Συναντάς το αδύνατο όταν γράφεις για ένα σημαντικό πρόσωπο που πέθανε. Ο,τι και να γράψεις, όσο καλό και εάν είναι, θα αποτύχεις. Η Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ ήταν τόσες εποχές, τόσες ιδιότητες. Φιλόσοφος, ψυχαναλύτρια, ψυχοσωματίστρια, δασκάλα, επόπτρια, πολίτις του κόσμου, συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, κόρη διπλωμάτη. Πολύ νωρίς η οικογένεια μετακόμισε στο Παρίσι. Εζησε ανάμεσα σε δύο χώρες, στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Πέρασε την παιδική της ηλικία στην Εύβοια. Αναγνωρίστηκε το ψυχαναλυτικό έργο της διεθνώς και τιμήθηκε για αυτό. Εχω, λοιπόν, συνείδηση πόσο περιορισμένη είναι η «ματιά» μου για τη Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ. Θα εστιάσω μόνο στη δική μας σχέση. Υπήρξα αναλυόμενή της για περίπου επτά χρόνια. Την προσέγγισα δειλά στο διάλειμμα ενός ψυχαναλυτικού συνεδρίου, είχε βγει έξω να καπνίσει, ιερή ώρα για εκείνη. Μου είπε να της τηλεφωνήσω την επομένη, στις 07.45 το πρωί. Οταν τη συνάντησα από κοντά εισχώρησα και στο σπίτι-αναλυτικό της τόπο. Με συνεπήρε η πατίνα του χρόνου πάνω της, η ιερή κληρονομιά που έχουν μερικοί άνθρωποι από τα γεννοφάσκια τους, δώρο και κατάρα μαζί. Παρέμενε ανάλαφρη, παρά τα όσα. Με συντρόφευσε στην ψυχική μου ενηλικίωση, μακρά και επώδυνη πορεία, αλλά παράλληλα ζούσε και εκείνη την πιο δύσκολη δεκαετία της ζωής της. Απώλειες, αρρώστιες, το σώμα που την εγκατέλειπε. Το σώμα την απασχολούσε επιστημονικά. Δεν την εγκατέλειψαν ποτέ το ζωηρό μυαλό της και η ζεστή καρδιά της. Την αγάπησα πολύ, όχι για αυτά που μου έδωσε, για αυτό που ήταν. Δεν άντεχε τις εξιδανικεύσεις. Ηταν πολύ μακριά από την πολιτική ορθότητα, με μια ηθική σπάνια για τις μέρες μας. Ακόμη και στην ψυχανάλυση η ηθική είναι ένα ερώτημα που πρέπει συνεχώς να μας απασχολεί. Στο αναλυτικό μας ταξίδι ήταν ο εαυτός της, και αυτό επέτρεπε και σε μένα κάτι πιο αυθεντικό. Συνδεθήκαμε. Εγώ είδα σε εκείνη μια μητέρα, όχι πάντα καλό, γιατί κι εκείνη όπως και η δική μου ήταν μονίμως απασχολημένη. Ενιωσα σε εκείνη κάτι τολμηρό, αλλά είχε καλά εσωτερικευμένη την αξία της συντήρησης. Με έφερε σε επαφή με το τι σημαίνει αγάπη για τον άνθρωπο, πέρα από τη χριστιανική νοηματοδότηση. Νοιαζόταν για τους πάσχοντες, τον πλανήτη, τους αδικημένους, βαριόταν αφόρητα την ανθρώπινη βλακεία, θύμωνε με την καταστροφικότητα του ανθρώπου, κεκαλυμμένη ή μη. Δεν χαριζόταν. Μου έδειξε κάτι που δεν φανταζόμουν για έναν αναλυτή. Τη σχέση του μέσα με το έξω. Ενα μεσημέρι είχε καθυστερήσει στη συνεδρία μας και την περίμενα απέξω. Με έκπληξη είδα ότι προτεραιότητά της εκείνη τη στιγμή ήταν ο άνθρωπος που καθάριζε τα τζάμια των διερχόμενων φαναριών. Είχε άρρωστο το παιδί του. Με άφησε τότε να περιμένω. Οπως και τον χρόνο που αφιέρωσε μιαν άλλη στιγμή, ενώ περίμενα στην αναμονή, για να βοηθήσει έναν ηλικιωμένο κούριερ που είχε μπερδευτεί χτυπώντας λάθος κουδούνια. Με «έβαλε» να δω τη μεγάλη εικόνα. Η ψυχανάλυση δεν είναι αποκομμένη από τη ζωή και δεν πρέπει να είναι. Σαν να έλεγε, δεν ξέρεις πόσο δρόμο έχουν κάνει οι άνθρωποι για να φτάσουν εδώ. Την απασχολούσαν οι πρόσφυγες, οι μετανάστες. Η σχέση της μαζί μου ήταν μια γείωση, άλλη από αυτή που είχα ήδη στη ζωή μου. Οχι μια γείωση που κόβει τα φτερά, αλλά εκείνη που αναθέτει την ευθύνη. Με έκανε να σκεφτώ από πού ήρθα και εγώ και πώς έφτασα να χτυπήσω την πόρτα της, από πού είχε έρθει και εκείνη. Στα μάτια μου ήταν ένας πολίτης του κόσμου, αλλά αυτό έχει πάντα διττή ανάγνωση. Και προνόμια και ξεριζωμούς. Είχαμε και πολλά κοινά: την αγάπη για τη λογοτεχνία, τη μαγειρική, τα κοσμήματα, το στυλ, τη μητρότητα. Την ενδιέφερε ότι έγραφα. Με προέτρεψε κάποια φορά να γράφω με ψευδώνυμο, σαν να ήθελε να με προστατεύσει.
