Στην τελευταία σκηνή του φινάλε της δεύτερης σεζόν της αμερικανικής σειράς επιστημονικής φαντασίας «Severance» (αν θέλετε να αποφύγετε το spoiler που ακολουθεί, περάστε στην επόμενη παράγραφο), δύο άνθρωποι με λειψή ζωή επιλέγουν τον έρωτα και το δικαίωμα στην ύπαρξη –έστω για λίγα λεπτά ακόμη– έναντι της πιθανής ανυπαρξίας. Δεν θα έπρεπε να δράσουν έτσι. Δεν είναι αυτός ο σκοπός τους. Δημιουργήθηκαν, μέσω μιας ιατρικής διαδικασίας που διαχωρίζει την επαγγελματική προσωπικότητα κάποιων υπαλλήλων από τη ζωή τους εκτός γραφείου, ώστε να δουλεύουν, χωρίς να γνωρίζουν τίποτα για το παρελθόν τους ή το μη επαγγελματικό παρόν τους. Κι όμως ερωτεύτηκαν, κι όμως επιλέγουν να ζήσουν. Θα μπορούσαν ο Μαρκ Σ. και η Χέλι Ρ. να κάνουν αυτή την επιλογή αν δεν ήταν ανθρώπινα όντα; Ακόμη κι αν ζουν μισή ζωή, το ανθρώπινο ένστικτο της επιβίωσης υπερτερεί. Θα μπορούσε αυτό το σενάριο να το έχει γράψει ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης; Θα μπορούσε μια μηχανή λόγου να παράγει μυθοπλασία για όντα που συμπεριφέρονται απρόβλεπτα, παραβιάζοντας τις εντολές του «προγραμματισμού» τους;
Οδεύοντας προς το ορόσημο της γενικής τεχνητής νοημοσύνης (Artificial General Intelligence), όταν η AI θεωρητικά θα φθάσει και δυνητικά θα ξεπεράσει την ανθρώπινη ευφυΐα, ένα από τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι τι θα σημαίνει πλέον «ανθρωπινότητα». Αν οι μηχανές θα μπορούν να κάνουν τα πάντα εξίσου καλά ή και καλύτερα από τους ανθρώπους, ποια θα είναι η αξία και η ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης;
Το δίλημμα
Ο Μανώλης Κέλλης, καθηγητής της Επιστήμης των Υπολογιστών και επικεφαλής της ομάδας Υπολογιστικής Βιολογίας στο Εργαστήριο Επιστήμης των Υπολογιστών και Τεχνητής Νοημοσύνης του MIT, λέει στην «Κ» ότι δεν νομίζει πως είμαστε ακόμα στο AGI, κι ούτε είναι σίγουρος ότι θα φθάσουμε ποτέ εκεί. «Δεν νομίζω ότι θα μπορέσει η τεχνητή νοημοσύνη να μας ξεπεράσει σε όλες τις εργασίες, αλλά σε μεμονωμένες εργασίες θα μας ξεπεράσει σίγουρα», αναφέρει.
Θα πρέπει να αποφασίσουμε δύο πράγματα. Πρώτον, τι μας ενδιαφέρει αν το έχει κάνει ένας άνθρωπος ή ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, και δεύτερον, τι είναι καλύτερο. Στον τομέα της τέχνης θεωρεί ότι οι άνθρωποι πάντα θα ανταποκρίνονται διαφορετικά αν ο καλλιτέχνης είναι άνθρωπος. «Δεν είναι πως θα λείπει κάτι από την τεχνολογία». Επικαλείται ως παράδειγμα την ιστορία πένθους που έγραψε μοντέλο δημιουργικής γραφής του OpenAI. «Θα λείπει όμως κάτι από τον αποδέκτη, όταν ξέρει πως το έργο είναι αποτέλεσμα τεχνητής νοημοσύνης. Δεν θα υπάρχει η ίδια ανταπόκριση από τον άνθρωπο. Είναι μια χαμένη μάχη», εξηγεί ο κ. Κέλλης.
Αλλά όσον αφορά την επιστήμη, κατά πόσο μας νοιάζει αν κάτι το ανακάλυψε η AI ή ένα ανθρώπινο επιστημονικό μυαλό; «Στο κάτω κάτω τι μας ενδιαφέρει περισσότερο; Να σώσουμε τον ασθενή ή να έχει δουλειά ο γιατρός;», αναρωτιέται.
Θα πρέπει να ξανασκεφθούμε τι νοηματοδοτεί τη ζωή μας. Ο σκοπός μιας ζωής και το νόημά της είναι δύο διαφορετικά πράγματα, και θα πρέπει να αποσυνδέσουμε την ιδέα του νοήματος από την εργασία. Δεν θεωρεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη απαραίτητα θα μας πάρει τις δουλειές. Αλλά θα πρέπει να βρούμε αλλού νόημα. Δίνει το παράδειγμα των συνταξιούχων. Μπορεί να μην έχουν «σκοπό» επειδή δεν δουλεύουν πια, ή δεν έχουν πια ευθύνες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι ζωές τους δεν έχουν νόημα.
