Η διαχείριση της δημόσιας περιουσίας έχει απασχολήσει επανειλημμένα τον δημόσιο διάλογο. Οι σχετικές συζητήσεις συχνά περιστρέφονται γύρω από την αναποτελεσματικότητα των αρμόδιων φορέων, τη βραδύτητα των διαδικασιών λόγω γραφειοκρατίας, την απουσία διαφάνειας, τον κατακερματισμό της ιδιοκτησίας, αλλά και περιπτώσεις διαφθοράς ή κακοδιαχείρισης. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι η αίσθηση έλλειψης συστηματικότητας και ενιαίας στρατηγικής.
Πέρα όμως από τη δικαιολογημένη κριτική, εκείνο που λείπει ουσιαστικά και θεσμικά είναι ένας ενιαίος κώδικας δεοντολογίας και ορθών πρακτικών. Ενα εργαλείο που θα καθοδηγεί όλα τα στελέχη –ανεξαρτήτως θέσης ή φορέα– με σαφείς κανόνες διαφάνειας, λογοδοσίας, συγκρούσεων συμφερόντων, αποτίμησης αξίας, διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες και παρακολούθησης της απόδοσης. Ενα σύστημα που δεν θα βασίζεται στην «καλή θέληση» των προσώπων, αλλά στη θεσμική υποχρέωση.
Ενα τέτοιο πλαίσιο δεν αφορά μόνο την αποτροπή παρατυπιών ή σφαλμάτων. Εχει βαθύτερη θεσμική και πολιτική σημασία: ενισχύει τη λογοδοσία, καθιστά τις αποφάσεις αιτιολογημένες και διαφανείς, προάγει την αξιοπιστία της διοίκησης και θωρακίζει τη δημόσια περιουσία ως συλλογικό αγαθό. Παράλληλα, λειτουργεί ενωτικά, μειώνοντας τον κατακερματισμό των πολιτικών και των πρακτικών μεταξύ διαφορετικών φορέων και επιπέδων διακυβέρνησης.
Σε χώρες του εξωτερικού, η διαχείριση της δημόσιας περιουσίας κινείται μέσα σε σαφή θεσμικά πλαίσια, συχνά υπό τη μορφή “public asset management frameworks” ή “codes of ethics for public asset managers”, τα οποία
- διέπουν κεντρικοί κανόνες κι όχι αποσπασματικές πρακτικές
- χρησιμοποιούν την τεχνολογία για την εξασφάλιση διαφάνειας, ελέγχου και παρακολούθησης της στοχοθεσίας
- τηρούν τις αρχές δεοντολογίας και
- υπόκεινται σε λογοδοσία με ετήσια δημόσια αποτίμηση και ανοιχτή πληροφόρηση
Η Ελλάδα, αν και διαθέτει πολλούς οργανισμούς που ασχολούνται με τη δημόσια περιουσία, δεν διαθέτει έναν τέτοιο κοινό κώδικα ή οδηγό που να αποτυπώνει τη σύνδεση μεταξύ στρατηγικής, θεσμικού πλαισίου και καθημερινής διοίκησης. Η απουσία ενιαίου τρόπου λειτουργίας οδηγεί συχνά σε αντικρουόμενες προσεγγίσεις, καθυστερήσεις, και ενίοτε σε συγκρούσεις αρμοδιοτήτων.
Οι διαδικασίες αξιοποίησης ή προστασίας της δημόσιας περιουσίας παραμένουν αποσπασματικές, ετερογενείς και σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενες από τις ερμηνείες και τις πρακτικές του εκάστοτε φορέα ή διοίκησης. Παρά το γεγονός, αξίζει να επισημανθεί, ότι το «αντικείμενο διαχείρισης» είναι το ίδιο, η δημόσια περιουσία.
Δύο στρατηγικοί άξονες: Αξιοποίηση και δημόσιος χώρος
Η δημόσια περιουσία όμως δεν είναι ένα ομοιογενές σύνολο. Ποικίλλει και διαφοροποιείται και διαφορετικά ακίνητα εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Για τον λόγο αυτόν, η στρατηγική διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας θα πρέπει να θέτει προτεραιότητες και κινείται σε δύο βασικούς άξονες:
Σε αυτόν της Αξιοποίησης μέσω εργαλείων οικονομικής διαχείρισης, όπως πώληση, μίσθωση, ή άλλες μορφές επένδυσης, με στόχο την αύξηση εσόδων του κράτους, την οικονομική ανάπτυξη και την αποτροπή εγκατάλειψης
και
Σε αυτόν της Δημιουργίας και Προστασίας δημόσιου χώρου, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Τα ακίνητα του Δημοσίου οφείλουν να υποστηρίζουν και το συλλογικό δικαίωμα στον χώρο, όπως πάρκα, πλατείες, κοινωνικές υποδομές, πολιτιστικές λειτουργίες, την ανάγκη του οποίου όλοι αισθανθήκαμε στην περίοδο της πανδημίας.