Το καλοκαίρι του 2019 την παρακάλεσα να προσέχει την υγεία της. Της είπα ότι την έχω μεγάλη ανάγκη. Ανανεώσαμε το ραντεβού μας τον Σεπτέμβριο. Μια δύσκολη περίοδος ξημέρωνε για εμένα, για εκείνη. Τον Σεπτέμβριο με ενημέρωσε με λύπη ότι θα μεταφέρει μία εβδομάδα μετά τη συνάντησή μας. Η μία εβδομάδα έγιναν δύο, τρεις, δέκα. Κάναμε ένα βιαστικό κλείσιμο της αναλυτικής μας σχέσης από τηλεφώνου. Δεν ήταν καλά στην υγεία της, οι γιατροί τής απαγόρευσαν να ταξιδεύει, μετά ήρθε η COVID, και εγώ στο τηλέφωνο έκλαιγα για εκείνη, για εμένα, την «ορφάνια» μου. Μου ομολόγησε ότι ανησυχεί. Επρεπε να περάσουν τα χρόνια για να δώσω και άλλα νοήματα στο αίσθημα εγκατάλειψης που ένιωσα.
Την παραμονή του θανάτου της μπήκα στις 07.45 στο γραφείο μου, αναζητώντας ένα βιβλίο. Με τράβηξε ένα άλλο, μιας Ρωσίδας συγγραφέως. Το ξεκίνησα. Με παρέσυρε η οικειότητα που φέρνει το άρωμα από την κουζίνα του συγγραφέα. Την επομένη, πάλι την ίδια ώρα, μαθαίνω για τον θάνατό της. Δεύτερη φορά «ορφάνια», οριστική. Αυτήν τη φορά νιώθω αλλιώς. Οι ήττες, οι απώλειες, οι ξεριζωμοί έχουν αυξηθεί στη ζωή μου. Θυμάμαι να μου λέει: «Δεν γνωρίζουμε πότε υπήρξαμε ευτυχισμένοι παρά μόνον όταν έχει περάσει».
Το βράδυ, ο καλός εκδότης της Αγρας Σταύρος Πετσόπουλος μου στέλνει μήνυμα. Οι «Εγκλεισμοί» είναι της Μαρίλιας, μου γράφει. Κοιτάζω το βιβλίο στα χέρια μου. Μα βέβαια, λάτρευε τις τουλίπες. Διαβάζω, οι λέξεις ζωντανεύουν, ακούω το τραγανό της γέλιο, το ελαφρύ της ψεύδισμα. Τη βλέπω μπροστά μου ολοζώντανη, τη χάρη των δαχτύλων της. Νίκησε τη φθορά. Η Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ, η ρωμαλέα, γοητευτική γυναίκα που στάθηκε δίπλα στον άνθρωπο μέχρι την τελευταία της πνοή, μας προσφέρει ένα δώρο και μετά τον θάνατό της. Οι «Εγκλεισμοί» της δεν είναι μια ασφυκτική απομόνωση. Είναι ένα παράθυρο που μας ανοίγει να δούμε όλοι τον δύσκολο, αλλά μοναδικά δικό μας, δρόμο. Να αντέξουμε τις δύσκολες μάχες της ανθρωπινότητας, κερδίζοντας με το παράδειγμα τον σεβασμό του αναλυόμενου. Να σκάψουμε για το αληθινό συναίσθημα, την καλοσύνη. Να μη φοβόμαστε να μείνουμε εκτός του συρμού, εκτός της εποχής, ιδίως εάν η εποχή απαιτεί προδοσία της αυθεντικής μας ουσίας, είτε για να αρέσουμε είτε για να έχουμε εξουσία. Να κλειστούμε εντός μας, μήπως και καταφέρουμε να ανοίξουμε διάπλατα τον κόσμο, προς όφελος του ανθρώπου.