Ενα άλλο παράδειγμα που δίνει είναι το σκάκι. «Εξαφανίστηκε το σκάκι τώρα που οι μηχανές είναι καλύτερες από εμάς; Οχι! Πολλοί άνθρωποι που παίζουν σκάκι δεν θα ξεπεράσουν ποτέ τις μηχανές, αλλά ακόμη κι αν δεν τον χρειαζόμαστε αυτή τη στιγμή τον άνθρωπο ως σκακιστή, για πολλούς το σκάκι είναι η δουλειά τους. Αυτή η μετάβαση έχει γίνει ήδη στο σκάκι, αλλά τόσος κόσμος παίζει ακόμη και διδάσκει ακόμη», σημειώνει.
Το 2075
Θα πρέπει να δεχθούμε ότι σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα ανταγωνιζόμαστε τις μηχανές, και μπορεί πολλές φορές να μην ξέρουμε τι έχει δημιουργήσει ποιος. Αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. «Θα σπρώξει την ανθρωπότητα να απολέσει το μπανάλ», λέει. Από την τέχνη μέχρι τις σχέσεις η «φθηνή», εύκολη απάντηση δεν θα είναι πια επιλογή για τους ανθρώπους.
Η αξία των ανθρώπων πάνω από όλα θα έγκειται στη δυνατότητα επιλογής και στην ευθύνη που θα έχουν. «Οι μηχανές κάνουν ό,τι τους λένε», τονίζει ο κ. Κέλλης, υπογραμμίζοντας ότι πολλές εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης δεν θα θέλουν τα μοντέλα τους να παίρνουν την τελική απόφαση. «Αυτή θα την έχει πάντα ο άνθρωπος», εξηγεί.
Κι έπειτα οι άνθρωποι μπορούν, και θα μπορούν, να σκεφθούν κάτι πρωτότυπο. Για να κάνει κάτι διαφορετικό η AI θα πρέπει να έχει τη σωστή εντολή. Αλλά γενικά είναι ομοιογενής, με έναν τρόπο που εμείς δεν είμαστε. «Οι άνθρωποι γεννιούνται διαφορετικοί, η μη ομογενοποίηση είναι γραμμένη στο DNA μας κι ύστερα ο καθένας μας μεγαλώνει διαφορετικά, έχει διαφορετικές αξίες», τονίζει.
Η τεχνητή νοημοσύνη θα ξεπεράσει τους ανθρώπους όπως ήταν πριν από πέντε χρόνια, υποστηρίζει ο κ. Κέλλης, αλλά αν μας βοηθήσει να δούμε τα πράγματα διαφορετικά, θα εξελιχθούμε κι εμείς οι ίδιοι. Το 2075 θα μας φαίνεται τελείως φυσιολογικό να βοηθάμε τους ανθρώπους διανοητικά μέσω τεχνητής νοημοσύνης «να προσθέτουμε γνωστική λειτουργία στους ηλικιωμένους», να αλλάζουμε το γονιδίωμα. «Θα μπορεί», αναρωτιέται και μοιάζει αισιόδοξος, «να ξεπεράσει τους ανθρώπους που έχουν φθάσει σε καινούργια επίπεδα;».
Το να είσαι τρωτός
Ο Θεοφάνης Τάσης, καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria της Αυστρίας, εν μέρει διαφωνεί. «Το να είσαι άνθρωπος δεν θα σημαίνει να υπερτερείς», λέει στην «Κ», «αλλά να διατηρείς το δικαίωμα να είσαι τρωτός, αντιφατικός και εντέλει ελεύθερος. Το ότι δεν μπορείς να αλγοριθμοποιηθείς, ίσως τελικά να είναι αυτό που αξίζει να σωθεί».
Στην εποχή της γενικής τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να προστατεύσουμε, να υπερασπιστούμε, κι αν είναι δυνατόν να εμπλουτίσουμε την ανθρωπινότητά μας. Εμείς πρώτοι την απαρνιόμαστε για λόγους ευκολίας, τονίζει. «Ερωτευόμαστε το είδωλό μας και η τεχνητή νοημοσύνη κωδικοποιεί κατά συνέπεια τους τρόπους έκφρασής μας, και όπως οι υπολογισμοί γίνονται από μηχανές, έτσι και τα κείμενα σύντομα θα γράφονται από μηχανές, αλλά αν συμβεί αυτό οι συνέπειες θα είναι τρομακτικές – πείτε μου εσείς πού σταματάει αυτό;».
καθηγητής Σύγχρονης Πρακτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria της Αυστρίας.
