Είναι χωρίς αμφιβολία η σημαντικότερη κίνηση για την προστασία του περιβάλλοντος που έχει γίνει στη χώρα μας τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, οι μελέτες που υποστηρίζουν επιστημονικά τη δημιουργία των νέων εθνικών πάρκων στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, δόθηκαν χθες πανηγυρικά σε δημόσια διαβούλευση και σηματοδοτούν την κατακόρυφη αύξηση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα. Το στοίχημα τώρα είναι να μη μείνουν τα πάρκα «στα χαρτιά», αλλά να στελεχωθούν και να εξοπλιστούν επαρκώς σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Το Εθνικό Πάρκο Νοτίου Αιγαίου Ι – Νότιες Κυκλάδες περιλαμβάνει 73 συμπλέγματα νησιών και νησίδων, εκ των οποίων τα 68 ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000. Ακόμη πέντε νησίδες [Ασπρονήσι Σαντορίνης, Ανυδρος Αμοργού (δύο νησίδες), Αβωλαδονήσι Σικίνου, Κοπριά Κουφονησίου] συγκαταλέγονται στο δίκτυο των σημαντικών περιοχών για τα πουλιά και πρόκειται και αυτές να ενταχθούν στο δίκτυο Natura 2000.
Το πάρκο αποτελείται και από νησιωτικές, αλλά και θαλάσσιες περιοχές. Οι χερσαίες περιοχές του, συνολικά 287,8 km², περιλαμβάνουν τις περιοχές Natura μεγαλύτερων νησιών: Μήλος, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Σαντορίνη, Ανάφη, Αμοργός, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κουφονήσι από τις Κυκλάδες, Κίναρος και Λέβιθα από τα Δωδεκάνησα. Η προσθήκη των δύο τελευταίων είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς σηματοδοτεί ότι το πάρκο δεν άφησε απέξω πολύ σημαντικές περιβαλλοντικά περιοχές λόγω των γνωστών πολιτικών προβλημάτων με τη γείτονα.
Στη θάλασσα το πάρκο καλύπτει μια μεγάλη συνεχόμενη ζώνη που ξεκινάει από τη Μήλο και φθάνει στα Λέβιθα και στην Κίναρο, πάντα σε απόσταση 6 ν.μ. από νησιά και νησίδες. Η θαλάσσια έκταση που καλύπτει το πάρκο ανέρχεται σε περίπου 9.189 km² (άρα η συνολική έκταση του πάρκου φθάνει τα 9.476,9 km²).
Χλωρίδα και πανίδα
Σύμφωνα με την ειδική περιβαλλοντική μελέτη, το θαλάσσιο πάρκο φιλοξενεί συνολικά:
• Δεκατρία σημαντικά ενδημικά είδη φυτών, από τα οποία τα έξι περιλαμβάνονται στον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας.
• Δέκα είδη ενδημικών και στενοενδημικών ασπόνδυλων που περιλαμβάνονται στον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας.
• Εντεκα πολύ σημαντικά taxa ερπετών, από τα οποία έξι είδη και υποείδη είναι ενδημικά, έξι περιλαμβάνονται επίσης στον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας.
Σε όλη την έκταση του πάρκου στο Νότιο Αιγαίο προτείνεται η απαγόρευση της αλιείας με ανεμότρατες, ενώ η ερασιτεχνική αλιεία θα ρυθμιστεί βάσει συγκεκριμένων μελετών.
• Επίσης, στα όρια του εθνικού πάρκου έχει καταγραφεί το 37,5% του εθνικού πληθυσμού της απειλούμενης μεσογειακής φώκιας monachus monachus, η μεγαλύτερη συγκέντρωση που καταγράφεται σε θαλάσσιο πάρκο στη χώρα μας και παγκοσμίως.
• Στην έκταση του πάρκου διαβιούν το 17,7% του εθνικού πληθυσμού του μαυροπετρίτη, το 12,5% του εθνικού πληθυσμού του μύχου και του θαλασσοκόρακα, το 11% του εθνικού πληθυσμού του αρτέμη και πάνω από 21% του εθνικού πληθυσμού του αιγαιόγλαρου.
«Στις περισσότερες νησίδες που περιλαμβάνονται στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχουν σήμερα σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες, πέραν της παραδοσιακής μικρής κλίμακας κτηνοτροφίας και της μελισσοκομίας, καθώς και της παράκτιας αλιείας. Η μικρή ένταση και έκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με την πολύ σημαντική αξία των συγκεκριμένων νησίδων για τη βιοποικιλότητα, αλλά και για την επιστημονική έρευνα, ιδίως για τις επιστήμες της βιογεωγραφίας και της εξελικτικής βιολογίας για τις οποίες οι εξεταζόμενες νησίδες, ως μέρος των νησίδων του Νοτίου Αιγαίου, θεωρούνται ένα ζωντανό εργαστήρι παγκόσμιας σημασίας και όχι αδίκως αποκαλούνται και “Γκαλαπάγκος του Αιγαίου”, συνιστούν ιδανικό σύμπλεγμα νησιών για να χαρακτηριστούν Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο», αναφέρει η μελέτη.