Τα ενδιαφερόμενα μέρη
Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της Δημόσιας Περιουσίας απαιτεί ανάλογα και η διαχείρισή της να ακολουθεί ένα πολυμετοχικό μοντέλο στο οποίο τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders):
- Οι φορείς διαχείρισης ακινήτων όλων των υπουργείων, οργανισμών και εποπτευόμενων νομικών προσώπων
- Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης κι άλλοι φορείς, που συχνά «εμπλέκονται» στην αξιοποίηση κι αιτούνται την παραχώρηση ακινήτων στην περιοχή τους
- Η κοινωνία των πολιτών, με ρόλο στη διαβούλευση, την κινητοποίηση ή την αντίδραση
- Οι ίδιοι οι πολίτες, που είναι οι πραγματικοί –αν και αφανείς– ιδιοκτήτες της δημόσιας περιουσίας
«συμμετέχουν» ενεργά και υπεύθυνα, σε ενιαίο πλαίσιο, με εμπιστοσύνη, σαφείς ρόλους, κριτήρια, κανόνες και λαμβάνουν αποφάσεις με μετρήσιμα αποτελέσματα για την επίτευξη κοινών στόχων.
Ο Κώδικας που λείπει
Η πρόταση για έναν Κώδικα Δεοντολογίας και Ορθών Πρακτικών δεν είναι ούτε γραφειοκρατική ούτε συμβολική. Είναι εργαλείο ουσίας που παρέχει καθοδήγηση και εργαλεία για την αποτελεσματική διαχείριση, την καταγραφή και την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της οικονομικής αποδοτικότητας.
Τι πρέπει να περιλαμβάνει ένας Κώδικας Δεοντολογίας και Ορθών Πρακτικών για τη Δημόσια Περιουσία
- Καθορισμός βασικών αρχών
- Διαφάνεια: Ολες οι πράξεις διαχείρισης να τεκμηριώνονται και να είναι προσβάσιμες (όπου είναι δυνατόν) στους πολίτες.
- Λογοδοσία: Κάθε αρμόδιος να έχει ευθύνη για τις αποφάσεις του, με προβλεπόμενους ελέγχους και αναφορές.
- Ακεραιότητα: Απαγόρευση σύγκρουσης συμφερόντων, αντικειμενικότητα αποφάσεων και σύστημα δήλωσης περιουσιακής κατάστασης για όσους λαμβάνουν αποφάσεις.
- Αποδοτικότητα και Βιωσιμότητα: Η χρήση και αξιοποίηση των ακινήτων πρέπει να εξυπηρετεί τον δημόσιο σκοπό με το βέλτιστο κοινωνικό και οικονομικό όφελος.
- Διαδικασίες και πρότυπα
- Τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων: Κάθε πράξη (παραχώρηση, εκμίσθωση, αξιοποίηση, μεταβίβαση, κ.ά.) να συνοδεύεται από αιτιολογική έκθεση.
- Καθορισμένα κριτήρια αξιολόγησης: Ενιαία πρότυπα αποτίμησης, περιβαλλοντικής επίπτωσης, κόστους/οφέλους.
- Διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες: Ειδικά για ακίνητα με κοινωνική/ιστορική/περιβαλλοντική σημασία.
- Χρονοδιαγράμματα και δείκτες απόδοσης (KPIs): Καθιέρωση μετρήσιμων στόχων για κάθε φάση διαχείρισης.
- Εκπαίδευση και υποστήριξη στελεχών
- Κατάρτιση και συνεχής εκπαίδευση των στελεχών που χειρίζονται θέματα περιουσίας.
- Μηχανισμός παροχής κατευθύνσεων (π.χ. εγχειρίδια, helpdesk, νομικές γνωμοδοτήσεις).
- Εποπτεία και ανατροφοδότηση
- Εσωτερικός και εξωτερικός έλεγχος για την τήρηση του Κώδικα.
- Μηχανισμός αναφοράς παρατυπιών
- Ετήσια δημόσια έκθεση με στατιστικά και απολογισμό δράσεων.
- Ευθυγράμμιση με διεθνή πρότυπα
- Προσαρμογή σε διεθνείς αρχές καλής διακυβέρνησης (π.χ. OECD Guidelines on the Governance of State-Owned Enterprises).
- Ευθυγράμμιση με ESG κριτήρια για ακίνητα (περιβάλλον, κοινωνία, διακυβέρνηση).
- Δημιουργία νέων εργαλείων αξιοποίησης αλλά και απόκτησης δημόσιας περιουσίας (πχ απευθείας αγορές ακινήτων) αλλά και εκσυγχρονισμού των υπαρχόντων.
Συμπέρασμα – Η ανάγκη για θεσμική ενοποίηση
Η δημόσια περιουσία δεν είναι μόνο ένα περιουσιακό στοιχείο. Είναι μέσο δημόσιας πολιτικής και εργαλείο κοινωνικής συνοχής. Η καθιέρωση ενός Κώδικα λειτουργεί ως εγγύηση ενιαίας πρακτικής, φέρνει ευθύνη στη λήψη αποφάσεων και θωρακίζει τη διαχείριση από τοπικισμούς, αυθαιρεσίες ή αδράνεια.
Στόχος είναι να αποτελέσει ένα σταθερό σύγχρονο θεσμικό εργαλείο που ενδυναμώνει τη δημόσια διοίκηση, προασπίζει το δημόσιο συμφέρον και ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Το πλαίσιο αυτό μπορεί να ενσωματωθεί σε εθνική στρατηγική, να λειτουργήσει ως οδηγός για κάθε αρμόδιο φορέα και να αποτελέσει πυλώνα πολιτικής για την επόμενη μέρα της Δημόσιας Περιουσίας στην Ελλάδα.
*Κωνσταντίνος Φωτόπουλος, Πρόεδρος ΔΣ Πρωτοβουλίας ΚΑΠΠΑ
*Σοφία Φαλτσέτα, Μέλος ΔΣ Πρωτοβουλίας ΚΑΠΠΑ