Για την προστασία της ανθρωπινότητάς μας μιλάει στην «Κ» και ο Μόρτεν Κρίνγκελμπαχ, καθηγητής Νευροεπιστήμης και διευθυντής του Κέντρου για την Ευδαιμονία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Γιατί, αναρωτιέται, αποδεχόμαστε να μιλάμε στον υπολογιστή, όταν καλούμε μια υπηρεσία; «Γιατί το θέλουν οι εταιρείες καθώς μειώνουν το κόστος τους για να αυξήσουν τα κέρδη, αλλά είναι ο σωστός δρόμος; Είναι τόσο απαίσιο να μιλάς στον υπολογιστή». Η πολυετής έρευνα τού έχει δείξει ότι οι άνθρωποι ανθούν μέσω της επαφής με άλλους ανθρώπους, όταν μαζί κάνουν πράγματα με νόημα. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως το να ακούν μουσική παρέα. «Είναι τόσο σημαντική η ανθρώπινη επαφή», λέει, «γιατί την αφήνουμε;».
Οταν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη, δεν υπάρχει κάτι χειρότερο που θα μπορούσε να κάνει από το να απομονωθεί και να περνάει χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ή να επικοινωνεί μόνο με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, αναφέρει. Κι όμως, το κάνουν πολλοί. «Γιατί επιτρέπουμε στην τεχνολογία να καταλαμβάνει τις ζωές μας;».
Δίχως σώμα
Δεν το εννοεί κυριολεκτικά, δεν πιστεύει ότι οι μηχανές θα μας καταλάβουν. Ούτε είναι πεπεισμένος ότι η AGI εποχή θα έρθει πραγματικά. Το λέει γιατί «οι άνθρωποι είναι το γιατρικό των ανθρώπων». Ακόμη κι αν η εντολή ενός συστήματος τεχνικής νοημοσύνης θα ήταν να δημιουργήσει συναισθηματικές συνδέσεις, μπορεί να το πετύχει αν δεν έχει σώμα; «Χωρίς τους περιορισμούς της ανθρώπινης ύπαρξης; Χωρίς την όσφρηση, χωρίς τη γεύση, χωρίς να μπορείς να αισθάνεσαι κάτι όταν επικοινωνείς με κάποιον άλλον άνθρωπο;», λέει.
Κρίνγκελμπαχ, καθηγητής Νευροεπιστήμης, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Η ευφυΐα, τονίζει ο κ. Κρίνγκελμπαχ, στην πραγματικότητα έχει να κάνει με τα αισθήματα. «Συχνά το ξεχνάμε – αλλά αυτό που μας ενδιαφέρει πραγματικά, αυτό που όλοι ψάχνουμε, είναι να συνδεθούμε».
Ισως αυτό που μας ξεχωρίζει από τις μηχανές, λέει ο κ. Τάσης, δεν είναι η ικανότητα, αλλά η ανάγκη να αγαπάμε, να πάσχουμε, να νοηματοδοτούμε. «Οχι για να παράγουμε κάτι χρήσιμο στο πλαίσιο του καπιταλιστικού φαντασιακού, αλλά για να βιώνουμε την ανθρωπινότητά μας – εκεί που τελειώνει η σκοπιμότητα», σημειώνει στην «Κ», «εκεί αρχίζει ο άνθρωπος».
Μπορεί, αναρωτιέται, ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης να γράψει τόσο καλά για το πένθος επειδή μας μοιάζει ή επειδή έχουμε αρχίσει εμείς να της μοιάζουμε; Δεν θα αρχίσουν όλοι οι συγγραφείς ή οι δημοσιογράφοι να χρησιμοποιούν την AI για να γράψουν, παραδείγματος χάριν. Αλλά κάποιοι δεν θα αντισταθούν σε αυτό. «Μπορεί εγώ να γράφω γιατί μου δίνει νόημα, αλλά αν ο άλλος το κάνει για να πληρώσει το ενοίκιό του ή για να γίνει διάσημος, ποιος θα κερδίσει;», ρωτάει. Δεν είναι απίθανο, συμπληρώνει, να υπερτερήσουν όσοι χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν είναι τεχνοφοβικός, εξηγεί. «Αλλά θέλω όντως να επισημάνω τους κινδύνους».
«Αναντικατάστατοι»
Από την άλλη, η Καρίσα Βελίζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Ινστιτούτο για την Ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δεν μοιάζει να ανησυχεί. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι θα είμαστε πάντα αναντικατάστατοι για τους υπόλοιπους ανθρώπους.
«Τα ρομπότ μπορούν ήδη να τρέξουν πιο γρήγορα από τους ανθρώπους, αλλά ακόμη θέλουμε να βλέπουμε τους αθλητές να διαγωνίζονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες», λέει στην «Κ». «Ακόμη κι αν η AI μπορεί να παράγει γλώσσα, προτιμώ να μιλήσω με άλλους ανθρώπους που μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους μαζί μου – πώς είναι να είσαι εκείνοι», δηλώνει.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να το πλησιάσει αυτό. «Δεν υπάρχει καμία εμπειρία εκεί, μόνο στατιστική ανάλυση που επιστρέφει τις λέξεις τοποθετημένες σε σειρά που βγάζει νόημα. Ενα κομπιουτεράκι είναι καλύτερο από έναν άνθρωπο στην αριθμητική». «Αλλά», καταλήγει η κ. Βελίζ, «ακόμη προτείνω σε όλους να προσλάβουν λογιστή».
