Ελλειψη διαφάνειας και ανεπάρκεια μελετών, όπως και υπερβολική κλίμακα επεμβάσεων διαπίστωσε αναφορικά με τη δρομολογούμενη κατασκευή τελεφερίκ στη Μονεμβασιά ομάδα κορυφαίων εμπειρογνωμόνων της Europa Nostra, της μεγαλύτερης οργάνωσης της Κοινωνίας των Πολιτών στην Ευρώπη για τη διαφύλαξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, και του Ινστιτούτου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Η ομάδα βρέθηκε στη μαγική καστροπολιτεία από τις 11 έως τις 13 Ιουλίου με σκοπό να αξιολογήσει τους κινδύνους που εγκυμονεί το έργο για την περιβαλλοντική και πολιτιστική αξία του ιστορικού συνόλου και να συζητήσει με την τοπική κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς. Την επίσκεψη συντόνισε η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), που πρότεινε την ένταξη του κάστρου της Μονεμβασιάς στον κατάλογο των Επτά Μνημείων υπό Απειλή 2025, ανταποκρινόμενη στις έντονες ανησυχίες της τοπικής κοινωνίας και της διεθνούς κοινότητας.
Την ομάδα των εμπειρογνωμόνων αποτελούσαν ο καθηγητής Πάολο Βίτι, αρχιτέκτονας, ιστορικός και μέλος του Δ.Σ. της Europa Nostra, ο Πάμπλο Λονγκόρια, διευθυντής του World Monuments Fund Ισπανίας, ο Κωνσταντίνος Χριστοφίδης, επίτιμος διευθυντής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ο Ντέιβιντ Καστρίγιο, αρχιτέκτονας και συντηρητής, και ο Δημήτρης Λεβέντης, αρχιτέκτονας, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του προγράμματος «Επτά Μνημεία Υπό Κίνδυνο» και αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ. Την ομάδα συνόδευσε η Λυδία Καρρά, πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ, που εκπροσωπεί τη Europa Nostra στην Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, η ομάδα των ειδικών επισκέφθηκε τις περιοχές της σχεδιαζόμενης εναέριας διαδρομής του τελεφερίκ, καθώς και τις θέσεις των σταθμών και των πυλώνων. Επίσης περιηγήθηκε στην Κάτω Πόλη και στον αρχαιολογικό χώρο της Ανω Πόλης. Συναντήθηκε με πολίτες, τοπικούς φορείς και πολιτιστικούς οργανισμούς, συλλέγοντας πληροφορίες και τεκμηριωμένες απόψεις σχετικά με τον αντίκτυπο του έργου. Ωστόσο δεν υπήρξε συμμετοχή από το υπουργείο Πολιτισμού, ούτε από τη δημοτική αρχή. Παρά τις επανειλημμένες προσκλήσεις, ο δήμαρχος Μονεμβασίας αρνήθηκε να συναντηθεί με την αποστολή.
«Το έργο θα πρέπει να αναβληθεί μέχρι να ολοκληρωθεί η αρχαιολογική έρευνα και να γίνει μια σωστή εκτίμηση των επιπτώσεών του στην κληρονομιά της περιοχής», είπε ο καθηγητής Πάολο Βίτι.
Το υπουργείο Πολιτισμού προωθεί το έργο ως μέσο βελτίωσης της προσβασιμότητας σε αρχαιολογικούς χώρους για άτομα με αναπηρίες. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν έχουν ακόμη παρασχεθεί τα τελικά τεχνικά σχέδια στους ενδιαφερόμενους φορείς και στη Europa Nostra. Το έργο παρουσιάστηκε αρχικά ως «αναβατόριο» και εξελίχθηκε σε τελεφερίκ, χωρίς σαφή ενημέρωση και δημόσια διαβούλευση. Επίσης δεν έγιναν γνωστές εναλλακτικές λύσεις που εξετάστηκαν και δεν υπήρξε τεκμηρίωση ως προς την επιλογή τελεφερίκ έναντι άλλων λύσεων, όπως το αναβατόριο στην Ακρόπολη. Απουσιάζουν κρίσιμες τεχνικοοικονομικές μελέτες για τη λειτουργική και οικονομική βιωσιμότητα του έργου, καθώς και ανάλυση κόστους – οφέλους, με ερωτήματα για το κόστος συντήρησης και τις πηγές χρηματοδότησης. Απουσιάζει μελέτη φέρουσας ικανότητας, ενώ οι ελλείψεις που παρουσιάζει η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων οδήγησαν στην αναστολή των εργασιών από το ΣτΕ. Το έργο, σημειώνουν οι εμπειρογνώμονες, παρά τη μείωση του αριθμού των πυλώνων, αναμένεται να προκαλέσει ανεπανόρθωτη αισθητική και αρχιτεκτονική αλλοίωση του βράχου και των μνημείων.
