Σε βάθος πενταετίας αναμένεται να ενισχυθεί η ελληνική οικονομία κατά 10,2 δισ. ευρώ, να εισρεύσει περί το 1,9 δισ. ευρώ στα κρατικά ταμεία και στο πέμπτο έτος να έχουν δημιουργηθεί περίπου 73.500 θέσεις εργασίας. Αυτά είναι τα οφέλη για την Ελλάδα από τη λειτουργία των μη κρατικών ΑΕΙ, όπως καταδεικνύει μελέτη που εκπονήθηκε από την εταιρεία Deloitte για λογαριασμό του Ινστιτούτου Δημοσιονομικών και Οικονομικών Μελετών και παρουσιάζει η «Κ». Παράλληλα, καθώς από την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά θα αρχίσουν να λειτουργούν τα πρώτα μη κρατικά ΑΕΙ στη χώρα μας –ήδη έχουν κατατεθεί 12 αιτήσεις–, η θεσμοθέτηση μη κρατικών ΑΕΙ θα ανακόψει τη φοιτητική μετανάστευση Ελλήνων. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα θα μπει στον χάρτη των χωρών που έχουν αναγάγει την τριτοβάθμια εκπαίδευση σε όχημα οικονομικής ανάπτυξης.
Ειδικότερα, μετά τη διεύρυνση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, με ίδρυση νέων ΑΕΙ κυρίως στην περιφέρεια και τη δημιουργία νέων τμημάτων/σχολών στα παλαιότερα ιδρύματα, η Ελλάδα βρίσκεται στην έκτη θέση σε ποσοστό φοιτητικού πληθυσμού στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στη δεύτερη θέση σε ποσοστό φοιτητών επί του συνολικού πληθυσμού στην Ευρώπη. Σήμερα στην Ελλάδα έχουμε 483.438 ενεργούς φοιτητές σε 614 προπτυχιακά και 1.356 μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Και όμως, περί τους 40.500 Ελληνες σπουδάζουν στο εξωτερικό. Εξ αυτών, πολλοί επέλεξαν ξένο ΑΕΙ επειδή δεν κατάφεραν να εισαχθούν σε σχολή της αρεσκείας τους σε κάποιο δημόσιο ελληνικό ΑΕΙ. Μόνο ένας στους τρεις καταφέρνει να σπουδάσει στη σχολή της πρώτης επιλογής του, ενώ το 16% των υποψηφίων εισήχθη σε σχολές που δεν ήταν ανάμεσα στις πρώτες έξι επιλογές του. Αρα η δημιουργία νέων επιλογών στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως τα μη κρατικά ΑΕΙ, μπορεί να οδηγήσει στην ανακοπή του μεταναστευτικού κύματος Ελλήνων για σπουδές στο εξωτερικό.
Για το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026, δηλαδή με έναρξη λειτουργίας τον προσεχή Οκτώβριο, έχουν κατατεθεί 12 αιτήσεις μη κρατικών ΑΕΙ, ενώ για το 2026-2027 άλλη μία. Προφανώς πόσα ιδρύματα θα πάρουν άδεια θα εξαρτηθεί από τους ελέγχους των αρμόδιων ελληνικών φορέων πιστοποίησης (την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης και τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού). Ωστόσο εκτιμάται ότι μετά τη διετία θα κατατίθεται μία αίτηση ετησίως. Βάσει αυτών των στοιχείων και εκτιμήσεων θεωρείται ότι ο αριθμός των φοιτητών μπορεί να προσεγγίσει τους 59.000 την πενταετία, εκ των οποίων οι περίπου 16.400 θα προέρχονται από το εξωτερικό.
