Οι απόγονοι του Νίκου Ζαχαριάδη προσήλθαν οικογενειακώς στον κινηματογράφο «Βακούρα» για να παρακολουθήσουν την προβολή στη Θεσσαλονίκη της ταινίας για τον «πατριάρχη», τον «Αλύγιστο Νίκο». Ο γιος του από τον γάμο του με τη Ρούλα Κουκούλου, Σήφης –ή Σηφάκος όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσε–, η Ρωσίδα σύζυγός του Τατιάνα, η κόρη τους Ιουλία και τα παιδιά της Αλεξάνδρα και Φίλιππος. «Κανένα από τα εγγόνια σας δεν φέρει το όνομα του Νίκου», σχολίασα μετά τις σχετικές συστάσεις και τον ρώτησα αν το ότι τα δύο φορτισμένα ονόματα που κουβαλάει, το επώνυμο Ζαχαριάδης και το μικρό του Στάλιν δηλαδή, ήταν εμπόδιο στη διαδρομή του. «Την περίοδο της αποσταλινοποίησης ντρεπόμουν που είχα το όνομα του Στάλιν, αλλά όταν αποκαλύφθηκε ότι το 95% των κατηγοριών εναντίον του ήταν ψέματα, άλλαξα γνώμη. Είμαι περήφανος που κουβαλάω το όνομα Ζαχαριάδης. Οι Ρώσοι μού είχαν δώσει το όνομα Αλεξέι Νικολάγιεφ, το οποίο άλλαξα αργότερα όταν επρόκειτο να γυρίσω στην Ελλάδα».
Την περίοδο της αποσταλινοποίησης ντρεπόμουν που είχα το όνομα του Στάλιν, αλλά όταν αποκαλύφθηκε ότι το 95% των κατηγοριών εναντίον του ήταν ψέματα, άλλαξα γνώμη. Είμαι περήφανος που κουβαλάω το όνομα Ζαχαριάδης.
– Εξακολουθείτε να είστε κομμουνιστής και σταλινικός, όπως ο πατέρας σας;
– Ναι, βέβαια.
– Είστε στο κόμμα;
– Οχι οργανωμένος, αλλά είμαι με το κόμμα.
– Να υποθέσω και με τον Πούτιν;
– Φυσικά.
– Αλλά ο Πούτιν δεν είναι κομμουνιστής, όπως ο πατέρας σας και εσείς.
– Είναι όμως ηγέτης και πατριώτης.
Ο Σήφης Ζαχαριάδης βρέθηκε στην προβολή (και) με την ιδιότητα ενός εκ των βασικών συντελεστών της ταινίας του σκηνοθέτη Αντρέι Νικίσιν. Εγραψε από κοινού με τον Ρώσο λογοτέχνη και ποιητή Ντμίτρι Μιζγκούλιν το σενάριο, αξιοποιώντας τις δικές του μαρτυρίες, τις οποίες καταθέτει ο ίδιος στο ντοκιμαντέρ, και τις αναμνήσεις του επιστήθιου φίλου και συναγωνιστή του πατέρα του, Αλέξη Πάρνη. Εν αναμονή της έναρξης της προβολής, στον προθάλαμο της αίθουσας είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μια σύντομη συζήτηση.
– Αποτυπώνει το ντοκιμαντέρ σας τη διαδρομή του πατέρα σας;
– Με κάποιες μικρές αδυναμίες νομίζω ότι αποδίδει την πραγματικότητα.
– Το κόμμα σάς βοήθησε με υλικό;
– Μας άνοιξε κάποια αρχεία του για τον Νίκο, όχι όλα. Στη Μόσχα μάς επέτρεψαν να δούμε μερικούς φακέλους, κάποιοι όμως μας είπαν ότι εξακολουθούν να είναι απόρρητοι.
«Ειδική» προβολή για 13 άτομα
Οσο συζητούσαμε, εμφανίστηκε τριμελής αντιπροσωπεία στελεχών της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ που εκπροσώπησε το κόμμα στην προβολή. Αντάλλαξαν κάποιες τυπικές κουβέντες και οι κομματικοί πέρασαν στην αίθουσα, όπου κάθισαν στην πρώτη σειρά – εκείνος επέλεξε τη δεύτερη, πίσω, μόνος του.
Μας άνοιξε (το ΚΚΕ) κάποια αρχεία του για τον Νίκο, όχι όλα. Στη Μόσχα μάς επέτρεψαν να δούμε μερικούς φακέλους, κάποιοι όμως μας είπαν ότι εξακολουθούν να είναι απόρρητοι.
