«Γιατί; Επειδή είμαστε παιδιά της Ελλάδας και αγαπάμε τη χώρα μας. Και το να αγαπάμε την Ελλάδα σημαίνει να την επισκεπτόμαστε και να φέρνουμε και άλλους, οι οποίοι επίσης θα την ερωτευθούν. Επίσης υπάρχει ένας βαθμός σεβασμού που θα κερδίσει η Ελλάδα αν κοιτάξει στα μάτια τη συγκεκριμένη ιστορία και την αντιμετωπίσει ανοιχτά», έλεγε η Μαρία Καρδάρα, υφηγήτρια και κάτοχος της έδρας Πολιτικής Επιστήμης στο California State University, East Bay, όπου διδάσκει Δημοσιογραφία και Πολιτική Επικοινωνία, στη δημοσιογράφο της «Κ» Μαργαρίτα Πουρνάρα πριν από δυόμισι χρόνια.
Η Μαρία Καρδάρα είναι ένα από τα χιλιάδες παιδιά που από το 1949 έως και το 1962 δόθηκαν για υιοθεσία σε αλλοδαπές οικογένειες κυρίως από τις ΗΠΑ. Με αυτή τη φράση τότε η κ. Καρδάρα εξηγούσε για ποιο λόγο αυτοί οι άνθρωποι, που σήμερα είναι άνω των 70 ετών, αναζητούν το βιολογικό οικογενειακό παρελθόν τους και θέλουν να επανεγγραφούν στο δημοτολόγιο Ελλήνων πολιτών εφόσον έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Μάλιστα η κ. Καρδάρα, γνωρίζοντας εξ ίδιας πείρας πόσο δύσκολο είναι να βρεις την άκρη του νήματος ξεπερνώντας γραφειοκρατικές διαδικασίες που συχνά θέτουν ανυπέρβλητα εμπόδια, ζητούσε να οριστεί κάποιος υπεύθυνος από την κυβέρνηση για το συγκεκριμένο θέμα. «Κάποιος ειδικός για να μας βοηθήσει και να είναι υπόλογος για τα αποτελέσματα, ώστε να αφήσουμε πίσω μας αυτή τη θλιβερή ιστορία».
Ενα μεγάλο βήμα για να μπορέσουν όσα παιδιά εκείνης της εποχής θελήσουν να εγγραφούν στο δημοτολόγιο Ελλήνων πολιτών πραγματοποιείται με την υπουργική απόφαση, η οποία, έστω και με καθυστέρηση ετών, υπεγράφη χθες από τον υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο και τον υφυπουργό Εσωτερικών Βασίλειο Σπανάκη και έχει πάρει τον δρόμο για το Εθνικό Τυπογραφείο. Η συγκεκριμένη απόφαση προβλέπει με μεγάλη ακρίβεια τις διαδικασίες για την εγγραφή στο δημοτολόγιο παιδιών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και υιοθετήθηκαν από αλλοδαπούς έως και το 1976.
Το βασικό θέμα είναι πώς ένας πολίτης που έχει υιοθετηθεί στο εξωτερικό και έχει το ονοματεπώνυμο της αλλοδαπής οικογένειάς του, με το οποίο έχει ζήσει όλη του τη ζωή, θα αποδείξει ότι είναι εκείνο το παιδί που πέρασε τους πρώτους μήνες ή ημέρες της ζωής του σε ένα ορφανοτροφείο κάπου στην Ελλάδα. Πώς ο «άρρεν Δημητρόπουλος» (σ.σ. επώνυμο μητέρας) που γεννήθηκε στην Ελλάδα το 1963 θα ταυτοποιηθεί με τον σημερινό 62χρονο Τζον Αμπραμους (John Ambramus);
Εως τώρα για να πραγματοποιηθεί η ταυτοποίηση και να ακολουθήσει η εγγραφή στο ελληνικό μητρώο θα έπρεπε απαραίτητα να υπάρχει ληξιαρχική πράξη γέννησης και προηγούμενη εγγραφή στο δημοτολόγιο. «Απαιτούνταν πολλές φορές χρόνια για να συγκεντρωθούν όλα τα απαιτούμενα έγγραφα ή και δεν μπορούσαν ποτέ να βρεθούν», περιγράφει στην «Κ» ο Αθανάσιος Μπαλέρμπας, γενικός γραμματέας Εσωτερικών και Οργάνωσης του υπουργείου Εσωτερικών.
Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1.500 άτομα, εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να αποκτήσουν και πάλι την ελληνική υπηκοότητα.
Με τη νέα υπουργική απόφαση για να πραγματοποιηθεί η ταυτοποίηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τεκμήρια δημόσια έγγραφα, όπως η βεβαίωση μαιευτηρίου, ορφανοτροφείου ή άλλου ιδρύματος, η βεβαίωση εφημερίου από τη βάπτιση, η βεβαίωση σχολείου αλλά και οποιοδήποτε έγγραφο δημόσιας αρχής νομίμως επικυρωμένο θα μπορούσε να συμβάλει στην ταυτοποίηση. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1.500 άτομα που υιοθετήθηκαν από αλλοδαπούς μπορούν βάσει της νέας υπουργικής απόφασης να αποκτήσουν και πάλι ελληνική υπηκοότητα, εφόσον βέβαια το επιθυμούν.
«Δίνεται έτσι μια λύση σε πολλούς ανθρώπους που έχουν απευθυνθεί στην ελληνική δημόσια διοίκηση όλα αυτά τα χρόνια ή και έχουν πληρώσει πολλά χρήματα σε δικηγόρους για να μπορέσουν να ανακτήσουν την ελληνικότητά τους», αναφέρει ο κ. Μπαλέρμπας. «Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάγκη να βρουν τις ρίζες τους, να έρθουν σε επαφή με την Ελλάδα και το παρελθόν τους», συμπληρώνει.
Χωρίς ίχνη
Οι συνθήκες γέννησης αλλά και υιοθεσίας αυτών των παιδιών δεν ήταν «κανονικές», με την έννοια που αποδίδουμε σήμερα στον όρο, και έτσι σε πολλές περιπτώσεις το διοικητικό ίχνος τους έχει χαθεί. Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά αναφέρονταν ως παιδιά αγνώστου πατρός και η υιοθεσία έγινε μέσω του ΠΙΚΠΑ ή άλλου ιδρύματος που είχε αναλάβει την επιμέλεια, όπως οι παιδοπόλεις της βασίλισσας. Πολύ συχνά επρόκειτο για παιδιά που είχαν γεννηθεί από παράνομες σχέσεις και δίδονταν άμεσα και εν κρυπτώ για υιοθεσία χωρίς να προηγηθεί εγγραφή στο δημοτολόγιο. Σε πολλές ληξιαρχικές πράξεις γέννησης που περιλαμβάνονται στους φακέλους οι οποίοι έχουν υποβληθεί στο υπουργείο Εσωτερικών από πολίτες που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα το χρονικό διάστημα 1949-1962, και υιοθετήθηκαν στο εξωτερικό, αναφέρεται μόνο η μητέρα. Εκείνη την εποχή το μαιευτήριο έστελνε τη ληξιαρχική πράξη γέννησης στον δήμο, όμως τα αγόρια εγγράφονταν άμεσα στα μητρώα αρρένων προκειμένου όταν έρθει η ώρα να πάνε στον Στρατό. Για τα υπόλοιπα, για να προχωρήσει δηλαδή η δημοτολόγηση, θα έπρεπε να κάνει αίτημα η μητέρα, που δεν έμπαινε στη διαδικασία εφόσον το παιδί επρόκειτο να δοθεί για υιοθεσία. Οταν τα αγόρια έκλειναν τα 18 με βάση την ημερομηνία γέννησης, το ελληνικό κράτος τα αναζητούσε για να υπηρετήσουν. Εφόσον δεν τα έβρισκε, διαγράφονταν από παντού σαν να μην υπήρξαν ποτέ.
Τότε η λέξη «Αμερικανός» ταυτιζόταν με την έννοια «πλούσιος» για τους περισσότερους Ελληνες. Το να υιοθετηθεί ένα παιδί που γεννήθηκε εκτός γάμου ή το πέμπτο παιδί μιας πάμφτωχης οικογένειας θεωρούνταν μεγάλη τύχη. Κάπως έτσι ο Χ. Π. που γεννήθηκε το 1956 έφυγε από την Ελλάδα όταν ήταν ακόμη λίγων μηνών με μόνη αποσκευή του τη ληξιαρχική πράξη γέννησης και ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο υιοθεσίας χωρίς καν όνομα. Οι νέοι γονείς του, ένα ζευγάρι από τη Βοστώνη, το 1957 οριστικοποίησαν την πράξη υιοθεσίας του σε δικαστήριο στην Αμερική. Δεκαετίες μετά επέστρεψε στην Ελλάδα για να εγγραφεί ως Ελληνας πολίτης, ο ίδιος αλλά και τα παιδιά του. Η ιστορία του είναι μόνο μία από τις εκατοντάδες που περιέχονται στους φακέλους τους οποίους οι υπάλληλοι του υπουργείου Εσωτερικών καλούνται να επανεξετάσουν με βάση τις προϋποθέσεις που δημιουργούνται από τη νέα υπουργική απόφαση.