Ο περιορισμός της φοιτητικής μετανάστευσης Ελλήνων και η προσέλκυση ξένων φοιτητών αποτελούν ισχυρά πολιτικά και οικονομικά επιχειρήματα υπέρ της θεσμοθέτησης και λειτουργίας μη κρατικών ΑΕΙ. Εύλογα από το εγχείρημα θα προκύψουν οφέλη σε οικονομικό επίπεδο. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι επιπτώσεις της λειτουργίας μη κρατικών ΑΕΙ σε βάση πενταετίας θα είναι οι ακόλουθες:
• Οι επενδύσεις των μη κρατικών ΑΕΙ για κτίρια και εξοπλισμό κατά τον πρώτο χρόνο αποτιμώνται σε 1,6 δισ. ευρώ σε όρους παραγόμενου προϊόντος. Εάν προσθέσουμε τη συνεισφορά των φοιτητών στην οικονομία μέσω των δαπανών διαβίωσής τους και τους επισκέπτες των ξένων φοιτητών αλλά και τις επενδύσεις για τη στέγαση των φοιτητών (π.χ. κατασκευή φοιτητικών εστιών), συνολικά φθάνουμε σε ένα παραγόμενο προϊόν η αξία του οποίου υπολογίζεται συνολικά στα 10,2 δισ. ευρώ (για την ακρίβεια 10,151) μέσα στην πενταετία.
• Από τις επενδύσεις, την κατανάλωση, τη στέγαση και γενικά κάθε υπηρεσία που θα σχετιστεί με τη λειτουργία μη κρατικών ΑΕΙ και τους φοιτητές τους υπολογίζεται ότι θα δημιουργηθούν περί τις 73.500 θέσεις εργασίας.
• Η συμβολή τους στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν υπολογίζεται στα 5,352 δισ. ευρώ.
• Στα κρατικά ταμεία θα εισρεύσει 1,912 δισ. ευρώ.
Κατά το δέκατο έτος λειτουργίας των μη κρατικών ΑΕΙ εκτιμάται ότι η ελληνική οικονομία θα ενισχυθεί κατά περίπου 44 δισ. ευρώ, ενώ τα κρατικά έσοδα από τη συνολική οικονομική δραστηριότητα που προκύπτει εκτιμάται ότι μπορεί να προσεγγίσουν τα 8,2 δισ. ευρώ, με την εισφορά στο ΑΕΙ να αγγίζει έως 1,5%.
Επίσης, η αποτροπή της εκροής συναλλάγματος προς το εξωτερικό μπορεί να αποτελέσει άμεσο όφελος για την εθνική οικονομία.
«Πύλη» επιστροφής
Βεβαίως, τα οφέλη δεν αποτιμώνται μόνο με οικονομικούς όρους. Σύμφωνα με την Deloitte, η λειτουργία των μη κρατικών ΑΕΙ θα έχει αναπτυξιακά οφέλη και με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις. Ενδεικτικά:
• Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), το 15% των Ελλήνων κατόχων διδακτορικού τίτλου εξακολουθεί να ζει και να εργάζεται στο εξωτερικό. Σχεδόν οι μισοί Ελληνες κάτοχοι διδακτορικού που ζουν στο εξωτερικό (περίπου 46%) σκοπεύουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια, ως εκ τούτου τα μη κρατικά πανεπιστήμια τους παρέχουν ακόμη μία «πύλη» επιστροφής στη χώρα.
• Τα μη κρατικά πανεπιστήμια μέσω της ερευνητικής δραστηριότητας που θα αναπτύξουν, μπορούν να συνεισφέρουν στον κυβερνητικό στόχο της Ελλάδας να γίνει κόμβος καινοτομίας μέσω της ενίσχυσης των επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία, προσεγγίζοντας το 3% του ΑΕΠ σε βάθος 5-7 ετών.
• Από τους αλλοδαπούς που θα σπουδάσουν στην Ελλάδα, ένα ποσοστό εκτιμάται ότι θα επιλέξει να μείνει στη χώρα και μετά τις σπουδές του. Γι’ αυτό, ωστόσο, απαιτείται στρατηγική αντιμετώπιση του θέματος των αδειών παραμονής επιστημονικού προσωπικού.
Η επένδυση στους ξένους φοιτητές και το success story της Κύπρου
Η Κύπρος θεωρείται ιδιαίτερα επιτυχημένη –«success story»– ως προς την ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσής της, δίνοντας βάρος στα μη κρατικά ΑΕΙ. Και δεν είναι η μόνη χώρα στη γειτονιά μας που επενδύει στην προσέλκυση ξένων φοιτητών. Την ίδια στρατηγική ακολουθεί και η Βουλγαρία.
