Σπίτι με άδειο παιδικό δωμάτιο. Αυτό είναι το κοινό που έχουν τα δύο νεαρά ζευγάρια που μίλησαν «εξομολογητικά» στην «Κ». Πριν από περίπου πέντε χρόνια εντάχθηκαν αμφότερα στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων, με την ελπίδα απόκτησης ενός παιδιού. Ωστόσο αυτό δεν έχει επιτευχθεί ακόμη.
Η 37χρονη Λ. ξεκίνησε τη διαδικασία με τον σύζυγό της, έπειτα από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες απόκτησης βιολογικού παιδιού.
«Οταν το 2017 είχαμε κάνει μια πρώτη επίσκεψη σε βρεφοκομείο της πόλης μας ήταν γροθιά στο στομάχι. Βρεθήκαμε στον ίδιο χώρο με πάρα πολλά ζευγάρια που είχαν το ίδιο “θέλω”. Αφήσαμε τον χρόνο να περάσει. Επειτα κάναμε επισήμως την αίτηση στο νέο πληροφοριακό σύστημα του μητρώου. Υπήρχαν μεγαλύτερες ελπίδες, γιατί ήταν μια καινούργια διαδικασία, πιο γρήγορη και διάφανη».
Πράγματι, ο νέος νόμος εισήγαγε μια ψηφιοποιημένη και διαφανή διαδικασία για την επιλογή αναδόχου ή θετού γονέα, με τη δημιουργία ενός ενιαίου μητρώου στο οποίο εντάσσονται παιδιά που είναι σε ιδρύματα, σε νοσοκομεία, καθώς και παιδιά που θα δοθούν μέσω ιδιωτικών υιοθεσιών. Το σύστημα υποσχόταν να «μειώσει θεαματικά τον χρόνο αναμονής».
«Η αναμονή σε σκοτώνει»
Το ζευγάρι ακολούθησε τα προβλεπόμενα βήματα: Συγκέντρωσε τα απαραίτητα έγγραφα, διαπιστεύθηκε επιτυχώς από την κοινωνική έρευνα και ολοκλήρωσε την απαραίτητη εκπαίδευση. Το 2020 ήταν επισήμως εγγεγραμμένοι στην πλατφόρμα. Από τότε ξεκίνησε μια βασανιστική, όπως περιέγραψε η γυναίκα, διαδικασία αναμονής. «Είχαμε τρομερά σκαμπανεβάσματα. Αρχικά κάπως όλα έδειχναν ότι θα γίνουν γρήγορα. Μας είπαν να ενημερώσουμε τον κύκλο μας, να τους προετοιμάσουμε, να διαβάσουμε σχετικά βιβλία. Από τον ενθουσιασμό μας, πήγαμε μέχρι και σε συμβουλευτική ομάδα ψυχολόγων που είχαν κάνει και οι ίδιοι τεκνοθεσία για το πώς να μιλήσεις στο παιδί για την τεκνοθεσία. Οσο περνάει ο χρόνος, οι ερωτήσεις αυξάνονται: Ακόμη, ρε παιδιά; Η αναμονή σε σκοτώνει». Το ζευγάρι ετοίμασε, όπως το είχαν συμβουλεύσει, ένα παιδικό δωμάτιο. Οπως σημειώνει η γυναίκα, ευτυχώς το δωμάτιο βρίσκεται στον επάνω όροφο του σπιτιού και δεν χρειάζεται να το βλέπει συχνά.
