«Το 2020 λέγαμε ΟΚ, να πάρω σπίτι κάπου εδώ κοντά γιατί είναι η τελευταία φτηνή γειτονιά του κέντρου, αλλά να μην πάω κάτω από την Πατησίων επειδή είναι “κάπως”. Ηταν η εποχή της Κυψέλης. Τώρα που όλοι ψάχνουν να αγοράσουν στη Βικτώρια, στην Αγίου Μελετίου και στην πλατεία Αμερικής, λένε ΟΚ, γιατί όχι, αλλά να μην πάω και κάτω από την Αχαρνών, “επειδή έχει ακόμα υπερβολικά πολλούς ξένους”. Με τη ζήτηση που βλέπω το όριο θα μετακινείται όλο και νοτιότερα, νομίζω μέχρι του χρόνου, το πολύ, θα έρχονται φίλοι και θα λένε “κουλ, ωραία φάση, αλλά ας μην πάω και πιο κάτω από τη Λιοσίων”».
Ο Μιχάλης, 38 ετών, εκπαιδευτικός από τη Ρόδο, αγόρασε το 2021 το διαμέρισμά του στην οδό Καλύμνου, έναν ήσυχο δρόμο ανάμεσα στην 3ης Σεπτεμβρίου και στην Αριστοτέλους, σε μια τιμή αδιανόητη για τα δεδομένα του υπόλοιπου κέντρου της Αθήνας: έναντι 700 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο. «Σήμερα ο μεσίτης μου υποστηρίζει ότι η αξία του έχει φτάσει ή έχει ξεπεράσει τις 2.000 ευρώ».
Υπάρχουν πολλοί συνομήλικοι του Μιχάλη που κάνουν ακριβώς το ίδιο. Είναι η γενιά που μεγαλώνει με τη βεβαιότητα ότι θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της. Οι πιο τυχεροί, όσοι για κάποιο λόγο είχαν κάποια χρήματα στην άκρη, βοήθεια από τους δικούς τους ή αξιοποιούν τα διαδοχικά προγράμματα άτοκων ή χαμηλότοκων στεγαστικών δανείων για νέους και νέα ζευγάρια, διαπιστώνουν πολύ γρήγορα ότι η σπαζοκεφαλιά «διαμέρισμα κάπου κοντά στο κέντρο» δεν τους αφορά. Εκτός κι αν…
Αστική μεθόριος
…εκτός κι αν κοιτάξουν «έξω από το κουτί» και αναζητήσουν την τύχη τους εκεί που δεν θα κοιτούσαν εύκολα αν οι καταχωρισμένες στο αθηναϊκό ασυνείδητο ως ασφαλείς, εξωστρεφείς, τυπικές μεσοαστικές κεντρικές συνοικίες της πόλης, όπως το Κουκάκι, το Παγκράτι, τα Εξάρχεια και εσχάτως και η Κυψέλη, δεν είχαν φύγει από τον χάρτη εξαιτίας της εκτόξευσης των τιμών από την πανδημία και μετά. «Για τους περισσότερους από εμάς η Βικτώρια δεν ήταν η πρώτη επιλογή. Ομως την αγαπήσαμε στην πορεία», επισημαίνει ο Μιχάλης.
Αλλά δεν είναι μόνο οι γενιές της κρίσης που βλέπουν στη μέχρι πρότινος απαξιωμένη και σκοτεινή ενδοχώρα της Πατησίων ένα παράθυρο ευκαιρίας για να ξεκινήσουν τη ζωή τους.
