Η «Καθημερινή» επέλεξε να περιλάβει στις εκδόσεις που συνοδεύουν την εφημερίδα το βιβλίο «Τυφλά Σημεία» του Marty Makary, γιατρού, ερευνητή και καθηγητή στο Johns Hopkins, συγγραφέα πολλών βιβλίων, με πλήθος άρθρων σε μεγάλες εφημερίδες και με εκατοντάδες επιστημονικές δημοσιεύσεις, έχοντας ως στόχο να φέρει στην επιφάνεια έναν διάλογο ο οποίος ούτως ή γίνεται εντός και του ιατρικού σώματος και των πολιτών, και αφορά το πώς η Ιατρική θα γίνει αποτελεσματικότερη και η υγεία όλων μας καλύτερη.
Η συζήτηση αυτή παραμένει ενεργή και ανοιχτή και ο σχολιασμός του βιβλίου από τον κ. Παππά αποτελεί μέρος της, συνεισφέρει στον ίδιο στόχο και ως εκ τούτου είναι ευπρόσδεκτος.
Ακολουθεί άρθρο από τον αναγνώστη:
Ζούμε σε εποχή αφθονίας της πληροφορίας, με ρυθμό παραγωγής που υπερκαλύπτει την ικανότητά μας πρόσληψης, και με πηγές την αξιοπιστία των οποίων δεν είναι εύκολο να αντιληφθούμε, ακόμη και αν με επαρκή εγγραμματοσύνη σε θέματα επιστήμης και υγείας.
Υπάρχουν απλοί τρόποι για να εκτιμήσει κανείς την ποιότητα της πληροφορίας, ειδικά της επιστημονικής: Για παράδειγμα, η αποφυγή πηχυαίων, φανταχτερών τίτλων, βεβαιοτήτων και δηλώσεων- η επιστήμη λειτουργεί με αρχή της την αβεβαιότητα και τη συνεχή επανεκτίμηση, με ανάλυση όλων των ποιοτικών δεδομένων που έχει. Σημαντική είναι η αξιοπιστία του ατόμου που πληροφορεί- ένας επιστήμονας κρίνεται από το παρελθόν του, από το πόσο αξιόλογες και ευμενώς αποδεκτές είναι παρελθούσες μελέτες του, από το πόσο επιτυχείς ήταν οι δημόσιες τοποθετήσεις του σε καιρούς κρίσης (και η πανδημία του κορωνοϊού έδωσε τη δυνατότητα να “βαθμολογηθούν” όλοι όσοι εξέφρασαν δημόσιο λόγο), από το πόσο ταπεινός και ειλικρινής είναι ώστε να αποδεχτεί τυχόν λανθασμένες εκτιμήσεις του. Όλοι (οφείλουν να) κρίνονται, ανεξάρτητα από τις όποιες περγαμηνές τους.
Το βιβλίο «Τυφλά Σημεία: Τα λάθη της Ιατρικής και πώς επηρεάζουν την υγεία μας» του Marty Makary που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα, με την Καθημερινή της Κυριακής την προηγούμενη εβδομάδα, εμπίπτει, προβληματικά, στις προαναφερθείσες περιπτώσεις: Έχει έναν τίτλο (και εν τέλει περιεχόμενο) που δηλώνει κάτι εντυπωσιακό, μια “ανατρεπτική” συνθήκη, ότι εδώ θα ειπωθούν μεγάλες αλήθειες ότι δηλαδή η ιατρική κοινότητα πάρα πολλές φορές, και με μεγάλο κόστος για την κοινωνία, κατέληξε και επέμενε σε λάθος συμπεράσματα. Ο συγγραφέας Marty Makary, με μακρά επαγγελματική σταδιοδρομία σε διάσημο πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, ορκίστηκε μόλις ως νέος διευθυντής του Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων- προσοχή όμως, υπό τον τεκμηριωμένα και συστηματικά και προσοδοφόρα παραπληροφορητή για τα εμβόλια υπουργό υγείας Robert Kennedy Jr.
