Ο Ρίτσαρντ Λ. Τζάκσον είναι πάντα προσηνής και, παρά τον καύσωνα, καλοντυμένος. Βρισκόμαστε στις αρχές του μηνός, λίγες μέρες πριν από την επιστροφή του στις ΗΠΑ, στο διαμέρισμα του Κολωνακίου όπου έμενε τα τελευταία πέντε χρόνια. Εχει φροντίσει να υπάρχουν στο τραπέζι βουτήματα, αλλά η φιλοξενία του δεν είναι το μόνο στοιχείο στο δωμάτιο που παραπέμπει στην Ελλάδα.
Η βιβλιοθήκη είναι γεμάτη με βιβλία που αφορούν τη χώρα – από το πολύτομο έργο του βρετανού ιστορικού Τζορτζ Γκρόουτ «Ιστορία της Ελλάδος» μέχρι τη «Ρούμελη» του, επίσης Βρετανού Πάτρικ Λι Φέρμορ. Πολλοί από τους πίνακες που κοσμούν τους τοίχους είναι Ελλήνων καλλιτεχνών, με εμφανή προτίμηση στον Σπύρο Βασιλείου.
Συνολικά, ο πάλαι ποτέ Αμερικανός διπλωμάτης, μετέπειτα πρόεδρος δύο εκ των σημαντικότερων ιδιωτικών σχολείων της χώρας, του Κολλεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη και του Κολλεγίου Αθηνών, και εν τέλει συγγραφέας, Ρ. Τζάκσον πέρασε 23 χρόνια στην Ελλάδα. Λίγο προτού αφήσει τη δεύτερη πατρίδα του για την πρώτη, μίλησε στην «Κ» γι’ αυτά τα χρόνια. Τα καλύτερα, όπως λέει, της ζωής του.
«Η Ελλάδα υπήρξε πολύ καλή μαζί μου», δηλώνει καθισμένος στην πολυθρόνα του. «Με έναν τρόπο», συνεχίζει, «μου έδωσε αυτές τις τρεις διαφορετικές καριέρες».
Η πρώτη φορά
Θυμάται την πρώτη φορά που ήρθε στη χώρα το 1972 για να εργαστεί ως διπλωμάτης στο αμερικανικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη και η ανάμνηση που ξεχωρίζει περισσότερο από εκείνη την περίοδο σχετίζεται με τη χούντα και τη δυνατότητά του να βιώσει από κοντά τον αντίκτυπο εκείνων των χρόνων.
«Για να βελτιώσω τα ελληνικά μου, είχα γίνει μέλος στο Ρόταρυ. Σε εκείνα τα τραπέζια, μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση πόσο λίγη κριτική άκουγα για τη χούντα – η οικονομία, έλεγαν, δεν ήταν σε άσχημη κατάσταση. Υπήρχε σταθερότητα. Αυτοί ήταν άνθρωποι που εισήγαν προϊόντα και μπορούσαν να συνεχίσουν τη δουλειά τους», εξηγεί.
Απογοητευτικά τα νέα «ήθη» – Σήμερα δεν θα γινόταν διπλωμάτης. «Δεν θα μπορούσα να εμπιστευθώ ανθρώπους που με μια υπογραφή απολύουν 2.000 άτομα τη φορά, χωρίς να έχουν εξετάσει κάθε περίπτωση μία μία», εξηγεί.
Τονίζει όμως πως είχε συναντήσει και ανθρώπους που κατέκριναν τους δικτάτορες. Θυμάται να οδηγεί την ίδια περίοδο στη Χαλκιδική και να τον σταματάει ένας περαστικός που προσπαθούσε να πάει στο νοσοκομείο. «Ο γιος του είχε τρακάρει και μπορεί να μην επιβίωνε. Ηταν τόσο εξοργισμένος, που τα χρήματα που έπρεπε να πηγαίνουν στα νοσοκομεία τα κρατούσαν οι δικτάτορες. Αλλά πολύς κόσμος δεν έκανε κριτική γιατί ήταν η πρώτη φορά που σε κάποια μέρη είχαν ηλεκτρικό ή ασφαλτοστρωμένους δρόμους», δηλώνει.