Ειδικότερα, η τριτοβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου έχει κάνει μεγάλα άλματα μετά το 2005 και την ψήφιση του νόμου για τη δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ. Πριν από τη θεσμοθέτηση των ιδιωτικών ΑΕΙ, οι Κύπριοι σπούδαζαν είτε στα ελληνικά ΑΕΙ, είτε στα βρετανικά, είτε σε κάποιο ιδιωτικό κολέγιο στη χώρα τους. Το 2007 άρχισε να λειτουργεί το πρώτο ιδιωτικό ΑΕΙ στο νησί. Σήμερα η Κύπρος διαθέτει συνολικά 12 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα τρία είναι δημόσια και τα εννέα ιδιωτικά.
Η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων οδήγησε στην αύξηση της ζήτησης σπουδών τόσο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια όσο και για τα δημόσια (διπλασιασμός μεταξύ 2007 και 2022). Η Κύπρος έχει καταφέρει να απορροφήσει σημαντικό ποσοστό αλλοδαπών φοιτητών, προσελκύοντας φοιτητές από μεγάλες αγορές ακόμη και της Ασίας (όπως Ινδία, Κίνα). Ωστόσο, η πλειονότητα αυτών είναι φοιτητές από την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των αλλοδαπών φοιτητών στα κυπριακά ΑΕΙ είναι 58%, με το 23% να είναι Ελληνες και το 35% από άλλες χώρες. Μάλιστα, «τα ιδιωτικά ΑΕΙ της Κύπρου έχουν tailor made προγράμματα για Ελληνες φοιτητές. Για παράδειγμα διδάσκουν στη Νομική το ελληνικό δίκαιο», όπως ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος κυπριακού πανεπιστημίου. Η συνολική συμβολή των ΑΕΙ στην κυπριακή οικονομία υπολογίζεται σε 1 δισ. ευρώ.
Αλλά και η Βουλγαρία θεωρείται ότι έχει επιτυχημένη στρατηγική στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι ακμάζουσα αγορά με σημαντική ανάπτυξη (+18%) την τελευταία 20ετία, με μεγάλη προσέλκυση Ελλήνων φοιτητών, ειδικά για ιατρικές σπουδές.
Επίσης, στις χώρες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είτε για την ανάπτυξη που έχουν πετύχει, είτε για τη συστηματική προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών αλλά και τη συμβολή του τομέα ανώτατης εκπαίδευσης στην οικονομία τους συγκαταλέγονται η Ολλανδία και η Αυστραλία.
Στην Ολλανδία ο αριθμός των φοιτητών αυξήθηκε κατά 15% την τελευταία πενταετία, με σημαντική προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών – αποτελούν το 30% του συνόλου.
Στην Αυστραλία ο αριθμός των φοιτητών τα τελευταία 30 χρόνια έχει τριπλασιαστεί, με το ποσοστό των ξένων επί του συνόλου στο 32%.
Γενικότερα, η διεθνής αγορά τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα κατά τον 21ο αιώνα. Ο συνολικός αριθμός φοιτητών που μετανάστευσαν για σπουδές το 2002 ήταν 2 εκατομμύρια και το 2022 έφθασε σε 6,9 εκατομμύρια.
Ολες οι χώρες οι οποίες διαχρονικά προσελκύουν μεγάλο αριθμό αλλοδαπών φοιτητών διαθέτουν κρατικά και μη κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα εδώ και δεκαετίες. Η πρώτη τριάδα των χωρών που προσελκύουν ξένους φοιτητές απαρτίζεται από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία (συνεχίζει να μεγαλώνει παρά το Brexit, παρατηρεί η μελέτη της Deloitte) και τη Γερμανία, ενώ την πρώτη τριάδα των «εξαγωγέων» αποτελούν η Κίνα, η Ινδία και το Βιετνάμ.
Τα τελευταία χρόνια τα επιστημονικά πεδία που φαίνεται να έχουν μεγάλη ζήτηση, καθώς οι ανάγκες της αγοράς για εξειδικευμένους επιστήμονες στους συγκεκριμένους τομείς αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, είναι η Πληροφορική και Επιστήμη Δεδομένων, το Περιβάλλον και Βιωσιμότητα, η Βιολογία και Ιατρική και η Διοίκηση Επιχειρήσεων και τα Οικονομικά.
Ενα θετικό για τις χώρες είναι πως η κάλυψη της ζήτησης ειδικότερα σε αναπτυσσόμενους και νέους τομείς επιτρέπει στις χώρες να δημιουργούν το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό, ώστε να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις συνεχώς εξελισσόμενες και νέες αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν, αποκτώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