Προσθέστε τρεις ακόμα βασικές κατηγορίες: (α) τους «εγγονούς» παλιών κατοίκων που έφυγαν για τα προάστια τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 και είναι σε θέση να επανεκτιμήσουν την αρχιτεκτονική υπεραξία των παλιών αρχοντικών διαμερισμάτων των γονιών ή των παππούδων τους αλλά και το σημερινό πολυπολιτισμικό μωσαϊκό της νέας τους γειτονιάς, (β) έναν σεβαστό αριθμό ξένων, Ευρωπαίων και Αμερικανών, εύπορων για τα ελληνικά δεδομένα, οι οποίοι αναζητούν στην Αθήνα μία βάση είτε γιατί ερωτεύτηκαν την πόλη είτε γιατί τους προσφέρει άμεση πρόσβαση στα νησιά του Αιγαίου ή και για τα δύο, και (γ) μια διαρκώς αυξανόμενη ομάδα ψηφιακών νομάδων από την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη που εργάζονται από απόσταση και αναζητούν φθηνή στέγη «κάπου στη Μεσόγειο» και η πλατεία Βικτωρίας είναι με διαφορά το πιο οικονομικό (και το πιο ηλιόλουστο) μέρος στο μεταχίπικο σύμπαν τους.
«Οσοι μεγαλώσαμε στην επαρχία και δεν έχουμε τις προκαταλήψεις των Αθηναίων για αυτές τις γειτονιές, Αθηναίοι που έζησαν για χρόνια στο εξωτερικό και κυρίως ξένοι, είμαστε οι βασικοί “αιμοδότες” της νέας εποχής της περιοχής».
«Να το θυμηθείς, οι τελευταίοι που θα έρθουν εδώ θα είναι οι ίδιοι οι Αθηναίοι», μου λέει ο Μιχάλης, άτυπος ξεναγός μου σε αυτό το μακροσκελές, αστικό παραλληλόγραμμο που ξεδιπλώνεται από τις παρυφές του Μουσείου μέχρι την πλατεία Κολιάτσου σε φαινομενικά πανομοιότυπες φέτες μικρότερων ή μεγαλύτερων οικοδομικών τετραγώνων, παράλληλα με τις γραμμές του Ηλεκτρικού.
«Οσοι μεγαλώσαμε στην επαρχία και δεν έχουμε τις προκαταλήψεις των Αθηναίων για αυτές τις γειτονιές, Αθηναίοι που έζησαν όμως για χρόνια στο εξωτερικό και εξοικειώθηκαν με τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα μιας πραγματικής μητρόπολης και κυρίως ξένοι που μπορούν να εκτιμήσουν το ιστορικό βάθος και τα πολλαπλά επίπεδα της εμπειρίας που προσφέρει η καθημερινότητα εδώ, είμαστε οι βασικοί “αιμοδότες” της νέας εποχής της περιοχής».
Επενδυτές και εδώ
Για την ώρα ακόμη και παίκτες του κτηματομεσιτικού κλάδου που ήταν προσανατολισμένοι σε άλλες συνοικίες και προάστια της Αθήνας με πιο «συμβατικό» προφίλ επιβεβαιώνουν το αυξημένο ενδιαφέρον για την κάποτε «κακόφημη» αστική ζώνη ανάμεσα σε Πατησίων και Αχαρνών. Σύμφωνα με τον Πέτρο Αγγο, διευθυντή Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας της Engel & Völkers Ελλάδος, πρόκειται για τις τελευταίες «προσιτές» γειτονιές περιμετρικά του κέντρου της πόλης μαζί με τα Σεπόλια, τον Κολωνό, τον Αγιο Παντελεήμονα και τα Κάτω Πατήσια. «Μιλάμε για περιοχές του ευρύτερου κέντρου της Αθήνας που μέχρι πρόσφατα βρίσκονταν εκτός του ραντάρ των επενδυτών και των αγοραστών πρώτης κατοικίας».
Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για να γίνουν απευθείας συγκρίσεις με μία δεκαετία πίσω, στην καρδιά της κρίσης, όταν έφευγαν καλά, άνετα ρετιρέ διαμερίσματα σε εξαιρετικές πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’50 έναντι 60.000 και 70.000 ευρώ, άπαντες επιβεβαιώνουν ότι οι αυξήσεις σε σχέση με το 2012 και το 2015 αγγίζουν σε ορισμένες περιπτώσεις το 100%. Ακόμα και η σημερινή μέση τιμή αγοράς που δίνει η Engel & Völkers Ελλάδος για την πλατεία Βικτωρίας (1.585 ευρώ /τ.μ) είναι πολύ πιο κάτω από την αντίστοιχη που δίνει η ίδια εταιρεία για τα πιο περιφερειακά Σεπόλια (1.905 ευρώ/τ.μ).