Προς το τέλος της θητείας του στη Θεσσαλονίκη, είχε τόσες πορείες μπροστά από το προξενείο που ο ίδιος και η οικογένειά του χρειάστηκε να μετακομίσουν στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή, της οποίας πρόεδρος ήταν ο συμπατριώτης τους Μπρους Λάνσντεϊλ. «Πιστεύω πραγματικά ότι άνθρωποι όπως εκείνος ή ο Μπιλ ΜακΓκριού (σ.σ. τέως πρόεδρος του Κολλεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη), οι οποίοι ζουν στη χώρα για δεκαετίες, είναι που πραγματικά δημιουργούν το δίκτυο μεταξύ Ελλήνων και Αμερικανών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και φροντίζουν να μένουν σε επαφή μεταξύ τους. Η υπηρεσία τους είναι διαρκής και πολλές φορές ξεπερνάει την τριετή συμβολή των πρέσβεων».
Επειτα από τρία χρόνια στη Θεσσαλονίκη, ο κ. Τζάκσον έγινε από το 1975 μέχρι το 1977 εμπορικός ακόλουθος στην αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα – πόστο που αναφέρει ότι κατέληξε να είναι το καλύτερο της διπλωματικής αποστολής. «Γιατί όταν επέστρεψε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, και η ελευθερία του λόγου, οι Ελληνες άρχισαν να εκφράζουν πολύ την άποψή τους. Δεν τους ενδιέφερε να μιλούν τόσο με πολιτικούς ή οικονομικούς αξιωματούχους, αλλά τους ένοιαζε να έχουν εμπορικές συναλλαγές με τις ΗΠΑ. Οπότε, ερχόταν στο γραφείο μου ουρά ανθρώπων. Τότε δούλευα στενά και με έναν άνθρωπο που έγινε φίλος ζωής, τον Σίμο Τσομώκο», αναφέρει ο κ. Τζάκσον.
Διπλωματία, τότε και τώρα
Θυμάται να ακούει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να μιλάει στην πλατεία Συντάγματος και στην πλατεία Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη, αλλά και το πώς τον καλωσόρισαν οι πολίτες της Ελλάδας μετά την πτώση της δικτατορίας, την αίσθηση αυτοπεποίθησης και σταθερότητας που έφερε στη χώρα. Ομως πέραν των προσωπικών του αναμνήσεων, μέσω του βιβλίου που έγραψε την περίοδο της πανδημίας και κυκλοφόρησε από το βιβλιοπωλείο της «Εστίας» το 2023, «Μακριά κι αγαπημένοι, 80 χρόνια αμερικανικής διπλωματίας στην Ελλάδα, 1940-2020, με τα λόγια των ίδιων των Αμερικανών διπλωματών», κατάφερε να αποκτήσει μια καλύτερη αίσθηση της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
Μιλάει για τα δύσκολα χρόνια που πέρασε η Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα στον εμφύλιο, στη χούντα, στο Κυπριακό, στην εποχή της τρομοκρατίας της «17ης Νοέμβρη». «Η Ελλάδα είναι μια τρομερά ανθεκτική χώρα», δηλώνει και αναφέρει πως, παρά τα σκάνδαλα, ο τωρινός πρωθυπουργός έχει φέρει σταθερότητα. «Η Ελλάδα πλέον είναι ένα πολύ αξιοσέβαστο μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ – δεν ήταν πάντα έτσι», τονίζει. Οσο αναφέρεται στην πρόσφατη ιστορία της χώρας, στο μυαλό του έρχονται οι ΗΠΑ.
