Οι δεκαεπτά φοιτητές της Θεολογικής Σχολής του Μπαλαμάντ στον Λίβανο έφτασαν στις 9.30 το πρωί στο Μεγάλο Μετέωρο. Tο μεγαλύτερο μοναστήρι της περιοχής, χτισμένο επιβλητικά πάνω στον βράχο. Ο ενθουσιασμός τους ήταν τόσο μεγάλος, που κανείς δεν φαινόταν να δυσανασχετεί ούτε στο ελάχιστο για τα 300 σκαλιά που ανέβηκαν –σχεδόν τρέχοντας– μέσα στη ζέστη. Γι’ αυτούς δεν ήταν μια απλή τουριστική επίσκεψη. Hταν κάτι που περίμεναν με ανυπομονησία εδώ και καιρό. Στην είσοδο τους υποδέχθηκε ένας από τους έξι μοναχούς. Προσπέρασαν τους εκατοντάδες τουρίστες που περίμεναν στην ουρά και κατευθύνθηκαν σε μία από τις εκκλησίες για να συναντήσουν τον ηγούμενο π. Νήφωνα. Είχε επισκεφθεί πέρυσι το Μπαλαμάντ και ανυπομονούσε να ανταποδώσει τη φιλοξενία.
«Η επίσκεψη στα μέρη σας ήταν μια αποκάλυψη. Μια ταπείνωση», τους είπε. «Στην Ελλάδα, το ότι πάμε στην εκκλησία, το ότι λατρεύουμε τον Θεό είναι δεδομένο. Εκεί όμως είδαμε διαφορετικά τα πράγματα. Εχετε πόλεμο. Τόσα διαφορετικά δόγματα. Δεν είστε απόλυτα ελεύθεροι. Κάνετε μια μαρτυρία για την πίστη σας», είπε και σταμάτησε, για να προλάβει να μεταφράσει ο συνοδός των φοιτητών και κοσμήτορας της σχολής, πατήρ Ιάκωβος Χαλίλ. «Δεν χρειάζεται. Ολοι οι μαθητές μας μιλούν ελληνικά», είπε εκείνος με περηφάνια. Εδώ και τέσσερα χρόνια, η φημισμένη σχολή τους –η μοναδική ορθόδοξη στη Μέση Ανατολή– λειτουργεί ξανά με κύρια γλώσσα τα ελληνικά. «Hταν ένα δύσκολο εγχείρημα που πήρε 20 χρόνια για να πραγματοποιηθεί ξανά», σημειώνει στην «Κ» ο πατήρ Ιάκωβος.
Η πρώτη αποστολή
Και η δική του πρώτη ελληνική αποστολή ήταν συμπτωματικά, επίσης, στα Μετέωρα. «Μήπως θυμάστε μια ομάδα φοιτητών από τον Λίβανο το καλοκαίρι του 1996;» ρώτησε την ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου κ. Λεμονιά, εκείνο το πρωί. (Εκείνη έκανε φιλότιμη, αλλά μάταιη, προσπάθεια να τον θυμηθεί.) Ηταν τότε 27 ετών. Είχε αφήσει μια καριέρα στις τράπεζες και είχε ξεκινήσει σπουδές θεολογίας στο Μπαλαμάντ. Εκεί, γνώρισε τον κοσμήτορα Παύλο και τον αδελφό του Ιωάννη, τότε επίσκοπο και νυν Πατριάρχη Αντιοχείας. «Η σχέση των δύο αδελφών με την Ελλάδα ήταν πάρα πολύ στενή και θαύμαζαν το ελληνικό πνεύμα. Πάντα μας έλεγαν πως η Ελλάδα είναι η τροφός μας, η πνευματική μας μητέρα», επισημαίνει ο π. Ιάκωβος. Εκείνοι ήταν που ξεκίνησαν τα θερινά προγράμματα των φοιτητών στην Ελλάδα. «Για όλους εμάς που μεγαλώσαμε με κασέτες και cd των μεγάλων ψαλτών, με φωτογραφίες και βιβλία από τα μοναστήρια, όταν τελικά ήρθαμε στην Ελλάδα ήταν μια σπουδαία στιγμή. Εγώ είχα τεράστιο ενθουσιασμό. Το ίδιο συμβαίνει τώρα στους μαθητές μου. Το βλέπω στα πρόσωπά τους», σχολιάζει.
Λίγους μήνες πριν από εκείνη την πρώτη αποστολή, ο Παύλος και ο Ιωάννης είχαν ταξιδέψει ξανά στην Ελλάδα για μια σειρά συναντήσεων και επαφών –και ο νεαρός Ιάκωβος τους είχε συνοδεύσει, χωρίς όμως να ξέρει το φιλόδοξο σχέδιό τους– να κάνουν τα ελληνικά επίσημη γλώσσα της σχολής. Το πρώτο ραντεβού ήταν με έναν άνθρωπο-κλειδί, τον Χαμπίμπ Λαβάντ, έναν Σύρο απόφοιτο και πρώην δάσκαλο της σχολής, που ζούσε στην Ελλάδα και δίδασκε ελληνικά σε αραβόφωνους στη Σχολή Ικάρων και στο Πανεπιστήμιο. Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην «Κ», ο Λαβάντ θυμόταν πως όταν του είπαν το όραμά τους, εκείνος εξεπλάγη. «Δηλαδή θα έχουμε ένα είδος Θεολογικής Σχολής της Χάλκης στον Λίβανο; Θα μιλούν τα παιδιά ελληνικά σε ένα αραβόφωνο περιβάλλον;» τους είχε ρωτήσει. «Ναι», είχαν απαντήσει εκείνοι.
