για ένα επιβαρυμένο μνημείο από πολλές απόψεις και υπήρχε μεγάλη ανάγκη αποκατάστασης. Δεν ήταν μόνο η γήρανση του υλικού αλλά και ο ανθρώπινος παράγοντας είτε μιλάμε για ρύπους είτε για βανδαλισμούς είτε για γκράφιτι είτε για χαράξεις».
Οπως συμπληρώνει, στο παρελθόν έγιναν και άστοχες επεμβάσεις και προσπάθειες αποκατάστασης από ανθρώπους που αντιμετώπισαν το ζήτημα καθαρά επισκευαστικά και όχι όπως αρμόζει σε ένα μνημείο. «Εχουν γίνει πολύ πρόχειρες επισκευές. Για παράδειγμα, στο παρελθόν προσπάθησαν να σφραγίσουν τους αρμούς μεταξύ των μαρμάρων με άστοχα υλικά όπως σιλικόνες», εξηγεί.
Αφού έγινε σωστά η σφράγιση κομμάτι κομμάτι, καλύψαμε το σιντριβάνι με νάιλον. Επειδή ήταν καλοκαίρι και στέγνωνε, το κρατάγαμε σε υγρό περιβάλλον με ένα σύστημα ποτίσματος ώστε το νάιλον να παραμένει υγρό επί 24 ώρες για 10 ημέρες
Αντίθετα, ο ίδιος και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν ειδικές τεχνικές και όλα τα επιστημονικά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους. «Εμείς αφαιρέσαμε όλους τους παλιότερους αρμούς, τους καθαρίσαμε σε βάθος και, αφού έφυγαν όλα τα ξένα σώματα, κάναμε δοκιμές με κάποια κονιάματα υπό την επίβλεψη του υπουργείου Πολιτισμού. Αφού έγινε σωστά η σφράγιση κομμάτι κομμάτι, καλύψαμε το σιντριβάνι με νάιλον. Επειδή ήταν καλοκαίρι και στέγνωνε, το κρατάγαμε σε υγρό περιβάλλον με ένα σύστημα ποτίσματος ώστε το νάιλον να παραμένει υγρό επί 24 ώρες για 10 ημέρες», προσθέτει.
Ο Βασίλης Μαρκάκης μιλάει και για το πόσο απαιτητική ήταν η προσπάθεια να αφαιρεθούν τα άλατα και οι ρύποι που είχαν επικαθήσει στο μνημείο. Παλαιότερα είχε γίνει προσπάθεια για αντιμετώπιση του προβλήματος με την εφαρμογή επικαλυπτικών υλικών ώστε να προστατευθεί η μαρμάρινη επιφάνεια. «Αυτά δημιουργούσαν πλαστικοποίηση στους ρύπους και ήταν πολύ δύσκολο να αφαιρεθούν».
Ο Βασίλης Μαρκάκης τονίζει ότι ένα μνημείο όπως το σιντριβάνι της Πλατείας Συντάγματος δέχεται όλες τις φθορές επειδή έχει και λειτουργικό χαρακτήρα. «Είναι ένα μνημείο που χρησιμοποιείται. Δεν βρίσκεται πίσω από μια γυάλα μόνο για παρατήρηση».
«Δεν έχουμε αρχεία για κάθε εποχή»
Η επιγραφή «Δήμος Αθηναίων 1872», που φέρει το σιντριβάνι, μαρτυρά την ηλικία του αλλά δεν λέει όλη την ιστορία, που, όπως εξηγεί στην «Κ» η προϊσταμένη του Τμήματος Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Δήμου Αθηναίων, Ζέττα Αντωνοπούλου, «δεν έχει ολοκληρωθεί γιατί δεν έχουμε αρχεία για κάθε εποχή».
Για παράδειγμα, εξετάζεται ακόμα το ενδεχόμενο το σημερινό κεντρικό στοιχείο, δηλαδή η εσωτερική μαρμάρινη δεξαμενή, να προέρχεται από το παλαιό κυκλικό σιντριβάνι της πλατείας Κοτζιά, με πιθανή την εκεί μεταφορά του στο πλαίσιο εξωραϊστικών επεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων τη δεκαετία του 1960.
Κάποτε στο κεντρικό του τμήμα είχε μια σύνθεση με υδρόβια φυτά και καλαμιές και ένα άγαλμα, δυτικότροπου χαρακτήρα
Οπως εξηγεί η κ. Αντωνοπούλου, το σιντριβάνι κατασκευάστηκε σε μια περίοδο στην οποία υπήρχε μέριμνα για τον δημόσιο χώρο.
Το σιντριβάνι έχει πάρει διάφορες μορφές στο πέρασμα των ετών. «Αποτελεί κεντρικό στοιχείο της πλατείας. Κάποτε στο κεντρικό του τμήμα είχε μια σύνθεση με υδρόβια φυτά και καλαμιές και ένα άγαλμα, δυτικότροπου χαρακτήρα. Πανομοιότυπο κεντρικό τμήμα βρίσκεται σήμερα στο σιντριβάνι της Πλατείας Κουμουνδούρου και σύμφωνα με μια εκδοχή μεταφέρθηκε εκεί από την Πλατεία Συντάγματος, αλλά θα μπορούσε να πρόκειται και για δύο πανομοιότυπα σιντριβάνια ίδιας εποχής. Σε άλλες καρτ ποστάλ το βλέπουμε να έχει μετατραπεί σε παρτέρι με λουλούδια. Κάποια άλλη στιγμή είχε γίνει τεχνητή λίμνη με χρυσόψαρα», λέει η κ. Αντωνοπούλου και προσθέτει ότι ίσως δεν γνωρίζουμε ακόμα τα πάντα: «Αναρωτιέμαι, για παράδειγμα, πώς θα ήταν την περίοδο της Κατοχής».
Το σιντριβάνι συνυπήρξε στην Πλατεία Συντάγματος και με το άγαλμα του Θησέα και της Ιπποδάμειας που σήμερα είναι τοποθετημένο στην Πλατεία Βικτωρίας.
Η κ. Αντωνοπούλου εξηγεί ότι «πρέπει να δούμε την ιστορία του σιντριβανιού σε συνδυασμό με όλες τις αλλαγές που έχει υποστεί η Πλατεία Συντάγματος στο πέρασμα των ετών. Ολα συνδέονται με την ιστορία του δημόσιου χώρου που αλλάζει».
