Κατεβαίνοντας από το πλοίο στο λιμάνι της Αίγινας, μία από τις πρώτες εικόνες που αντικρίζεις είναι οι ουρές που σχηματίζουν οι επισκέπτες μπροστά από τα περίπτερα που πουλούν φιστίκια Αιγίνης. H φρενίτιδα με τη σοκολάτα Ντουμπάι δεν άφησε ανεπηρέαστο το νησί του Σαρωνικού, που έχει δώσει το όνομά του στην πιο γνωστή ποικιλία φιστικιού στην Ελλάδα. «Από τον Μάρτιο έχουν ξεκινήσει να μας τη ζητούν», μας λέει η Τιτίνα Κανελλά, υπεύθυνη παραγωγής στη βιοτεχνία ξηρών καρπών «Η Αίγινα», η οποία μεταποιεί και εμπορεύεται φιστίκι Αίγινας ΠΟΠ και προϊόντα του. Στο περίπτερό της στο λιμάνι προσέφερε μεταξύ άλλων και σοκολάτα Ντουμπάι με πάστα από φιστίκι Αιγίνης, που έγινε ανάρπαστη.
Η σοκολάτα, που περιέχει πάστα φιστικιού και κανταΐφι, εξελίχθηκε σε παγκόσμια τάση εν μια νυκτί χάρη σε ένα βίντεο που δημοσιεύθηκε στο TikTok. Προκάλεσε τόσο μεγάλη αύξηση στη ζήτηση, που σε συνδυασμό με τη μειωμένη παραγωγή φιστικιού ανέβασε τις τιμές παγκοσμίως. Η Αίγινα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Η λιανική τιμή του φιστικιού Αιγίνης αυξήθηκε από 18 σε 20 ευρώ/κιλό. «Υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση και περιορισμένη προσφορά: η τιμή φιστικιού αντανακλά ακριβώς αυτό», σημειώνει η κ. Κανελλά.
Μικρή σοδειά
H περιορισμένη προσφορά δεν ήταν ελληνικό φαινόμενο. Η περυσινή σοδειά ήταν μικρή και για άλλες χώρες-παραγωγούς. Στην Αίγινα όμως τα προβλήματα που ταλανίζουν τους φιστικοπαραγωγούς είναι βαθύτερα. Η νέα μόδα, που έχει στρέψει όλο τον πλανήτη στην αναζήτηση φιστικιού, ήρθε σε μια στιγμή που το νησί αγωνιά για το μέλλον του πιο διάσημου παραδοσιακού προϊόντος του.
«Δεν μας έχει μείνει άλλο για φέτος», λέει ο Νίκος Κουνάδης, προϊστάμενος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Φιστικοπαραγωγών Αίγινας, δείχνοντάς μας τους άδειους ψυκτικούς θαλάμους. Λόγω κλιματικών συνθηκών, επί δύο συνεχόμενες χρονιές η παραγωγή του φιστικιού στο νησί ήταν μειωμένη κατά 75% σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνεταιρισμού, η Αίγινα το 2022 παρήγαγε 600 τόνους, ενώ το 2023 και το 2024 μόλις 150 και 100 τόνους αντίστοιχα. Οπως εξήγησε ο κ. Κουνάδης, αιτία ήταν οι ηπιότεροι χειμώνες των τελευταίων ετών, κατά τους οποίους μειώθηκαν η βροχόπτωση και οι ημέρες κρύου, ενώ παράλληλα αυξήθηκαν οι θερμές και οι ημέρες ηλιοφάνειας. «Αποτέλεσμα ήταν να πέσουν οι οφθαλμοί των δέντρων», είπε.
Δεν φυτεύουν πια
Οι κλιματικές συνθήκες, ωστόσο, δεν είναι το μοναδικό ζήτημα. Ο Κώστας Πέππας, πρόεδρος του Συνεταιρισμού, υπογράμμισε πως έχει χρόνια να φυτευθεί καινούργια φιστικιά στο νησί. «Στην Αίγινα δεν φυτρώνουν πια φιστικιές, φυτρώνουν σπίτια», σημείωσε ο 81χρονος, προσθέτοντας πως όχι μόνο δεν υπάρχει πια τόπος να μπουν νέα δέντρα, αλλά ξεριζώνονται και τα υπάρχοντα ώστε να χτιστούν εξοχικές κατοικίες, πολλές από τις οποίες ενοικιάζονται ως Airbnb. Κατά την εκτίμηση του Συνεταιρισμού, τα τελευταία 45 χρόνια, από το 1980 που έγινε ο τελευταίος απολογισμός μέχρι σήμερα, έχουν χαθεί περίπου 30.000 δέντρα, που αντιστοιχούν σε 1.000 στρέμματα γης.