Ποια η αξιοπιστία του ίδιου του Makary; Η μελέτη του με τις περισσότερες αναφορές από την επιστημονική κοινότητα ήταν μια πολυδιαφημισμένη στα ΜΜΕ μελέτη του 2016 που επίσης είχε πηχυαίο τίτλο και συμπεράσματα: ότι η 3η αιτία θανάτου στις ΗΠΑ είναι τα ιατρικά λάθη- μελέτη που αποδομήθηκε εξαιτίας τεράστιων μεθοδολογικών προβλημάτων που αναλύθηκαν από σωρεία επιστημόνων (ανάμεσά τους ο Vinay Prasad, συνοδοιπόρος πλέον του Makary- τον ευχαριστεί μάλιστα στο βιβλίο του, ο οποίος τότε μίλησε σκωπτικά για την κακή ποιότητα της μελέτης). Ο Makary όμως ήταν λαλίστατος και στη διάρκεια της πανδημίας, υπερασπιζόμενος “εναλλακτικά” αφηγήματα: ήδη από την άνοιξη του 2021 είχε κηρύξει τη λήξη της “επειδή αποκτήθηκε ανοσία αγέλης”, αργότερα θεώρησε το στέλεχος Δέλτα του ιού (την φονικότερη εν τέλει παραλλαγή του) ως “ήπιο εποχικό κρύωμα”, ενώ χαρακτήρισε το στέλεχος Όμικρον του ιού “φυσικό εμβόλιο” (αναγκαία υπενθύμιση ότι από το “φυσικό εμβόλιο”, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία πέθαναν, μόνο το 2022 στην Ελλάδα, 4743 άτομα χωρίς υποκείμενα νοσήματα). Ο Makary δεν απολογήθηκε ποτέ για κάποια από αυτές τις τραγικά λανθασμένες προβλέψεις του.
Αυτή η αναξιοπιστία του συγγραφέα επιβεβαιώνεται δυστυχώς και στο βιβλίο. Δεν είναι φυσικά όλα ψέματα- είναι πάρα πολλά όμως τα σημεία όπου τα συμπεράσματά του είναι παραπλανητικά, αβάσιμα, και εν τέλει επικίνδυνα- συγκλίνουν δε στην καλλιέργεια ενός αφηγήματος “συνομωσίας” των θεσμικών επιστημονικών σωμάτων και οργανισμών. Ας πάρουμε για παράδειγμα το δεύτερο κεφάλαιο, που αναφέρεται στην ορμονική θεραπεία υποκατάστασης των γυναικών στην εμμηνόπαυση. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η ορμονική θεραπεία μπορεί να προστατεύσει από Alzheimer, καρδιαγγειακές παθήσεις, να παρατείνει τη ζωή, και κατηγορεί τις ειδικές επιστημονικές εταιρείες επειδή προ ετών έδρασαν υπερβολικά επιφυλακτικά απέναντι σε πρώιμα συμπεράσματα μιας μελέτης που συνέδεε τη θεραπεία αυτή με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Ο Makary μένει εκεί, στο ότι τα αποτελέσματα προ 20+ χρόνων δεν ήταν στατιστικά σημαντικά, και “ξεχνάει” να πει ότι έκτοτε, έχει αποδειχθεί και αναφέρεται στις πλέον σχολαστικές κατευθυντήριες οδηγίες (όπως π.χ. οι βρετανικές), ότι οι ευρύτατα χρησιμοποιούμενοι από του στόματος συνδυασμοί ορμονικής θεραπείας αυξάνουν, έστω και λίγο, αλλά σαφέστατα και σε βάθος ακόμη και δεκαετίας από την διακοπή τους, τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. “Ξεχνάει” επίσης ο συγγραφέας μεγάλες πολυετείς μελέτες που έδειξαν ότι όχι μόνο δεν προστατεύει η ορμονική θεραπεία από το Alzheimer, αλλά ενδέχεται να συμβαίνει και το αντίθετο σε μεγαλύτερες ηλικίες. Όπως “ξεχνάει” ότι οι μετα-αναλύσεις του Cochrane (ενός οργανισμού αναφοράς αποδεκτού και από τον ίδιο σύμφωνα με άλλο σημείο του βιβλίου) έδειξαν ότι όχι μόνο δεν υπάρχει προστασία από καρδιαγγειακό κίνδυνο, αλλά αντίθετα υπάρχει αύξηση διαφόρων αγγειακών προβλημάτων (να σημειωθεί εδώ ότι αυτοί οι κίνδυνοι εκλίπουν με τοπικά σκευάσματα ορμονικής θεραπείας, για να είμαστε ακριβείς).