Κατά την άποψή του, αυτή τη στιγμή η Ε.Ε. αποτελεί τον «σωτήρα των δημοκρατιών – δεν είναι, πια, οι ΗΠΑ». Και ύστερα σκέφτεται το πώς μεταπολεμικά οι Βρετανοί είχαν ζητήσει τη βοήθεια των Αμερικανών για την αναδόμηση της Ελλάδας και όχι μόνον.
Θυμάται να πηγαίνει τη δεκαετία του ’60 στη Σομαλία και να βλέπει πόσο αποτελεσματικά είχε βοηθήσει o Οργανισμός των ΗΠΑ για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID) τη χώρα. «Ηταν τεράστιο σοκ για μένα να βλέπω τις ΗΠΑ να τον διαλύουν», λέει αναφορικά με την απόφαση της κυβέρνησης Τραμπ να παύσει τη λειτουργία του οργανισμού «χωρίς κάποια σοβαρή έρευνα. Είναι συχνό άνθρωποι σαν εμένα, που ήμουν διπλωμάτης για 34 χρόνια, να αντιστέκονται σε αλλαγές στη ρουτίνα τους. Οι κυβερνήσεις χρειάζονται συνεχώς αλλαγές, αλλά όχι με αυτόν τον τρόπο, αυτό έγινε τόσο βάναυσα και οδήγησε σε τόσους θανάτους στις χώρες που βοηθούσε ο οργανισμός», τονίζει.
Αναφέρει πως σήμερα δεν θα γινόταν διπλωμάτης. «Δεν θα μπορούσα να εμπιστευθώ ανθρώπους που με μια υπογραφή απολύουν 2.000 άτομα τη φορά, χωρίς να έχουν εξετάσει κάθε περίπτωση μία μία», εξηγεί στην «Κ».
Η εκπαίδευση
Ηταν, λέει, παρ’ όλα αυτά μια υπέροχη καριέρα και η διπλωματική εμπειρία τού φάνηκε πολύ χρήσιμη όταν ανέλαβε την προεδρία του Αμερικανικού Κολλεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη το 1999. Την πρώτη μέρα της θητείας του, είχε πάει στο γραφείο του ένας εκπρόσωπος της Philip Morris για τη Βόρεια Ελλάδα. Του μίλησε για τις υποτροφίες του σχολείου και για το πώς όταν άκουσε ότι θα άλλαζε η προεδρία του Κολλεγίου Ανατόλια, δεν ήθελε να κάνει κάποια δωρεά μέχρι να γνωρίσει τον καινούργιο πρόεδρο. Στο γραφείο του κ. Τζάκσον υπήρχε ένα μεγάλο, ξύλινο σήμα «Μην καπνίζετε». Ο εκπρόσωπος το είδε τη στιγμή που του έδινε μια επιταγή για τις υποτροφίες κι έκανε να το πάρει πίσω, ο κ. Τζάκσον δεν το άφηνε. Τελικά τον έπεισε – μπορεί να μην κάπνισε στο γραφείο του προέδρου, αλλά τη δωρεά την έκανε.
Το δώρο του τουρισμού – Λατρεύει τη χώρα μας όπως την αποτύπωσε ο φωτογράφος Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ. «Διατηρήστε την Ελλάδα παρθένα και διαχειριστείτε το δώρο του τουρισμού με έναν τρόπο που δεν θα καταλάβει τη χώρα».
«Οταν είσαι πρέσβης», αναφέρει στην «Κ», «σε βαθμολογούν με βάση το κατά πόσον την προηγούμενη χρονιά οι σχέσεις των δύο χωρών βελτιώθηκαν. Πώς μετράς κάτι τέτοιο; Είναι πολύ γενικό. Οταν είσαι ο επικεφαλής ενός καλού σχολείου, και πιστεύω ότι τόσο το Ανατόλια όσο και το Κολλέγιο Αθηνών είναι από τα καλύτερα στην Ελλάδα, δεν μπορείς να προσποιηθείς τις επιδόσεις σου. Πόσα χρήματα συγκέντρωσες για το σχολείο την προηγούμενη χρονιά; Πόσες αιτήσεις μαθητών έγιναν αποδεκτές και σε πόσα κορυφαία πανεπιστήμια παγκοσμίως; Τα κριτήρια είναι πολύ συγκεκριμένα και αισθάνεσαι ότι ναι, το βελτιώσαμε αυτό. Για να μη μιλήσω για τη σημασία και τον ενθουσιασμό τού να διαμορφώνεις τις ζωές των νέων».
