Η θάλασσα δεν είναι απλώς ένα φυσικό σύνορο, είναι πηγή ζωής. Ρυθμίζει το κλίμα, μας προσφέρει οξυγόνο και τροφή, στηρίζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Κι όμως, παραμένει ένας από τους ελάχιστους φυσικούς πόρους όπου η συλλογή άγριας ζωής γίνεται σχεδόν χωρίς ουσιαστικό έλεγχο. Σήμερα το 41% των ιχθυαποθεμάτων παγκοσμίως θεωρείται μη παραγωγικό λόγω υπεραλίευσης, ρύπανσης, κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα με έκθεση του 2025 του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), αν δεν αλλάξουμε πορεία, πολλά οικοσυστήματα ενδέχεται να φτάσουν στο σημείο χωρίς επιστροφή. Καθώς η παγκόσμια ζήτηση αναμένεται να αυξηθεί κατά 15% έως το 2030, η υδατοκαλλιέργεια θεωρείται λύση στην πίεση που δέχονται τα άγρια αποθέματα. Ομως, η τοποθέτηση και η κλίμακα των μονάδων είναι κρίσιμες.
Στην Ελλάδα, το 80% της παραγωγής επικεντρώνεται σε σαρκοφάγα είδη όπως το λαβράκι και η τσιπούρα, κυρίως σε θαλάσσια ιχθυοτροφεία ανοικτού τύπου. Τα περισσότερα λειτουργούν σε ημίκλειστους κόλπους, με περιορισμένη κυκλοφορία νερού, γεγονός που εντείνει τις οικολογικές πιέσεις. Επιπλέον, η εκτροφή σαρκοφάγων ειδών συνδέεται με υψηλό δείκτη FiFo (Fish-In-Fish-Out), δηλαδή απαιτείται περισσότερη άγρια ιχθυώδης βιομάζα για την παραγωγή του καλλιεργούμενου ψαριού, κάτι που επιβαρύνει τα ήδη μειωμένα αποθέματα άγριων ψαριών. Η υδατοκαλλιέργεια παραμένει πυλώνας της ελληνικής οικονομίας, με σημαντική συμβολή στις εξαγωγές και τη στήριξη απομακρυσμένων περιοχών. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες, κυρίως λόγω της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης αλλά και της ελλιπούς διαβούλευσης.
Απέναντι σε αυτά το μοντέλο της αναγεννητικής υδατοκαλλιέργειας προσφέρει μια βιώσιμη εναλλακτική. Περιλαμβάνει την καλλιέργεια ειδών όπως μύδια, στρείδια, φύκια, που δεν απαιτούν τροφή ή χημικά και συμβάλλουν στην αναγέννηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Τα μύδια μπορούν να φιλτράρουν έως και 25 λίτρα νερού την ημέρα, ενώ τα φύκια απορροφούν άνθρακα και άζωτο, περιορίζοντας τη ρύπανση.
Συστήματα Ολοκληρωμένης Πολυτροπικής Υδατοκαλλιέργειας (IMTA), όπου συνδυάζονται ψάρια, οστρακοειδή και φύκια, αξιοποιούν τους φυσικούς κύκλους θρεπτικών ουσιών. Μπορούν να μειώσουν τα απόβλητα έως και 70%, περιορίζοντας τις ασθένειες και ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα. Αν και ακόμα σπάνια στην Ελλάδα, τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι τέτοιες πρακτικές έχουν σημαντικές προοπτικές.
Οικολογικά κριτήρια
Η Ισπανία και η Γαλλία έχουν ήδη ενσωματώσει οικολογικά κριτήρια στον χωροταξικό σχεδιασμό τους. Η Γαλλία απαγορεύει την ανάπτυξη μονάδων σε περιοχές Natura 2000 ή σε ευαίσθητα οικοσυστήματα όπως τα λιβάδια Ποσειδωνίας. Η Ελλάδα διαθέτει την πιο εκτεταμένη ακτογραμμή στην Ε.Ε., παράδοση στη μυδοκαλλιέργεια και φυσικά πλεονεκτήματα για βιώσιμες πρακτικές. Πιλοτικά προγράμματα στη Λήμνο και το Ιόνιο δείχνουν τον δρόμο: στη Λήμνο, οι πρωτοβουλίες εστιάζουν στον ρόλο της αναγεννητικής υδατοκαλλιέργειας, ενώ στο Ιόνιο ο στόχος είναι οι πρώτες καλλιέργειες φυκιών σε ανοιχτή θάλασσα, μια πρακτική με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και μεγάλη δυναμική.
Αντιθέτως, η παραδοσιακή μυδοκαλλιέργεια στον Θερμαϊκό, παρότι οικονομικά και περιβαλλοντικά υποσχόμενη, παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα εξαιτίας της ανόδου της θερμοκρασίας των υδάτων αλλά και της ρύπανσης.
Στη γενική εικόνα, το ασαφές ρυθμιστικό πλαίσιο, τα περιορισμένα κονδύλια για καινοτόμα έργα, η κλιματική κρίση, θέτουν τεράστιες προκλήσεις. Το θέμα δεν είναι αν θα συνεχίσουμε να καλλιεργούμε τη θάλασσα, αλλά πώς θα το κάνουμε χωρίς να την επιβαρύνουμε. Η αναγεννητική υδατοκαλλιέργεια δείχνει έναν δρόμο όπου η παραγωγή δεν είναι εις βάρος της φύσης. Με σωστό σχεδιασμό και οργάνωση η Ελλάδα μπορεί να γίνει παράδειγμα για το πώς η ανάπτυξη και το περιβάλλον μπορούν να συμβαδίζουν, χωρίς να θυσιάζεται το ένα για το άλλο.