Σχηματίζοντας γλαφυρά με τα χέρια του τον γερασμένο κορμό και τα κλαδιά των δέντρων που έχουν μείνει, υποστηρίζει πως δεν μπορούν πλέον να έχουν την ίδια απόδοση με νέα δέντρα που φυτεύθηκαν πριν από κάποια χρόνια. «Αν τα δεις, τους έχουν μείνει μόνο δύο κλαδιά. Οι πρώτες φιστικιές φυτεύθηκαν εδώ το 1890». Στο χωράφι του, που κληρονόμησε από τον πατέρα του και ανέλαβε όταν πια είχε συνταξιοδοτηθεί ως ναυτικός, έχει δει 20% μείωση της παραγωγής στο πέρασμα του χρόνου.
Παράλληλα με τη μείωση των δέντρων, μειώνονται και οι παραγωγοί που «δουλεύουν» οι ίδιοι τη γη τους. Oταν οι γηραιότεροι φεύγουν από τη ζωή, οι νέοι ιδιοκτήτες των φιστικόδεντρων, είτε επειδή δεν ζουν πια στο νησί είτε επειδή δεν μπορούν ή δεν θέλουν, τα δίνουν «κολιγικά» –όπως συνηθίζουν να λένε στο νησί–, δηλαδή τα παραχωρούν σε έναν αγρότη να τα καλλιεργεί, λαμβάνοντας στο τέλος μερίδιο των εσόδων. Oπως εκτιμά ο κ. Κουνάδης, αυτή θα είναι η μοίρα και των κτημάτων του, καθώς καμία από τις δύο κόρες του δεν θέλει να αναλάβει. Η πρακτική αυτή, τόνισε, έχει επίπτωση και στον καλλιεργητικό τομέα, καθώς όταν ένα μόνο άτομο αναλαμβάνει χιλιάδες δέντρα, δεν θα προλάβει να κάνει τα απολύτως απαραίτητα.
«Κολιγική» παραγωγή – Τα τελευταία χρόνια μειώνονται και οι παραγωγοί που «δουλεύουν» οι ίδιοι τη γη τους – αρκετοί την παραχωρούν σε αγρότες. Αυτό έχει επίπτωση, καθώς όταν ένα μόνο άτομο αναλαμβάνει χιλιάδες δέντρα, δεν θα προλάβει να κάνει τα απολύτως απαραίτητα.
«Πρέπει να τις αγαπάς τις φιστικιές, ο άλλος δεν θα τις αγαπήσει όπως εσύ. Δεν θα ενδιαφερθεί τόσο», σχολίασε η Ελένη Κυπραίου. Η 88χρονη μετακόμισε μόνιμα στην Αίγινα το 2006, μόλις ολοκλήρωσε την καριέρα της στη δημοσιογραφία, και από τότε ασχολείται με αφοσίωση και πάθος με τα κτήματά της. Oπως περιέγραψε, μιλάει και χαϊδεύει τα δέντρα, επικοινωνεί συνεχώς με τους γεωπόνους για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκύπτουν και μέχρι σήμερα, όταν χρειαστεί, ανεβαίνει στο τρακτέρ και προσφέρει την προσωπική της εργασία για να έχει την ποσότητα και την ποιότητα που θέλει. «Τις δύο αυτές δύσκολες χρονιές, πήγαινα δέντρο δέντρο για να βρω έστω και έναν καρπό».
Η ίδια στενοχωριέται που το φιστίκι φθίνει, ωστόσο βλέπει στη μόδα του Ντουμπάι μια αχτίδα φωτός. «Τώρα που το φιστίκι γίνεται ανάρπαστο και τρελαίνονται όλοι γι’ αυτό, είναι ευκαιρία να πάρει μια καλύτερη τιμή. Η τιμή ήταν καθηλωμένη για 15 χρόνια και ανέβηκε μόνο λόγω ακαρπίας». Σύμφωνα με την ίδια, η αυξημένη τιμή θα αποτελούσε δέλεαρ για περισσότερους παραγωγούς να ασχοληθούν και πιο επαγγελματικά. Oπως τόνισε άλλωστε, το κόστος για τους παραγωγούς του νησιού που έχουν μικρούς κλήρους είναι δυσανάλογα μεγάλο, λέγοντας χαρακτηριστικά πως ένα μεροκάματο μπορεί να φτάσει στο νησί 70 έως και 80 ευρώ. «Τι μένει για τον παραγωγό;», διερωτήθηκε η κ. Κυπραίου. «Πριν ήταν τα αμπέλια. Τελείωσαν αυτά. Κάποιοι άρχισαν να λένε πως θα βγάλουν τις φιστικιές».