Ο Λαβάντ ήξερε πως δεν ήταν εύκολο εγχείρημα. Υπήρχαν πολλοί που δεν το επιθυμούσαν, φοβούμενοι την «ελληνοποίηση» της σχολής. Τα δυο αδέλφια ήταν όμως αποφασισμένα. Ηρθαν σε επαφή με στελέχη του ελληνικού ΥΠΕΞ, την Αρχιεπισκοπή, και εξασφάλισαν την αναγκαία στήριξη. Ετσι, εκείνο τον Σεπτέμβριο του 1996, οι φοιτητές ξεκίνησαν εντατικά μαθήματα με τον Λαβάντ. Hδη από το δεύτερο έτος άρχισαν να έρχονται καθηγητές και ιεράρχες από την Ελλάδα, που δίδασκαν αποκλειστικά στα ελληνικά. Τα επόμενα χρόνια, εκατοντάδες φοιτητές που σήμερα κατέχουν σημαντικές θέσεις στα Πατριαρχεία της Μέσης Ανατολής, σπούδασαν θεολογία στη γλώσσα του Ευαγγελίου και μίλησαν άπταιστα ελληνικά.
Το 2005, μια αλλαγή στην κυβέρνηση του Λιβάνου επέφερε αλλαγές και στη σχολή. Ο τότε Πατριάρχης Ιγνάτιος διόρισε νέο κοσμήτορα, ο οποίος χωρίς θεολογική κατάρτιση είχε διαφορετικό όραμα. Προσκάλεσε καθηγητές από την Αγγλία και τη Γερμανία και όταν εκείνο τον Σεπτέμβριο ο Λαβάντ επέστρεψε για να διδάξει, ανακάλυψε ότι το μάθημά του δεν ήταν στο πρόγραμμα. Ο κοσμήτορας δεν δέχτηκε καν να τον συναντήσει. Μετά λίγες ημέρες επέστρεψε στην Αθήνα και το ελληνικό πρόγραμμα έληξε επισήμως. «Ημασταν όλοι πολύ στενοχωρημένοι», θυμάται ο Ιάκωβος, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα αποφάσισε και εκείνος να φύγει από τη σχολή και να διδάξει στην Ευρώπη. Του έλειπε όμως το Μπαλαμάντ και ήλπιζε πως κάποια μέρα θα επέστρεφε.
Ο Παύλος, το 2013 απήχθη από ισλαμιστές και έκτοτε αγνοείται. Ενα χρόνο νωρίτερα, ο Ιωάννης εξελέγη Πατριάρχης Αντιοχείας. Μαζί με έναν νέο κοσμήτορα της σχολής ξεκίνησαν επαφές στην Ελλάδα. Δεν υπήρξε όμως ανταπόκριση. Οταν το 2020 ο Πατριάρχης ζήτησε από τον Ιάκωβο να αναλάβει εκείνος κοσμήτορας, η εντολή ήταν σαφής. Να επαναφέρει τα ελληνικά. «Εσύ ξέρεις τι σημαίνει αυτό για τη σχολή», του είχε τονίσει.
Ενα από τα πρώτα τηλεφωνήματα που έκανε ο π. Ιάκωβος ήταν προς τον Χαμπίμπ Λαβάντ. Του εκμυστηρεύτηκε την εκ νέου προσπάθεια και του ζήτησε συμβουλές. Παρότι εκείνος ήταν ήδη βαριά άρρωστος και ήξερε πως το τέλος πλησιάζει, ήταν τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός του που ξεκίνησε να κάνει σχέδια.
Με το που άνοιξαν τα σύνορα, μετά την πανδημία, ο Πατριάρχης έστειλε τον π. Ιάκωβο στην Ελλάδα. Ανθρωποι με γνώση εκείνων των πρώτων επαφών, εξηγούν στην «Κ» πως υπήρχε αρχικά καχυποψία από την ελληνική πλευρά. Το Πατριαρχείο Αντιοχείας εθεωρείτο «δορυφόρος» της Ρωσίας. Ο π. Ιάκωβος τους μίλησε ανοικτά με συγκεκριμένα παραδείγματα. «Κατάλαβαν ότι δεν εξαρτιόμαστε από κανέναν. Εχουμε επιλογές να συνεργαστούμε με άλλα κράτη, αλλά εμείς ερχόμαστε στην Ελλάδα», σημειώνει.
