Η ενέργεια έχει καθορίσει την πορεία της ανθρωπότητας – από την κατάκτηση της φωτιάς και την αξιοποίηση του ατμού, έως τη διάσπαση του ατόμου. Σήμερα βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής. Ανατέλλει ο ήλιος μιας εποχής καθαρής ενέργειας.
Πέρυσι, σχεδόν όλη η νέα ισχύς προήλθε από ανανεώσιμες πηγές. Οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια εκτοξεύθηκαν στα 2 τρισ. δολάρια, 800 δισ. περισσότερα από όσα επενδύθηκαν στα ορυκτά καύσιμα.
Ο ήλιος και ο άνεμος αποτελούν πλέον τις φθηνότερες πηγές ηλεκτροδότησης στη Γη, ενώ οι καθαρές τεχνολογίες δημιουργούν θέσεις εργασίας, ενισχύουν την ανάπτυξη και τροφοδοτούν την πρόοδο, παρά το γεγονός ότι τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να λαμβάνουν πολύ μεγαλύτερες επιδοτήσεις.
Οι χώρες που είναι προσκολλημένες στα ορυκτά καύσιμα δεν προστατεύουν τις οικονομίες τους. Τις υπονομεύουν, υποσκάπτοντας έτσι την ανταγωνιστικότητά τους και χάνοντας τη μεγαλύτερη οικονομική ευκαιρία του 21ου αιώνα.
Η καθαρή ενέργεια προσφέρει επίσης ενεργειακή κυριαρχία και ασφάλεια. Οι αγορές ορυκτών καυσίμων βρίσκονται στο έλεος των κρίσεων των τιμών, των διακοπών στην προσφορά και των γεωπολιτικών αναταραχών, όπως είδαμε όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Αντιθέτως, δεν υπάρχουν κατακόρυφες αυξήσεις τιμών στο ηλιακό φως, ούτε εμπάργκο στον άνεμο, ενώ σχεδόν κάθε χώρα διαθέτει επαρκείς ανανεώσιμους πόρους ώστε να καταστεί ενεργειακά αυτάρκης.
Τέλος, η καθαρή ενέργεια δίνει ώθηση στην ανάπτυξη. Μπορεί να φτάσει στους εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που εξακολουθούν να ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, γρήγορα, οικονομικά και βιώσιμα, ιδίως μέσω αυτόνομων και μικρής κλίμακας τεχνολογιών ηλιακής ενέργειας.
Ολα αυτά καθιστούν την εποχή της καθαρής ενέργειας ασταμάτητη. Ομως, η μετάβαση δεν είναι ακόμη αρκετά ταχεία ή δίκαιη. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αφήνονται πίσω. Τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να κυριαρχούν στα ενεργειακά συστήματα και οι εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται, ενώ θα έπρεπε να μειώνονται ραγδαία για να αποφύγουμε τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Για να το διορθώσουμε αυτό απαιτείται δράση σε έξι μέτωπα.
Πρώτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να δεσμευτούν πλήρως για ένα μέλλον καθαρής ενέργειας. Τους επόμενους μήνες, κάθε χώρα έχει δεσμευθεί να υποβάλει νέο εθνικό σχέδιο για το κλίμα –γνωστό ως Εθνικά Καθορισμένη Συνεισφορά– με στόχους για την επόμενη δεκαετία. Τα σχέδια αυτά πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τον περιορισμό της παγκόσμιας ανόδου της θερμοκρασίας στον 1,5 °C, να καλύπτουν όλες τις εκπομπές και όλους τους τομείς και να χαράσσουν σαφή πορεία προς την καθαρή ενέργεια. Οι χώρες του G20, οι οποίες ευθύνονται για περίπου το 80% των παγκόσμιων εκπομπών, πρέπει να ηγηθούν.
Δεύτερον, οφείλουμε να οικοδομήσουμε ενεργειακά συστήματα κατάλληλα για τον 21ο αιώνα. Χωρίς σύγχρονα δίκτυα και δυνατότητες αποθήκευσης, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας δεν μπορούν να φτάσουν στις δυνατότητές τους. Αλλά για κάθε δολάριο που επενδύεται στην παραγωγή ΑΠΕ, μόλις 60 σεντς κατευθύνονται σε δίκτυα και αποθήκευση. Η αναλογία αυτή πρέπει να γίνει ένα προς ένα.
Τρίτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να στοχεύουν στην κάλυψη της αυξανόμενης παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης με ανανεώσιμες πηγές. Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες πρέπει επίσης να αναλάβουν το μερίδιο ευθύνης τους. Μέχρι το 2030 τα κέντρα δεδομένων ενδέχεται να καταναλώνουν όση ηλεκτρική ενέργεια καταναλώνει σήμερα η Ιαπωνία. Οι εταιρείες αυτές θα πρέπει να δεσμευτούν να τροφοδοτούν τα κέντρα με ανανεώσιμες πηγές.
Τέταρτον, πρέπει να ενσωματώσουμε τη δικαιοσύνη στην ενεργειακή μετάβαση. Αυτό σημαίνει υποστήριξη των κοινοτήτων που εξακολουθούν να εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα, ώστε να προετοιμαστούν για το μέλλον της καθαρής ενέργειας. Σημαίνει επίσης μεταρρύθμιση των εφοδιαστικών αλυσίδων κρίσιμων ορυκτών. Σήμερα οι εν λόγω αλυσίδες βρίθουν παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικών καταστροφών, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι παγιδευμένες στο κατώτατο άκρο της αξιακής αλυσίδας. Αυτό πρέπει να τελειώσει.
Πέμπτον, πρέπει να αξιοποιήσουμε το εμπόριο ως εργαλείο ενεργειακού μετασχηματισμού. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες καθαρής ενέργειας είναι εξαιρετικά συγκεντρωμένες, ενώ το παγκόσμιο εμπόριο κατακερματίζεται. Οι χώρες που δεσμεύονται για τη νέα ενεργειακή εποχή πρέπει να εργαστούν για τη διαφοροποίηση των προμηθειών, τη μείωση των δασμών στα προϊόντα καθαρής ενέργειας και τον εκσυγχρονισμό των επενδυτικών συμφωνιών, ώστε να στηρίζουν τη μετάβαση.
Εκτον και τελευταίο, πρέπει να διοχετεύσουμε τη χρηματοδότηση προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Αφρική έλαβε μόλις το 2% των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές πέρυσι, παρά το γεγονός ότι διαθέτει το 60% των καλύτερων ηλιακών πόρων του πλανήτη. Χρειαζόμαστε διεθνή δράση για να αποτρέψουμε οι αποπληρωμές του χρέους να καταπίνουν τους προϋπολογισμούς των αναπτυσσόμενων χωρών, για να ενισχύσουμε σημαντικά τη δανειοδοτική ικανότητα των πολυμερών αναπτυξιακών τραπεζών, ώστε να κινητοποιήσουν πολύ περισσότερα ιδιωτικά κεφάλαια. Χρειάζεται επίσης οι οργανισμοί πιστοληπτικής αξιολόγησης και οι επενδυτές να εκσυγχρονίσουν τα εργαλεία εκτίμησης κινδύνου, ώστε να υπολογίζουν την προοπτική της καθαρής ενέργειας, το κόστος του κλιματικού χάους και τον κίνδυνο από τα εγκαταλελειμμένα αποθέματα ορυκτών καυσίμων.
Μια νέα ενεργειακή εποχή βρίσκεται εντός των ορίων του εφικτού. Μία εποχή όπου φθηνή, καθαρή και άφθονη ενέργεια κινεί έναν κόσμο πλούσιο σε οικονομικές ευκαιρίες, όπου τα κράτη απολαμβάνουν την ασφάλεια της ενεργειακής αυτονομίας και το δώρο του ηλεκτρισμού είναι ένα δώρο για όλους.
Αυτή είναι η στιγμή μας, η ευκαιρία να υπερτροφοδοτήσουμε την παγκόσμια αλλαγή. Ας την αδράξουμε.
* Ο κ. Αντόνιο Γκουτέρες είναι γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