«Παράλληλα, σημαντικό είναι το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται και από ξένους επενδυτές, είτε για λόγους ιδιοκατοίκησης είτε με επενδυτικό προσανατολισμό, καθώς οι συγκεκριμένες περιοχές παρουσιάζουν περιθώρια υπεραξίας στο άμεσο μέλλον», προσθέτει ο κ. Αγγος. «Ιδιαίτερη σημασία έχει το πρόσφατο μέτρο της κυβέρνησης για την παύση έκδοσης νέων αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης τύπου Airbnb στα τρία κεντρικά δημοτικά διαμερίσματα της Αθήνας και το οποίο δεν επηρεάζει τις εν λόγω περιοχές. Ετσι, γειτονιές που δεν εμπίπτουν στη ρύθμιση αποκτούν συγκριτικό πλεονέκτημα, καθώς μπορούν ακόμα να υποστηρίξουν τέτοιου είδους τουριστικές και επενδυτικές δραστηριότητες».
Επιστροφή στο σπίτι
Για τον καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ Ρωμανό Γεροδήμο ήταν παραπάνω από μια μετακόμιση. Υστερα από 25 χρόνια στην Αγγλία αποφάσισε το καλοκαίρι του 2021 μαζί με τον σύντροφό του ότι είχε έρθει η στιγμή να αποκτήσουν τη δική τους βάση στην Αθήνα. Η ανακαίνιση ενός εγκαταλελειμμένου διαμερίσματος της δεκαετίας του ’50 σε μια πάροδο της Πατησίων, ανάμεσα στις πλατείες Αμερικής και Κολιάτσου ήταν ο δικός τους διάδρομος προσγείωσης σε μια Αθήνα που αχνόφεγγε σε μια εσωτερική οθόνη προβολής επιθυμιών και νοσταλγίας.
«Δεν ένιωσα ότι μετακομίζω σε μία νέα περιοχή, αλλά ότι επιστρέφω στο σπίτι μου», λέει σήμερα. «Η Πατησίων είναι ένας τόπος άρρηκτα συνδεδεμένος με την παιδική μου ηλικία και κυρίως με τα σινεμά που μας πήγαιναν οι γονείς μας (το Ράδιο Σίτυ, το Αελλώ, το Πιγκάλ, την Αννα Μαρία και πολλά άλλα). Για εμένα η Πατησίων είναι η μήτρα της Αθήνας όχι ως πόλης-συμβόλου στο Instagram, αλλά της Αθήνας ως βιωμένης πόλης. Κι αυτό δεν το λέω με τη μουσειακή έννοια, ενός παρελθόντος που το χάσαμε, αλλά και στο σήμερα. Ολη η περιοχή εκατέρωθεν της λεωφόρου έχει –ακόμη και σήμερα, ακόμη και ύστερα από όσα έχουν συμβεί– έναν τεράστιο, ανεκτίμητο αρχιτεκτονικό και πολιτισμικό πλούτο. Αμέτρητα διαμάντια που είναι κρυμμένα σε κοινή θέα – δείγματα εκλεκτικισμού, αρ νουβό και αρ ντεκό, μπάουχαουζ και μεταπολεμικού μοντερνισμού.
«Ηταν διάχυτη η αντίληψη ότι το κέντρο και ειδικά όλη αυτή η περιοχή είναι επικίνδυνη, ένα γκέτο. Δεν ισχύει αυτό. Τα σχεδόν τέσσερα χρόνια που ζω εδώ δεν έχωνιώσει σχεδόν ποτέ κάποια απειλή, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Αθήνας».
