Η πρόσφατη είδηση ήρθε να μας θυμίσει μια επικίνδυνη συμπεριφορά πίσω από το τιμόνι: «Οδηγοί χάζευαν καραμπόλα στον ΒΟΑΚ και προκάλεσαν νέο τροχαίο». Ποιος είναι ο λόγος που η σκηνή ενός ατυχήματος μαγνητίζει το βλέμμα μας, το οποίο κανονικά θα έπρεπε να συνεχίζει να είναι στραμμένο στον δρόμο μπροστά μας;
Οι Αμερικανοί το λένε «rubbernecking», λες δηλαδή και ο λαιμός σου είναι από καουτσούκ ώστε να τεντωθεί προς το σημείο του ατυχήματος. Το βλέπουμε καθημερινά. Οδηγοί ελαττώνουν ταχύτητα για να κοιτάξουν, άλλοι ανοίγουν τα παράθυρα, τραβούν φωτογραφίες ή βίντεο με το κινητό. Η περιέργεια, η συγκίνηση, η αδρεναλίνη είναι τόσο έντονες, που συχνά ξεπερνούν τη λογική.
Σύμφωνα με τις διεθνείς στατιστικές, σημαντικό ποσοστό δευτερογενών τροχαίων συμβαίνει επειδή οι οδηγοί αποσπούν την προσοχή τους κοιτάζοντας άλλο τροχαίο
Είναι προφανές πως αυτός ο στιγμιαίος περισπασμός είναι επικίνδυνος, γι’ αυτό και σε πολλές χώρες το «rubbernecking» τιμωρείται από τον ΚΟΚ. Σύμφωνα με τις διεθνείς στατιστικές, σημαντικό ποσοστό δευτερογενών τροχαίων συμβαίνουν επειδή οι οδηγοί αποσπούν την προσοχή τους κοιτάζοντας άλλο τροχαίο. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, το αποτέλεσμα είναι τραγικότερο από το αρχικό ατύχημα.
Η έλξη προς τις σκηνές δυστυχημάτων δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο Φρόιντ μιλούσε για μια «σκοτεινή έλξη προς τον θάνατο» (trieb zum tode), ενώ η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο, αποδίδοντάς το σε έναν συνδυασμό ενσυναίσθησης, φόβου και προσπάθειας διατήρησης του ελέγχου σε μια ζωή γεμάτη απρόβλεπτες καταστάσεις.
Αλλά ταυτόχρονα ενεργοποιούνται βαθύτερες σκέψεις: «Θα μπορούσα να ήμουν εγώ», «Πώς έγινε;», «Να προσέχω περισσότερο»
Οταν διασχίζουμε τη σκηνή ενός ατυχήματος, μπορεί να νιώσουμε λύπη, σοκ ή αποστροφή. Αλλά ταυτόχρονα ενεργοποιούνται βαθύτερες σκέψεις: «Θα μπορούσα να ήμουν εγώ», «Πώς έγινε;», «Να προσέχω περισσότερο». Υπάρχει και η ανθρώπινη ανάγκη για πληροφόρηση: να καταλάβουμε τι συνέβη, πώς έγινε, να πάρουμε το μάθημα χωρίς να το ζήσουμε οι ίδιοι.
Και πίσω από όλα αυτά, υπάρχει το βασικό ανθρώπινο αντανακλαστικό της επιβίωσης, δηλαδή η παρακολούθηση του κινδύνου. Στη φύση, αν ένα λιοντάρι επιτεθεί σε έναν άλλο πίθηκο, όλοι οι υπόλοιποι κοιτούν. Οχι από σκληρότητα, αλλά για να μάθουν πώς να αποφύγουν μια ανάλογη επίθεση.
Η ηδονοβλεπτική πλευρά
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη πλευρά που δεν αρέσει να παραδεχόμαστε: αυτή της ηδονοβλεψίας. Το βλέμμα μας μπορεί να αναζητά εικόνες έντασης, σοκ, ακόμα και αίματος. Από τις ρωμαϊκές αρένες έως τα reality της σύγχρονης τηλεόρασης, υπάρχει μια πολιτισμική γραμμή που ενώνει την παρακολούθηση του τραγικού με την ψυχαγωγία.
Ορισμένοι ψυχολόγοι μιλούν για την ανάγκη να βιώνουμε «ασφαλείς εκρήξεις φόβου». Οπως βλέπουμε θρίλερ ή καταστροφικές ταινίες, έτσι κοιτάμε και ένα τρακάρισμα: τρομάζουμε, αλλά από απόσταση. Είμαστε εκεί, αλλά όχι μέσα. Κι αυτό παράγει μια ιδιότυπη αίσθηση κυριαρχίας: «Εγώ είμαι ζωντανός, εγώ οδηγώ, εγώ δεν έπαθα τίποτα».
Το φαινόμενο είναι τόσο ισχυρό που σε κάποιες χώρες έχει ξεκινήσει συζήτηση για την τοποθέτηση προσωρινών φραγμάτων θέασης γύρω από τόπους ατυχημάτων
Ολα αυτά δεν σημαίνουν ότι η αντίδραση είναι ακίνδυνη. Το αντίθετο. Μελέτες δείχνουν ότι η έλξη προς τα τροχαία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για νέα ατυχήματα. Ο οδηγός που στρέφει το βλέμμα του για δύο ή τρία δευτερόλεπτα αλλού (στο τροχαίο, στο κινητό, στον τραυματία) διανύει δεκάδες μέτρα χωρίς να έχει έλεγχο του δρόμου. Κι αν κάτι αλλάξει, αν δηλαδή φρενάρει το προπορευόμενο όχημα ή αν πεταχτεί κάτι στον δρόμο, θα είναι ήδη αργά.
Κι όμως, το φαινόμενο είναι τόσο ισχυρό που σε κάποιες χώρες έχει ξεκινήσει συζήτηση για την τοποθέτηση προσωρινών φραγμάτων θέασης γύρω από τόπους ατυχημάτων. Οχι για να προστατευτούν τα θύματα, αλλά για να μειωθούν τα επόμενα.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Η απάντηση είναι απλή: κρατάμε το βλέμμα στον δρόμο. Αν δεν μπορούμε να βοηθήσουμε άμεσα, δεν υπάρχει λόγος να στρέφουμε αλλού την προσοχή μας. Αν έχουμε συνεπιβάτες, ας τους ζητήσουμε να ενημερώσουν τις αρχές, σε περίπτωση που δεν έχουν ήδη φτάσει και όχι να βγάλουν φωτογραφία για τα social media. Θα πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι ένα τρακάρισμα επιφέρει ανθρώπινο πόνο και σε καμία περίπτωση δεν είναι θέαμα προς κατανάλωση.