Η χωρητικότητα του προτεινόμενου αναβατορίου υπερβαίνει κατά πολύ τις ανάγκες επισκεψιμότητας του χώρου από άτομα με ειδικές ανάγκες, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για τους τελικούς χρήστες και τη σκοπιμότητα του έργου. Επίσης, η εκτεταμένη κλίμακα των μη αναστρέψιμων επεμβάσεων (μεγάλη εκσκαφή του βράχου για το κτίριο αναχώρησης, θεμελίωση και κατασκευή πυλώνα και δημιουργία νέου κτιρίου μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ανω Πόλης) υπονομεύει πιθανή μελλοντική εγγραφή της Μονεμβασιάς στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, μια στρατηγική δράση που προβλέπεται στο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο της Περιφέρειας Πελοποννήσου.
Προβληματισμό προκαλούν επίσης στους ειδικούς: Η έλλειψη συμμόρφωσης με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου (Φλωρεντία, 2000), που έχει υπογράψει η Ελλάδα. Η δύσκολη πρόσβαση, λόγω των μεγάλων κλίσεων, στο Βυζαντινό Μνημείο της Αγίας Σοφίας από άτομα με ειδικές ανάγκες. Η απουσία κυκλοφοριακής μελέτης και επαρκών χώρων στάθμευσης στον κατώτερο σταθμό του τελεφερίκ. Κάτοικοι της Μονεμβασιάς χαρακτήρισαν περισσότερο επείγοντα έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, στάθμευσης, διαχείρισης των αποβλήτων, όπως και τη συντήρηση του ολισθηρού υφιστάμενου μονοπατιού που οδηγεί στην Ανω Πόλη και τη μη απολύτως ασφαλή οδική σύνδεση με την πύλη του κάστρου.
«Η επίσκεψή μου επιβεβαίωσε την πεποίθησή μου ότι η αξιέπαινη δέσμευση του υπουργείου Πολιτισμού για την εξασφάλιση καθολικής προσβασιμότητας μπορεί να επιτευχθεί με ήπιες, μη παρεμβατικές τεχνικές λύσεις απόλυτα συμβατές με την εξαιρετική αρχαιολογική και πολιτιστική αξία του τόπου, κάτι που η προτεινόμενη τεχνική λύση δεν διασφαλίζει», δήλωσε ο κ. Χριστοφίδης. «Τελεφερίκ με καμπίνες για 15 επιβάτες προορίζονται για τη μετακίνηση χιλιάδων επισκεπτών και έχουν δημιουργήσει αρνητικές επιπτώσεις σε παρόμοιες περιοχές στο παρελθόν. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η κοινότητα, ο ιστορικός τόπος και το πολιτιστικό τοπίο του θα επηρεαστούν με αυτή την εγκατάσταση. Οι πολίτες της Μονεμβασιάς δικαιούνται να γνωρίζουν τις πραγματικές συνέπειες αυτής της εγκατάστασης», σημείωσε ο κ. Λονγκόρια. Ενώ για τον κ. Βίτι, η απουσία ενδελεχούς έρευνας δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες για τις πιθανές επιπτώσεις του έργου στα αρχαιολογικά κατάλοιπα. «Δεδομένης της απουσίας τέτοιων βασικών στοιχείων πιστεύω ακράδαντα ότι το έργο θα πρέπει να αναβληθεί μέχρι να ολοκληρωθεί μια πλήρης αρχαιολογική έρευνα και να γίνει μια σωστή εκτίμηση των επιπτώσεών του στην κληρονομιά της περιοχής», είπε.