Παρόμοια εμπειρία είχαν και η Μ. με τον Ε., οι οποίοι επίσης αποφάσισαν να προχωρήσουν στη διαδικασία υιοθεσίας χάρη στο νέο σύστημα. «Μπαίνεις σε μια διαδικασία προετοιμασίας: Να έχω έτοιμο το σπίτι, να έχω ένα κρεβατάκι. Αν έρθει αύριο ένα μωρό, τι θα κάνω; Μπορεί να μην είσαι έγκυος, αλλά είναι σαν να σου κάνουν μια εγκυμοσύνη πέντε χρόνων». Ο άνδρας της επισήμανε ότι το χειρότερο είναι πως το ζευγάρι βρίσκεται στο απόλυτο σκοτάδι σε σχέση με την πρόοδο της διαδικασίας. Στο σύστημα φαίνεται μόνο ολοκληρωμένη η αίτησή του. Δεν μπορεί να γνωρίζει σε ποια σειρά είναι, πόσοι περιμένουν πριν και μετά από αυτό ή γιατί ένα παιδί δεν θεωρήθηκε «συμβατό» με αυτούς. Σημειώνεται πως και τα δύο ζευγάρια ανέφεραν ότι δεν είχαν θέσει αυστηρά ηλικιακά κριτήρια. Τα πέντε αυτά χρόνια το νεαρό ζευγάρι ρυθμίζει τη ζωή του με δεδομένο την αναμονή ενός παιδιού. «Είχα βρει δουλειά στη Γαλλία και την ακύρωσα γιατί σκεφτήκαμε ότι είναι πιο σημαντικό να κάνουμε εδώ την οικογένειά μας. Εμεινα σε χειρότερες εργασιακές συνθήκες, και με λιγότερα λεφτά. Αν είχα φύγει, το παιδί τώρα θα μιλούσε γαλλικά, γιατί θα είχα μπει στο σύστημα υιοθεσίας της Γαλλίας». Η μόνη συμβουλή που τους δόθηκε ήταν να μπουν και στο μητρώο της αναδοχής. Η Μ. ανέφερε πάντως ότι το ζευγάρι δεν θέλει συνειδητά να προχωρήσει σε αναδοχή, διότι δεν θέλει να διακινδυνεύσει αργότερα να αποχωριστεί το παιδί. «Και να ήθελα όμως να το κάνω, για να βοηθήσω έναν άνθρωπο, θα πρέπει να κάνω όλη τη διαδικασία ξανά από την αρχή», επισήμανε, διευκρινίζοντας πως για να ενταχθεί στο μητρώο αναδόχων πρέπει να επαναλάβει τη διαδικασία που είχε κάνει για ένταξη στο μητρώο θετών γονέων.
Η Λ. τόνισε πως με τον άνδρα της αποφάσισαν να επιλέξουν και την αναδοχή. «Δύο μήνες πέρασαν από τότε που καταθέσαμε και στο μητρώο αναδόχων τα χαρτιά μας και ακόμη περιμένουμε τους κοινωνικούς λειτουργούς». Σύμφωνα με πηγές με γνώση στον τομέα της παιδικής προστασίας, ανάλογα βεβαίως και με τα κριτήρια που θέτουν οι υποψήφιοι γονείς (ηλικιακό όριο, ύπαρξη αναπηρίας, διαφορετική εθνικότητα ή φυλή), ο μέσος χρόνος αναμονής πλησιάζει την πενταετία.
Εχουμε σταθερή ροή παιδιών, που εισέρχονται στο σύστημα μέσω εισαγγελικών παρεμβάσεων, ωστόσο έχουμε συσσώρευση αιτήσεων (σ.σ. υποψήφιων θετών γονέων) από τα προηγούμενα χρόνια, πριν από την έναρξη του ενιαίου μητρώου, οι οποίες δεν είχαν εξυπηρετηθεί. Δόμνα Μιχαηλίδου, Υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας
Μόνο ένα έως δύο ετών
Η Ελένη Γεώργαρου, δικηγόρος με εξειδίκευση σε θέματα αναδοχής και υιοθεσίας και πρόεδρος του Δικτύου Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών, μιλάει καθημερινά με ζευγάρια, τα οποία, όπως τα παραπάνω, αντιμετωπίζουν προβλήματα στη διαδικασία υιοθεσίας και αναδοχής και μεγάλες καθυστερήσεις. Οπως παρατήρησε, βασική αιτία είναι ότι στη χώρα δεν υπάρχει ανάλογος αριθμός παιδιών βρεφικής ηλικίας που να καλύπτει τις ανάγκες της ζήτησης.