Δύσκολη παραγωγή
Η μειωμένη παραγωγή του νησιού έχει άμεση επίπτωση και στους βιοτέχνες που δραστηριοποιούνται στην Αίγινα και προσπαθούν να δημιουργήσουν προϊόντα με πρώτη ύλη το φιστίκι Αιγίνης, ώστε να το προωθήσουν περαιτέρω.
Ο Θανάσης Λάκκος, τρίτης γενιάς φιστικοπαραγωγός ο οποίος διατηρεί μια μονάδα επεξεργασίας, μας δείχνει τα τελευταία λίγα βαζάκια με πραλίνες που του έχουν απομείνει. Οι ετικέτες πολλές: φισιτικοβούτυρο, πραλίνα φιστικιού, πραλίνα Ντουμπάι. Οπως είπε μιλώντας στην «Κ», φέτος, παρά τη ζήτηση που αναπτύχθηκε, κατάφερε να προμηθεύσει μόνο τα μαγαζιά της Αίγινας με τα προϊόντα του, λόγω της μικρής παραγωγής.
«Το φιστίκι έχει αφεθεί στη μοίρα του. Εμείς ήδη ξεκινάμε από φέτος συνεργασία με εταιρεία από Αθήνα που θα μεταφερθεί εδώ. Θα αναλάβουν το σπάσιμο και εμείς το ψήσιμο, ώστε να μπορέσουμε να βγούμε σε αγορές εκτός Ελλάδας. Τις θέλουμε και για τις καλύτερες τιμές, αλλά και για να αναγνωριστεί το προϊόν μας».
Ο Γιώργος Παγούδης, ζαχαροπλάστης, όλο το προηγούμενο διάστημα έφτιαχνε τις δικές του σοκολάτες Ντουμπάι, με φιστίκια που παράγονται στο νησί. Παρότι οι μπάρες σοκολάτας έγιναν ανάρπαστες, πλέον αδυνατεί να φτιάξει καινούργιες. «Δεν μπορώ να βρω πλέον φιστίκι Αιγίνης για να τις παρασκευάσω», είπε, λέγοντας πως δεν θέλει, ενώ ζει και εργάζεται στο νησί, να χρησιμοποιήσει φιστίκι από άλλο μέρος της Ελλάδας ή του εξωτερικού.
Φως πίσω από τη μόδα – Η παραγωγός Ελένη Κυπραίου βλέπει στη μόδα του Ντουμπάι μια αχτίδα φωτός. «Τώρα που το φιστίκι γίνεται ανάρπαστο, είναι ευκαιρία να πάρει μια καλύτερη τιμή. Η τιμή ήταν καθηλωμένη για 15 χρόνια και ανέβηκε μόνο λόγω ακαρπίας».
Η Τιτίνα Κανελλά, μιλώντας στην «Κ», είπε πως κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για όλα τα παραπάνω προβλήματα τα τελευταία τουλάχιστον δέκα χρόνια, χωρίς ωστόσο να βλέπει κάποιον φορέα να προσπαθεί να βρει μια λύση για να σωθεί το φιστίκι Αιγίνης.
Στη Φθιώτιδα
Στην περιοχή της Φθιώτιδας, όπου παράγεται το 50% του κελυφωτού φιστικιού στην Ελλάδα, οι παραγωγοί βλέπουν επίσης μια ευκαιρία μέσα από την τάση που γεννήθηκε χάρη στη σοκολάτα Ντουμπάι. «Θα δώσει καινούργια ώθηση στο προϊόν. Ισως παρακινήσει κάποιους Ελληνες παραγωγούς να το μεταποιήσουν και να αποκτήσει τη δυναμική που μπορεί να έχει. Ενώ έχουμε ένα πολύ καλό προϊόν, το καταναλώνουμε κυρίως ως σνακ και όχι μεταποιημένο, όπως γίνεται κατά κύριο λόγο στην Ιταλία που το χρησιμοποιούν στη ζαχαροπλαστική και στην εστίαση», σημείωσε ο πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Κελυφωτού Φιστικιού Μώλου – Θερμοπυλών, Βασίλης Ζυγομήτρος.
Χωρίς το πρόβλημα της αστικοποίησης και των μικρών εκτάσεων, η περιοχή παράγει κατά μέσον όρο ετησίως 5.000-6.000 τόνους από τις καλλιέργειες που υπάρχουν στον Μώλο και στη Μάκρη και ο συνεταιρισμός έχει συνεργαστεί ήδη με την ελληνική εταιρεία που παρήγαγε σοκολάτα Ντουμπάι.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτογραφία: Η 88χρονη Ελένη Κυπραίου μετακόμισε μόνιμα στην Αίγινα το 2006, μόλις ολοκλήρωσε την καριέρα της στη δημοσιογραφία, και από τότε ασχολείται με αφοσίωση και πάθος με τα κτήματά της