Εχουμε ακόμα θρυλικά σινεμά – την Ηλέκτρα, το Σινέ Λιλά, το Στούντιο, το ανακαινισμένο Ατενέ, και φυσικά το Αελλώ και πλέον το ανανεωμένο Cinobo Patission (σ.σ. το πρώην Αλεξάνδρα) που τακτικά γεμίζει ασφυκτικά με νέους σινεφίλ. Εχουμε πραγματικά αμέτρητα θέατρα στη διάθεσή μας. Αν και σαφώς πολλά έχουν κλείσει, ακόμη και στα λίγα χρόνια που είμαστε εδώ, έχουμε μικρομάγαζα, ζαχαροπλαστεία και εργαστήρια που υπάρχουν από τα μέσα του 20ού αιώνα».
Ο Ρωμανός θυμάται ακόμα εκείνο το πρώτο καλοκαίρι να περπατάνε στην περιοχή και ήταν σαν να ξυπνούν οι μνήμες μιας άλλης Αθήνας. «Το ωραίο είναι ότι αυτή η αίσθηση δεν φεύγει ποτέ. Ακόμη και σήμερα, κάθε φορά που βγαίνω να περπατήσω ή πάω επίσκεψη σε κάποιον φίλο, απολαμβάνω τις επιγραφές, τις προσόψεις, τους εξώστες, τα έρκερ, τις σιδερένιες εξώπορτες με τα διακοσμητικά σχέδια, τα ωραία φουαγέ με τα εγκαταλελειμμένα γραφεία των θυρωρών, και φυσικά τους παλιούς ανελκυστήρες».
Στην αρχή φίλοι και συγγενείς ανησύχησαν για την ασφάλειά τους. «Ηταν διάχυτη η αντίληψη ότι το κέντρο και ειδικά όλη αυτή η περιοχή είναι επικίνδυνη, ένα γκέτο. Δεν ισχύει αυτό. Τα σχεδόν τέσσερα χρόνια που ζω εδώ δεν έχω νιώσει σχεδόν ποτέ κάποια απειλή, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Αθήνας – προάστια που είναι πολύ πιο ομοιογενή ως προς την ανθρωπογεωγραφία τους, και στα οποία υπάρχει και εγκληματικότητα αλλά και συνεχής ένταση από ομάδες εφήβων». Αλλωστε, ένας από τους λόγους που αγάπησαν την περιοχή ήταν ακριβώς η πολυπολιτισμικότητά της, η ζωή, η ενέργεια που έχει, η συνάντηση με το αναπάντεχο.
Από το Παρίσι στην πλατεία Βικτωρίας
Από το διαμέρισμα της Μιριέλ Αμπεκασίς, στον τελευταίο όροφο μιας ωραίας μεσοπολεμικής πολυκατοικίας, η πλατεία Βικτωρίας, λουσμένη στο γλυκό απογευματινό φως της Αθήνας, είναι η πιο ωραία πλατεία του κόσμου. Αν φροντίζαμε λίγο τις προσόψεις των κτιρίων μας… Κι αν είχε ξεκινήσει η αποκατάσταση του πύργου του ΟΤΕ στην 3ης Σεπτεμβρίου…
Το άλμα
Αλλά ας τα ξεχάσουμε όλα αυτά. Εχω απέναντί μου μια αυθεντική Παριζιάνα που αφού πρώτα ερωτεύτηκε την Τήνο αισθάνθηκε ότι ήταν έτοιμη για ένα πραγματικό άλμα στη ζωή της: εγκατέλειψε το Παρίσι και μια αρκετά απαιτητική καριέρα και αναζήτησε μόνιμη στέγη στην Αθήνα. Δεν μπορώ να μην αναλογιστώ τους μορφασμούς φίλων μου όταν θα τους αφηγούμαι ότι γνώρισα μια δυναμική γυναίκα από το Παρίσι που άφησε την άνετη ζωή της εκεί για να ζήσει στην πλατεία Βικτωρίας… Η ίδια, πάντως, ισχυρίζεται ότι ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά.