Τα στοιχεία που μας παρέθεσε το αρμόδιο υπουργείο είναι ενδεικτικά. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν κατάλληλα για υιοθεσία μόνο ένα παιδί έως δύο ετών και τρία παιδιά μεταξύ δύο και πέντε ετών. Αντίστοιχα, στο Εθνικό Μητρώο Θετών Γονέων υπάρχουν 1.843 καταχωρισμένες εγγραφές (έως τον Ιανουάριο 2025).
Η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Δόμνα Μιχαηλίδου μίλησε στην «Κ» περιγράφοντας τις σημαντικότερες προκλήσεις. «Το σύστημα δεν έχει εξομαλυνθεί ακόμη. Εχουμε σταθερή ροή παιδιών, που εισέρχονται στο σύστημα μέσω εισαγγελικών παρεμβάσεων, ωστόσο έχουμε συσσώρευση αιτήσεων (σ.σ. υποψήφιων θετών γονέων) από τα προηγούμενα χρόνια, πριν από την έναρξη του ενιαίου μητρώου, οι οποίες δεν είχαν εξυπηρετηθεί», εξήγησε. Επιπλέον, πρόσθεσε, η παρουσία του ενιαίου μητρώου προσείλκυσε περισσότερους υποψήφιους γονείς να αιτηθούν για να αποκτήσουν παιδί, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι αιτήσεις, αλλά όχι και τα παιδιά προς υιοθεσία. Η υπουργός έθεσε και μία ακόμη παράμετρο, λέγοντας πως αρκετοί υποψήφιοι γονείς στα κριτήρια επιλέγουν ένα παιδί που δεν θα έχει κάποια αναπηρία, την ίδια στιγμή που τα περισσότερα παιδιά που εισέρχονται στο σύστημα έχουν έστω και κάποια μικρή μορφή αναπηρίας. Αυτή, όπως είπε χαρακτηριστικά, είναι η περίπτωση και των τεσσάρων παιδιών έως πέντε ετών που δίνονται προς υιοθεσία. «Είναι πάρα πολλές οι αναπηρίες, οι οποίες μπορεί να είναι ψυχικές, μπορεί να είναι νευροαναπτυξιακές και με σωστή φροντίδα των παιδιών στην οικογένεια, αυτά να έχουν μια πλήρως τυπική ανάπτυξη όσο μεγαλώνουν. Αυτό σίγουρα δεν θα γίνει στο ίδρυμα, μπορεί όμως να γίνει μέσα στην οικογένεια».
Μέσω αναδοχής
Στην αναδοχή, οι αριθμοί αυξάνονται – προς αναδοχή υπάρχουν διαθέσιμα επτά παιδιά, 0-2 ετών, και είκοσι παιδιά, 2-5 ετών. Σύμφωνα με την έρευνα της «Κ», κάποιοι υποψήφιοι θετοί γονείς εγγράφονται και στο μητρώο των υποψήφιων αναδόχων με την ελπίδα η αναδοχή να μετεξελιχθεί σε υιοθεσία. Ρωτήσαμε τη θέση της υπουργού. «Από τη μία δεν το βρίσκω σωστό, γιατί είναι άλλος ο σκοπός της αναδοχής, οπότε είναι λάθος να γίνεται. Από την άλλη, όμως, δεδομένου ότι μία στις δύο ανάδοχες περιπτώσεις γίνεται υιοθεσία, είναι και ένας τρόπος να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα. Συνεπώς, εγώ έχω μεικτά συναισθήματα για την πρακτική αυτή», σχολίασε η κ. Μιχαηλίδου, επισημαίνοντας πως ακόμη δεν υπάρχει στην Ελλάδα ένα οργανωμένο δίκτυο αναδόχων, αλλά και ότι τόσο για το υπουργείο όσο και για το σύστημα παιδικής προστασίας η βασική μέριμνα είναι το βέλτιστο των παιδιών, που σε κάθε περίπτωση είναι να βρίσκονται σε οικογενειακό περιβάλλον και όχι σε ένα ίδρυμα.