Το e-mail που οδήγησε στην έναρξη της έρευνας
Εγκαταλείφθηκε στα σκαλιά της Παντάνασσας στην Πάτρα, στις 26 Νοεμβρίου 1954. Ηταν μόλις 15 ημερών και επάνω του είχε καρφιτσωμένο ένα σημείωμα που έλεγε πως ήταν βαπτισμένος και ονομαζόταν «Μήτσος». Τον μάζεψαν οι αστυνομικοί και τον παρέδωσαν στο Βρεφοκομείο Πατρών. Ο Μέριλ Τζένκινς ήταν ένα από τα χιλιάδες παιδιά που κατέληξαν από την Ελλάδα στις ΗΠΑ. Την ιστορία του, μαζί με άλλες αντίστοιχες ιστορίες, κατέγραψε η Βελγίδα ελληνίστρια Γκόντα φαν Στιν. Η Βελγίδα ευαισθητοποιήθηκε πολύ γύρω από την υπόθεση των υιοθετημένων Ελληνόπουλων του Ψυχρού Πολέμου, για την οποία έμαθε πρώτη φορά το 2013. Δίδασκε Αρχαία και Νέα Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, όταν ένας νεαρός τής έστειλε ένα e-mail ζητώντας βιβλιογραφία για τις υιοθεσίες του ’50. Της είπε ότι η μητέρα του και η θεία του θυμούνταν ότι ήταν υιοθετημένες από την Ελλάδα.
Ηταν το αρχικό έναυσμα που την οδήγησε να αναζητήσει περισσότερα στοιχεία, μια και δεν υπήρχε καμία επιστημονική μελέτη. Μέσα στα επόμενα έξι χρόνια θα ανακάλυπτε –από διασταυρούμενες πηγές– χιλιάδες περιπτώσεις υιοθεσιών που εγκρίθηκαν από τα ελληνικά πρωτοδικεία, ορισμένες φορές και κατά δεκάδες την ημέρα, με μια ζέση που σήμερα θα μας έκανε να ανατριχιάζουμε. Τότε όμως η Ελλάδα ήταν μια χώρα τραυματισμένη και δεν φαινόταν να έχει αντίρρηση χιλιάδες τέκνα της να πάνε για υιοθεσία στις ΗΠΑ, οι οποίες άλλωστε μας αιμοδοτούσαν οικονομικά.
«Κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια πόσα έφυγαν, πού κατέληξαν, αν γνωρίζουν πως είναι υιοθετημένα. Από βρεφοκομεία μεγάλων πόλεων και χωριά όλης της επικράτειας έφθασαν κυρίως στις ΗΠΑ και στην Ολλανδία, διότι εκεί υπήρχε ζήτηση για υιοθεσίες, ενώ αποδεικνύεται σαφής ανάμειξη ορισμένων μελών της ΑΧΕΠΑ, όχι ανιδιοτελής. Δυστυχώς, από αυτή την υπόθεση κάποιοι κέρδισαν πολλά χρήματα, μια και υπήρχε συχνά εμπόριο, χρηματικά ανταλλάγματα. Χιλιάδες Ελληνόπουλα έφυγαν από τη χώρα, αποστερώντας την από αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό. Εχω γνωρίσει πολλές περιπτώσεις από τους ανθρώπους αυτούς που κατάφεραν να ανακαλύψουν την πραγματική τους ταυτότητα σε μεγάλη ηλικία. Πρόκειται για άνδρες και γυναίκες, άξια και προκομμένα μέλη της κοινωνίας στην οποία εντάχθηκαν, επιτυχημένους επαγγελματίες κάθε ειδικότητας. Βλέποντάς τους, καταλαβαίνω τι έχασε η Ελλάδα», είχε δηλώσει η Γκόντα φαν Στιν σε συνέντευξή της στην «Κ». Το βιβλίο της «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα – Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», με μαρτυρίες και στοιχεία της έρευνας που έκανε, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ποταμός.