– Το ΚΚΕ πώς «υποδέχθηκε» την ταινία;
– Οργανώθηκε ειδική προβολή για στελέχη του κόμματος, δύο ημέρες προτού προβληθεί για το κοινό. Ηταν δεκατρία άτομα. Εγραψε και κάτι ο «Ριζοσπάστης».
– Τι ακριβώς;
– Διαβάστε το, θα δείτε…
Τι είχε γράψει λοιπόν η κομματική εφημερίδα; «Πέρα από τις κινηματογραφικές αδυναμίες του ντοκιμαντέρ και των δραματοποιήσεων που περιλαμβάνει, το βασικό του μειονέκτημα σχετίζεται με τη μονόπλευρη παρουσίαση της σχέσης των Αλέξη Πάρνη και Σήφη Ζαχαριάδη με τον Νίκο Ζαχαριάδη, που αποδυναμώνει τα χαρακτηριστικά του τελευταίου ως κομμουνιστή ηγέτη που έδρασε σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Κατά συνέπεια, απουσιάζει κάθε προσπάθεια συστηματικής χαρτογράφησης του ιστορικού πλαισίου της εποχής ή τεκμηρίωσης γεγονότων, με αποτέλεσμα να επιχειρείται μια συναισθηματικά φορτισμένη αλλά ρηχή ερμηνεία της ιστορικής διαδρομής του Ν. Ζαχαριάδη και της ανάγκης αποκατάστασής της, εν αγνοία της πολιτικής του παρακαταθήκης» («Ριζοσπάστης», 20.4.2025).
Η «πλατεία»
Το κοινό στην αίθουσα αποτελείτο από μυημένους. Μπορούσες να βρεις πολιτικούς απογόνους του Ζαχαριάδη, θαυμαστές του Στάλιν, παλιούς αριστερούς απόμαχους και μη, νέα παιδιά που, όπως μας είπε ένα εξ αυτών στην είσοδο, «ήρθαμε για να μάθουμε», και οι θεατές υποδέχθηκαν την έναρξη της προβολής και την αναγγελία της παρουσίας του Σήφη Ζαχαριάδη με ελαφρό χειροκρότημα.
Το ντοκιμαντέρ μάλλον δεν συνεισφέρει τίποτα καινούργιο πέραν όσων είναι γνωστά για την «υπόθεση Ζαχαριάδη». Κυριαρχεί το συναίσθημα και η ρωσική οπτική για το παρελθόν, το σοβιετικό αφήγημα, με επίκεντρο τον «Αλύγιστο Νίκο». Υπερτονίζει τον ηρωισμό και τη στωικότητα του Ζαχαριάδη στις διώξεις του, την αφοσίωσή του στο Κόμμα και στη Σοβιετική Ενωση και περνάει στο «ντούκου» τον αμφιλεγόμενο ρόλο του στον Εμφύλιο, στις εκατόμβες των νεκρών εξαιτίας αποφάσεών του, τα λάθη και τα «εγκλήματα» που του καταλόγισε όχι μόνο η «άλλη πλευρά», αλλά και οι εσωκομματικοί του αντίπαλοι. Ο ελληνικός Εμφύλιος εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά ως έργο των Αγγλων και η καταστροφική για τον Ζαχαριάδη ήττα χρεώνεται με ευκολία στον «προδότη» Τίτο, τον οποίο μάλιστα ο σκηνοθέτης επιχειρεί να εξευτελίσει, εμφανίζοντάς τον σε πλάνο να τινάζει από το πέτο του σακακιού του Τσώρτσιλ την πιτυρίδα του!
Ισως το μόνο καινούργιο στοιχείο (;) που κομίζει το ρωσικό ντοκιμαντέρ να είναι ο ρόλος των Ελλήνων επιχειρηματιών στην καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη από την ηγεσία του κόμματος. Σύμφωνα με τον ισχυρισμό των συντελεστών, με την άνοδο στην εξουσία του Νικίτα Χρουστσόφ υπεγράφη διακρατική συμφωνία με την Ελλάδα για την κατασκευή πλοίων του ελληνικού εφοπλιστικού στόλου σε ρωσικά ναυπηγεία και μεταξύ των όρων που έθεσαν οι Ελληνες εφοπλιστές ήταν και η απομάκρυνση του Νίκου Ζαχαριάδη από τη θέση του γραμματέα του κόμματος, ισχυρισμός που γέννησε ευλόγως σε πολλούς την απορία για το ενδιαφέρον τους για το ποιος θα είναι ο γραμματέας τού, ούτως ή άλλως, εξουδετερωμένου στην Ελλάδα ΚΚΕ.