Τους επόμενους μήνες άρχισαν να οργανώνουν μαζί το όλο εγχείρημα και κατάφεραν να βρουν καθηγητές που ήταν διατεθειμένοι να ζήσουν και να διδάξουν στον Λίβανο. Δεν ήταν η μοναδική δυσκολία. Το πρόγραμμα παραλίγο να «παγώσει» τον περασμένο Σεπτέμβριο, όταν λόγω της γενικευμένης κρίσης στην περιοχή, το ΥΠΕΞ εξέδωσε απαγορευτικό μετακίνησης. «Δεν πτοηθήκαμε. Μιλήσαμε με τη σχολή Νέας Ελληνικής Γλώσσας στη Θεσσαλονίκη και συμφωνήσαμε με το υπουργείο να καλύψουν τα έξοδα για ένα εξειδικευμένο διαδικτυακό πρόγραμμα για τους φοιτητές μας», εξηγεί.
«Η πίστη μάς ενώνει»
Ενας από αυτούς είναι ο Πέτρος, που ξεκίνησε στη σχολή τον Σεπτέμβριο του 2024. Από μικρός έψελνε, είχε επισκεφθεί το Αγιον Ορος. Είχε τελειώσει με άριστα ένα πτυχίο στην πληροφορική με ειδίκευση στην τεχνητή νοημοσύνη όταν αποφάσισε να σπουδάσει θεολογία. «Οταν έμαθα πως είναι όλα στα ελληνικά, τρόμαξα. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί. Τώρα όμως μπορώ», λέει στην «Κ». «Οταν πρωτοπήγα στο Αγιον Ορος είχα μεταφραστή, τώρα που μιλάω τη γλώσσα, είναι μια εντελώς διαφορετική εμπειρία. Νιώθω πως είμαι ελεύθερος», αναφέρει. Ο Εντι, που αρχικά είχε σπουδάσει μηχανολόγος, λέει πως όταν πληροφορήθηκε ότι πρέπει να μάθει ελληνικά, ήθελε ακόμα περισσότερο να σπουδάσει στο Μπαλαμάντ. Το καλοκαίρι πριν ξεκινήσει, έκανε εντατικά μαθήματα στο κινητό του μέσω Duolingo και σήμερα, ένα χρόνο μετά, με κάθε αφορμή, πιάνει κουβέντα στα ελληνικά. «Νιώθω εδώ, πραγματικά, σαν στο σπίτι μου. Η πίστη μάς ενώνει».
Ο Ρόνι και ο Ζαγουάντ έχοντας ολοκληρώσει τον πρώτο χρόνο ελληνικών, ξεκίνησαν μαθήματα θεολογίας – είναι το δεύτερο καλοκαίρι τους στην Ελλάδα. «Δεν έχω λόγια να περιγράψω την εμπειρία», λέει ο Ζαγουάντ. «Οσα διαβάζουμε στα βιβλία ξαφνικά είναι μπροστά μας. Οι Αγιοι Πατέρες είναι εδώ, ζουν μαζί μας». «Οταν ψέλνουμε, μπορούμε να καταλάβουμε τα λόγια. Είναι κτήμα μας», προσθέτει ο Ρόνι. Το μυαλό και των δύο, βέβαια, είναι συνεχώς στη χώρα τους, τη Συρία, που καθημερινά δοκιμάζεται. «Η καταγωγή μας είναι από τη Βόστρα. Την περιοχή όπου ο Απόστολος Παύλος “επορεύθη εις την Αραβίαν”», λένε.
Το μοναστήρι του Μπαλαμάντ, χτισμένο το 1157 από σταυροφόρους, υπήρξε ανέκαθεν καταφύγιο για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής. «Η ζωή μας έχει χειροτερέψει πολύ. Εκρήξεις σε συνοικίες χριστιανών, έντονος προσηλυτισμός από μουσουλμάνους, απολύσεις λόγω θρησκείας. Οχι μόνο στη Συρία αλλά και στον Λίβανο», περιέγραψε ο πατήρ Ιάκωβος κατά τη διάρκεια του γεύματος που παρέθεσε στους φοιτητές ο μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων Θεόκλητος. «Πρέπει να σκύψουμε πάνω στα προβλήματά τους. Είναι δικοί μας άνθρωποι, αδέλφια μας. Είμαστε ένα γένος», επισήμανε στην «Κ» ο μητροπολίτης. Οταν τελείωσε το γεύμα, ζήτησε από τον Ιωάννη, έναν νέο καθηγητή από το Μπαλαμάντ –το «αηδόνι», όπως τον αποκάλεσε– να ψάλει το «Αξιον Εστί». Ηταν μόνο η αρχή. Στην ταβέρνα στην Καλαμπάκα, το ραδιόφωνο που έπαιζε ελληνικά έκλεισε και οι ψαλμωδίες συνεχίστηκαν μέχρι αργά τη νύχτα. Πριν φύγουν, ο μητροπολίτης τούς έδωσε την ευχή του. «Να σας δίνει ο Θεός υγεία και δύναμη να αντεπεξέλθετε. Να μείνετε στα μέρη σας. Εκεί γεννήθηκε ο χριστιανισμός. Αν και εσείς εγκαταλείψετε, τελειώσαμε», τους είπε.