Οσον αφορά τα μέτρα που προτείνει, στις θαλάσσιες περιοχές επιτρέπεται γενικά η ήπια θαλάσσια αναψυχή. «Εως ότου εκπονηθεί σχέδιο διακίνησης επισκεπτών και μελέτη φέρουσας ικανότητας για τις θαλάσσιες δραστηριότητες αναψυχής, αυτές συνεχίζουν να υλοποιούνται ως έχουν», αναφέρει η μελέτη. Αναφορικά με τις αλιευτικές ρυθμίσεις, σε όλη την έκταση του πάρκου απαγορεύεται η αλιεία με τράτα βυθού με πόρτες (ανεμότρατα). Ο τρόπος άσκησης της ερασιτεχνικής αλιείας θα ρυθμιστεί με βάση τα αποτελέσματα αλιευτικών μελετών. Πάντως, για το διάστημα 15 Απριλίου έως 31 Μαΐου απαγορεύεται η επαγγελματική και ερασιτεχνική αλιεία με οποιοδήποτε εργαλείο σε ακτίνα 0,5 ν.μ. από τις ακτές σε όλα τα νησιά και νησίδες του πάρκου. Η ρύθμιση αυτή προτείνεται κατ’ αρχήν για πέντε χρόνια και θα επαναξιολογηθεί. Επίσης προβλέπεται 1,5 ν.μ. ζώνη προστασίας για τα λιβάδια ποσειδωνίας, μέχρι την καλύτερη καταγραφή τους.
Να σημειωθεί ότι ειδικότερα για την Αμοργό ισχύουν οι ρυθμίσεις που έχουν προταθεί από το «Αμοργόραμα»: «Ζώνη Α, 1,5 ν.μ. γύρω από τις ακτές όπου θα υπάρχει εποχική απαγόρευση αλιείας για τους μήνες Απρίλιο και Μάιο και μικρότερες ζώνες των θαλάσσιων εκτάσεων μεταξύ Αμοργού και Γραμβούσας (Ζώνη Β), στα Κατάπολα (Ζώνη Γ) και μεταξύ Αμοργού και Νικουριάς (Ζώνη Δ), όπου προτείνεται πλήρης απαγόρευση της αλιείας».
Ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στις στρατιωτικές ασκήσεις, που «δημιουργούν όχληση στο προστατευτέο αντικείμενο και για τον λόγο αυτό προτείνεται η συνεργασία των αρμόδιων φορέων (υπουργείο Εθνικής Αμυνας και ΓΕΝ με ΥΠΕΝ/ΟΦΥΠΕΚΑ) με στόχο τη συνέχιση ή πρόβλεψη νέων διαδικασιών υπό το πνεύμα μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος από τα πολεμικά πλοία και ναυτικές υπηρεσίες της χώρας και εφαρμογή τους στην έκταση του ΕΘΠΝΑ, όπου απαιτείται». Οσον αφορά στη διαχείριση, προτείνεται η έδρα να βρίσκεται στη Σαντορίνη, με παράρτημα στην Αμοργό.
Λίγες χερσαίες περιοχές
Η περιοχή του εθνικού πάρκου στο Ιόνιο καλύπτει μια εκτεταμένη ζώνη που ξεκινάει από τη θαλάσσια περιοχή βορείως της Λευκάδας και καταλήγει στη θαλάσσια περιοχή της νήσου Αντικύθηρα. Στο δυτικό άκρο της περιλαμβάνει την αιγιαλίτιδα ζώνη των 12 ναυτικών μιλίων του Ιονίου, από το βορειότερο σημείο της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων έως το ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου (σύμφωνα με τον Ν. 4767/2021), καθώς και την αιγιαλίτιδα ζώνη από το Ταίναρο και ανατολικά, η οποία περιορίζεται στα 6 ναυτικά μίλια. Στο ανατολικό και βόρειο τμήμα, η περιοχή εκτείνεται μεταξύ της νήσου Λευκάδας και των παρακείμενων ακτών της Αιτωλοακαρνανίας. Εντυπωσιακή είναι η «τρύπα» στο εθνικό πάρκο για το περίφημο «οικόπεδο 11», όπου σχεδιάζεται να γίνουν εξορύξεις υδρογονανθράκων.
Το εθνικό πάρκο του Ιονίου δεν περιλαμβάνει πολλές χερσαίες περιοχές. Περιλαμβάνονται οι νήσοι Στροφάδια (που κατά καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες να «αξιοποιηθούν» διά της οικοδόμησης) και τμήματα της παράκτιας ζώνης της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου, της Λευκάδας και της Κεφαλονιάς. Στα όρια του πάρκου συμπεριλαμβάνονται μικρές βραχονησίδες μεταξύ των Κυθήρων και Αντικυθήρων και οι βραχώδεις αυτές ακτές των νότιων Κυθήρων. Με την προσθήκη των ανωτέρω χερσαίων περιοχών, η τελική έκταση του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ιονίου ανέρχεται συνολικά σε 17.968 km², εκ των οποίων 17.691 km² αφορούν σε θαλάσσιες περιοχές και 277 km² σε χερσαίες περιοχές.
Ως προς το προστατευτέο αντικείμενο, η μελέτη προτείνει τη θέσπιση έξι ζωνών απόλυτης προστασίας και 38 ζωνών προστασίας της φύσης με κλιμακούμενα μέτρα σε σχέση με την αλιεία, τον θαλάσσιο τουρισμό κ.ο.κ. Να σημειωθεί ότι για τα περισσότερα από τα προστατευόμενα κητώδη και θαλάσσια θηλαστικά η μελέτη αναγνωρίζει ως έναν από τους βασικότερους κινδύνους την πιθανότητα ατυχήματος σε εξορύξεις υδρογονανθράκων ή μεταφορά πετρελαίου.