Τον προηγούμενο μήνα, το Κολλέγιο Ανατόλια τίμησε τον ίδιο και τον κ. ΜακΓκριού για τη συμβολή τους στην πορεία και στην ανάπτυξη του ιδρύματος. Συγκεκριμένα, η αίθουσα Tsipos Hall μετονομάστηκε σε Jackson Hall – αίθουσα Τζάκσον. Ηταν μια τρομερή τιμή, τονίζει, και μεγάλη συγκίνηση. Στο μυαλό του έρχεται η ταινία του Ινγκμαρ Μπέργκμαν, «Αγριες Φράουλες», για έναν ηλικιωμένο καθηγητή που επέστρεψε στο πανεπιστήμιο όπου εργάστηκε για δεκαετίες για μια διάκριση που του προκάλεσε ποικίλα αμφιλεγόμενα συναισθήματα. «Τέτοιου είδους συναισθήματα είχα κι εγώ. Ενιωσα μεγάλη υπερηφάνεια, αλλά σκέφτηκα και “τι έκανα πραγματικά στο Ανατόλια;”. Ηταν μια ομαδική προσπάθεια», δηλώνει.
Μια ευχή
Από την Ελλάδα θα του λείψει η οικογένειά του –ο γιος του είναι πια στις ΗΠΑ, αλλά η κόρη και τα εγγόνια του παραμένουν εδώ–, οι φίλοι του, το σπίτι και το ελληνικό φως. «Είναι μοναδικό», λέει στην «Κ», «το φως το ελληνικό».
Στην Ελλάδα εύχεται σταθερότητα, επιτυχία, ανάπτυξη, αλλά και κάτι ακόμα. Νωρίτερα κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, είχε αναφέρει πως είναι καλός φίλος και θαυμαστής του φωτογράφου Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ, λέγοντας ότι πρόσφατα έλαβε το τελευταίο του βιβλίο. Ηταν μια άλλη χώρα αυτή που απεικονίζεται στις φωτογραφίες του, μια χώρα που ο κ. Τζάκσον βίωσε. Θυμάται κάτοικοι του Χορτιάτη να του ανοίγουν τα σπίτια τους, να θέλουν να τον κεράσουν, την είχε ζήσει αυτήν την απλή και πηγαία, πολυσυζητημένη ελληνική φιλοξενία.
Η τελευταία συμβουλή του είναι να διατηρήσουμε μια αίσθηση της Ελλάδας του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ. «Μην την αφήσετε να φύγει, μην υπεραναπτυχθείτε και υπερσυγχρονιστείτε, διατηρήστε την Ελλάδα παρθένα και διαχειριστείτε το δώρο του τουρισμού με έναν τρόπο που δεν θα καταλάβει τη χώρα», δηλώνει.
Οταν με ξεπροβοδίζει φεύγοντας, τον ρωτάω για ένα ακόμα ελληνικό έργο τέχνης – δύο μπλε πήλινες φιγούρες που σφιχταγκαλιάζονται πάνω από την εξώπορτα. Το πήρε από την Αίγινα πριν από χρόνια, σημειώνει ο Ρίτσαρντ Τζάκσον, ευχαριστώντας με που του θύμισα ότι είναι εκεί. «Για να μην ξεχάσω να το πάρω μαζί μου, μαζί με όλα τα άλλα» – τα πράγματά του, τις αναμνήσεις από μια ζωή και τρεις καριέρες. «Ελπίζω», λέει στην «Κ», «να επιστρέψω σύντομα».