Ο άπειρος αναγνώστης μπορεί να πειστεί από τις μελέτες που παρατίθενται, χωρίς να μπορεί να αναγνωρίσει το τέχνασμα του Makary: να χρησιμοποιεί παλιές, μικρές μελέτες χαμηλότερης δυναμικής, και κυρίως, με μεμονωμένη ορμονική θεραπεία (κάτι που δεν εφαρμόζεται πλέον σε γυναίκες που έχουν τη μήτρα τους) ή σε γυναίκες με υστερεκτομή. Μήλα με πορτοκάλια δηλαδή η σύγκριση- όμως ο μη ειδικός μπορεί να διαβάσει φρούτα με φρούτα.
Ένα αντίστοιχο παραπλανητικό στοιχείο χρησιμοποιεί στο πρώτο κεφάλαιο όπου ισχυρίζεται ότι στην Ευρώπη εδώ και 20 χρόνια χρησιμοποιείται ένα φάρμακο για τροφικές αλλεργίες, κατηγορώντας την κωλυσιεργία των ΗΠΑ που μόλις το 2024 έδωσαν αντίστοιχη αδειοδότηση. Όμως, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων δεν έχει δώσει τέτοια αδειοδότηση στο φάρμακο- πού να φανταστεί ο καλόπιστος αναγνώστης ότι ο συγγραφέας θα χρησιμοποιήσει μια τέτοια θρασεία ψευδή πληροφορία για να εξυπηρετήσει το αφήγημά του. Θα χρειαζόταν πολλές σελίδες για να τεκμηριώσουμε τα παραπλανητικά και ανακριβή των επομένων κεφαλαίων.
Γιατί κάποιος να γράψει ένα τέτοιο βιβλίο, αδιαφορώντας για τον αντίκτυπό του στη γνώση; Ο Makary αυτο-παρουσιάζεται ως ριζοσπάστης, ηρωικός, που τα λέει έξω από τα δόντια. Δεν είναι μόνο το ευπώλητο του αφηγήματός του, είναι και η αναγνώρισή του από τους “κατάλληλους ανθρώπους”-διοικεί πλέον έναν μεγάλο κρίσιμο οργανισμό (και η πρώτη πράξη του στην κεφαλή αυτού του οργανισμού ήταν να συναινέσει στην απόλυση ενός διακομματικά αποδεκτού επιστήμονα υπεύθυνου για τα προγράμματα εμβολιασμού).
Πώς μπορεί να προφυλαχτεί κάποιος από την παραπληροφόρηση; Αποφεύγοντας αυτούς που φωνασκούν, σημειώνοντας ποιοι διαψεύδονται, εμπιστεύομενος τους επιστημονικούς φορείς. Κατανοώντας ότι οι επιστημονικές μελέτες έχουν διαβαθμίσεις και συχνά κρίνονται και μετά την δημοσίευσή τους. Υπενθυμίζοντας στον εαυτό του ότι η επιστήμη είναι μια εργώδης, συνεχώς εξελισσόμενη και βελτιούμενη, και πάντα ταπεινή διαδικασία.
* Ο Γιώργος Παππάς είναι παθολόγος που ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα. Είναι συνεργάτης του Εργαστηρίου Γνώσης και Αβεβαιότητας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, υπηρετεί ως Section Editor στο PLOS Neglected Tropical Diseases, και αρθογραφεί για θέματα βιοασφάλειας στο Bulletin of the Atomic Scientists.