Η Ελένη Γεώργαρου παρατήρησε ότι και σε αυτές τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι αναδοχές μετατρέπονται σε υιοθεσίες, παρατηρούνται σοβαρές καθυστερήσεις εξαιτίας της έλλειψης στελεχών, κυρίως κοινωνικών λειτουργών. «Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά πηγαίνουν στα μητρώα αναδόχων και όχι θετών γονέων, γιατί δεν είναι έτοιμο το σύστημα να αποφανθεί εάν θα οδηγηθούν για υιοθεσία. Μπορεί να περάσουν δύο έως και τρία χρόνια μέχρι το παιδί να είναι σε θέση νομικά να υιοθετηθεί».
Οι επιστροφές
Η κ. Μιχαηλίδου αποδέχεται την κριτική λέγοντας ότι πράγματι παρατηρούνται καθυστερήσεις, με αποτέλεσμα ιδίως όταν δεν υπάρχει αναδοχή τα παιδιά να περνούν περισσότερο χρόνο στα ιδρύματα. Επισήμανε ωστόσο πως σε κάθε περίπτωση το κράτος οφείλει να εξαντλήσει πρώτα κάθε πιθανότητα ώστε το παιδί να επιστρέψει στη φυσική του οικογένεια. «Είμαι η πρώτη που θα πω ότι οι κοινωνικοί λειτουργοί –εκτός από την υποστελέχωση, που όντως υπάρχει– πρέπει να βοηθήσουν παραπάνω, αλλά έχουν δίκιο πολλές φορές στο ότι θέλουν να στοιχειοθετήσουν την ανικανότητα της διευρυμένης φυσικής οικογένειας ενός παιδιού να το υποστηρίξει (σ.σ. προτού αυτό δοθεί για υιοθεσία)». Η κ. Μιχαηλίδου τόνισε ότι επόμενος στόχος του υπουργείου είναι να εξετάσει, σε περιπτώσεις επανένωσης με τη φυσική οικογένεια, τον μέσο όρο που διαρκεί χρονικά η διαδικασία επιστροφής των παιδιών στα σπίτια τους προκειμένου να διαπιστωθεί αν αυτή καθυστερεί αδικαιολόγητα πολύ, για τους λάθος λόγους.
Το δεύτερο ζήτημα που ανέδειξε η ίδια είναι πως υπάρχουν αρκετές επιστροφές παιδιών από τις θετές οικογένειες που τα υιοθετούν, έπειτα από την πρώτη διαδικασία σύνδεσης παιδιού – θετών γονέων. «Από τις 19 συνδέσεις που έχουμε τώρα, δεν ξέρουμε πόσες θα προχωρήσουν. Αν επιστραφεί ένα παιδί, θα πρέπει να κληρωθεί με άλλη οικογένεια. Πρέπει να δούμε τα δεδομένα αυτά». Οπως υπογράμμισε, όλα αυτά πρέπει να γίνουν τη στιγμή που και το ίδιο το υπουργείο πάσχει από υποστελέχωση. «Στο υπουργείο έχουμε έναν άνθρωπο στο τμήμα υιοθεσίας και αναδοχής».
Το ενιαίο πληροφοριακό σύστημα αναδοχών και υιοθεσιών, το οποίο παρακολουθεί και καταγράφει κεντρικά τις αναδοχές και τις υιοθεσίες στη χώρα, ξεκίνησε να λειτουργεί το 2020-2021. Σύμφωνα με τα δεδομένα, από το 2021 έως και το 2024 πραγματοποιήθηκαν κατά μέσον όρο περίπου 181 υιοθεσίες.