Το κύμα των υιοθεσιών στις ΗΠΑ και οι υπόνοιες για σκάνδαλο
Μεταξύ του 1949 και του 1962, περίπου 3.200 παιδιά από δύο εβδομάδων έως 14 ετών έφυγαν προς υιοθεσία από την Ελλάδα στις ΗΠΑ. Οι υιοθεσίες έγιναν με επιφανειακά νομότυπο τρόπο, ωστόσο προχώρησαν βιαστικά και χωρίς να έχει προηγηθεί έλεγχος των ζευγαριών που θα γίνονταν οι γονείς τους. Ηταν η εποχή των baby boomers μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πολλά ζευγάρια στις ΗΠΑ που δεν είχαν αποκτήσει παιδιά στράφηκαν στην Ελλάδα γι’ αυτόν τον λόγο. Αλλωστε, σε μια Ελλάδα μικρή, φτωχή και διαλυμένη ήταν εύκολο να αναπτυχθεί ταχύτατα ένα ύποπτο δίκτυο υιοθεσιών όπου γρήγορα άτεκνοι Αμερικανοί έβρισκαν μωρό. Χιλιάδες βρέφη άλλαξαν χέρια για εκατοντάδες ή χιλιάδες δολάρια το καθένα. Το γόνιμο έδαφος καλλιέργησε και η πολιτική ηγεσία της εποχής, θέλοντας να ευαρεστήσει τους συμμάχους μας Αμερικανούς.
1949
Αρχίζει η μαζική «εξαγωγή» παιδιών από την Ελλάδα στις ΗΠΑ. Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει, αφήνοντας τη χώρα σε άθλια κατάσταση. Παιδιά που θεωρούνται «ορφανά πολέμου» ταξιδεύουν στις ΗΠΑ για υιοθεσία. Τα επόμενα χρόνια, ο όρος αυτός θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιείται ως προκάλυμμα από τα κυκλώματα.
1955
Το κύμα των υιοθεσιών προς τις ΗΠΑ κορυφώνεται. Μέσα σε λίγα χρόνια έχουν οργανωθεί κυκλώματα ιερωμένων, δικηγόρων, υπαλλήλων βρεφοκομείων και μελών της ΑΧΕΠΑ με επίκεντρο την Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη και αφορούν κυρίως παιδιά που γεννήθηκαν από ανύπαντρες μητέρες ή άπορους γονείς.
1959
Εμφανίζονται οι πρώτες υπόνοιες πως πίσω από τις μαζικές υιοθεσίες υπάρχουν σκάνδαλα. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Ελληνοαμερικανός Στίβεν Σκόπας, πρόεδρος της ΑΧΕΠΑ και μεσολαβητής για τη «φυγή» πολλών παιδιών προς τις ΗΠΑ. Ο Σκόπας οδηγήθηκε στην αμερικανική Δικαιοσύνη, αλλά εφόσον στην Ελλάδα οι υιοθεσίες ήταν νόμιμες, δεν καταδικάστηκε.
1962
Πυκνώνουν οι φωνές και τα δημοσιεύματα για τις μαζικές υιοθεσίες. Αυτή τη φορά στρέφονται και κατά του ιδρύματος «Αγιος Στυλιανός» στη Θεσσαλονίκη. Μια συνήθης πρακτική των κυκλωμάτων ήταν να παρουσιάζουν στους γονείς ως νεκρά τα υγιέστατα νεογέννητα παιδιά τους, τα οποία κατέληγαν σε ιδρύματα και από εκεί στις ΗΠΑ.
2013
Η ελληνίστρια Γκόντα φαν Στιν, που διδάσκει σε πανεπιστήμιο της Φλόριντα, γνωρίζει τον εγγονό του αριστερού Ηλία Αργυριάδη, ο οποίος εκτελέστηκε μαζί με τον Μπελογιάννη. Οι δύο κόρες του εκτελεσθέντος εστάλησαν άρον άρον για υιοθεσία στις ΗΠΑ. Ο εγγονός αναζητούσε στοιχεία για λογαριασμό της μητέρας του. Ετσι η Βελγίδα πιάνει το νήμα της υπόθεσης που αφορούσε χιλιάδες παιδιά.