Οι απορίες για όσα δεν έδειξε η ταινία
Οι «μυημένοι» –οι περισσότεροι, δηλαδή, από τους θεατές– δεν έφυγαν πιο σοφοί από την αίθουσα. Τα ερωτήματα που τέθηκαν προς τον υιό Ζαχαριάδη για τον πατέρα του από το κοινό στη συζήτηση που ακολούθησε έδειξαν ότι οι παριστάμενοι δεν έλαβαν απαντήσεις, όπως ίσως περίμεναν, από ένα τέτοιο εγχείρημα που υποτίθεται πως στηρίχθηκε σε άγνωστα ντοκουμέντα από τα αρχεία του ΚΚΕ και της Μόσχας. Σταχυολογούμε μερικά εξ αυτών:
– Υπήρξε κάποια γραπτή ή προφορική σε εσάς αποτίμηση του πατέρα σας για το πολυσυζητημένο κάλεσμα στους Eλληνες κομμουνιστές να παραμείνουν με «το όπλο παρά πόδα» την επομένη της ήττας;
– Δεν είμαι ιστορικός, αλλά έπειτα από μια ήττα τι να πει ο αρχηγός, καθίστε φρόνημα; Προφανώς ο Νίκος ήθελε να πει ότι η ήττα δεν ήταν τελική. Iσως οι ιστορικοί θα έχουν στο μέλλον μια καλύτερη απάντηση.
– Λάθη σε σχέση με το κόμμα έκανε ο πατέρας σας; Oπως στην υπόθεση Πλουμπίδη, στον διωγμό του Βελουχιώτη, στον εξοστρακισμό του Μάρκου Βαφειάδη, σε αυτά δεν αναφέρεται το ντοκιμαντέρ.
– Στο τελευταίο του γράμμα που απευθύνεται προς την «άλλη πλευρά» (σ.σ. του κόμματος) ο Ζαχαριάδης λέει ότι «στη ζωή μου έκανα πολλά λάθη αλλά δεν θέλω να εκμεταλλευτεί κανείς το όνομά μου για να βλάψει το κόμμα». Αυτό το είπε και σε εμένα. Ηταν δέκα χρόνια πάλης, πολέμου, όπου όλοι έκαναν λάθη. Εννοείται ότι ο Πλουμπίδης δεν ήταν χαφιές, αλλά η Κεντρική Επιτροπή ήταν μακριά από την Αθήνα, απ’ όπου στελέχη τού έγραφαν ότι δεν πάει καλά ο Πλουμπίδης. Τι να έκανε λοιπόν; Για τον Βελουχιώτη η γνώμη μου είναι ότι δεν φταίει ο Νίκος. Ξέρω ότι τον εκτιμούσε πολύ. Ο Αρης πέθανε στις 16 Ιουνίου, λίγες μόνο ημέρες αφότου είχε επιστρέψει ο Ζαχαριάδης από το Νταχάου. Ο Αρης δεν υπάκουσε στο κόμμα και για τον Νίκο πάνω από όλα ήταν το κόμμα. Υπάρχουν πολλά ερωτήματα. Στη Μόσχα έχουν μεγάλο αρχείο του ΚΚΣΕ, το οποίο δεν ανοίγουν. Εγραψα γράμμα στον Πούτιν για τα κλειστά ντοκουμέντα, αλλά η απάντηση ήταν πως τέτοια δεν υπάρχουν στην Προεδρία.
– Πείτε μας ως γιος του Ζαχαριάδη, ο πατέρας σας αυτοκτόνησε πραγματικά εξόριστος στο Σουργκούτ της Σιβηρίας ή τον «αυτοκτόνησαν»;
– Αυτοκτόνησε 100%. Υπάρχει στο ντοκιμαντέρ το γνωστό γράμμα που λέει ότι δεν μου άφησαν άλλη διέξοδο. Στη Σιβηρία τον Ζαχαριάδη τον έστειλαν οι φίλοι του, όχι ο εχθρός. Υπάρχουν βέβαια οι ζαχαριαδικοί που επιμένουν ότι τον σκότωσαν, αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτοκτόνησε.
Αυλαία με χειροκρότημα
Η προβολή έληξε καθώς ακολούθησε άλλη ταινία, όπως άρχισε, με χειροκρότημα από το κοινό. Μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ο «Αλύγιστος Νίκος» θα προβληθεί στη Λάρισα και στη Λαμία και θα ταξιδέψει στην Κύπρο.