«Τα χρωστάω όλα στον μεσίτη μου που κατάλαβε αμέσως τι έψαχνα και με έφερε αμέσως εδώ. Κάποιος άλλος θα με είχε πάει στο Κολωνάκι ή στο Παγκράτι. Κι όταν μου έδειξε το διαμέρισμα έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Αυτό ήταν ένα διαμάντι! Μου είπε ότι είχα μια εβδομάδα για να το αποφασίσω. Εβαλα τα γέλια. Του ζήτησα να δώσουμε τα χέρια εκείνη τη στιγμή». Εχουν περάσει τέσσερα χρόνια από τότε. Υπήρξε στιγμή που να αναθεώρησε την κάπως παρορμητική της απόφαση;
«Κοιτάξτε, πολλοί φίλοι με είχαν προειδοποιήσει για την κακή φήμη της περιοχής και σίγουρα σε σχέση με το Κολωνάκι τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Αλλά, ξέρετε, εγώ εδώ νιώθω καλά. Παρατηρώ κι εγώ κάποια καφέ που ίσως δεν είναι του γούστου μου, δείγμα κάποιου είδους “εξευγενισμού”, αλλά ευτυχώς η διακόσμηση στον “Κρούσκα” (σ.σ. εστιατόριο πάνω στην πλατεία), η καντίνα μου εδώ απέναντι και το ουζερί του Λάκη στην οδό Ελπίδας δεν έχουν αλλάξει στο παραμικρό. Φυσικά, μου λείπει ο γιος μου, αλλά για όλα τα άλλα τι να σας πω… Πώς να μετανιώσω για τέτοια τύχη;».
Για όσους αναγνώστες θα παραξενευτούν με την επιλογή της, η Μιριέλ σηκώνει τους ώμους της και χαμογελάει. «Κάθε τρεις μήνες επιστρέφω στο Παρίσι και προσπαθώ να δω το Παρίσι με τα μάτια ενός τουρίστα και τότε πραγματικά βλέπω μια πόλη μαγική. Αλλά ζώντας εκεί δεν είχα την ίδια εμπειρία. Ειδικά μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σας διαβεβαιώνω ότι στην Αθήνα η ευγένεια και η γενναιοδωρία δεν έχουν αντίστοιχο. Τι να σας πω άλλο, έχω επιλέξει το γήπεδό μου».
Οχι πια Κυψέλη
Μέτοικος, αλλά με τη δική της ξεχωριστή έννοια, αισθάνεται και η νομικός Νικόλ Πικραμένου που άφησε την αναδυόμενη Κυψέλη για ένα διαμέρισμα σε μια μικρή, αλλά πανέμορφη προπολεμική πολυκατοικία κοντά στην πλατεία Αμερικής. Αυτό που έβλεπε να εξελίσσεται στην Κυψέλη δεν της άρεσε και πήρε την απόφαση μαζί με τον σύντροφό της να ψάξουν για «κάτι άλλο» στην κάτω πλευρά της Κυψέλης.
«Ηταν μια ευχάριστη έκπληξη η ζωή μας εδώ», συνοψίζει την εμπειρία των πρώτων πέντε μηνών (μετακόμισαν τον Νοέμβριο). «Κάτι που συνειδητοποίησα μετακομίζοντας σε αυτό το κομμάτι της πόλης ήταν ότι δεν χρειάζεσαι αυτοκίνητο. Μετακινούμαι με τα μέσα πλέον αν και πρέπει να γίνει κάτι για να βελτιώσουν τη συχνότητα διέλευσής τους. Προφανώς υπάρχει ζήτημα καθαριότητας όπως σε όλο το κέντρο, φαντάζομαι».
Ο μουσικολόγος και γείτονάς της, Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, διευθυντής του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», είναι γέννημα-θρέμμα του κέντρου της Αθήνας και η επιλογή της πλατείας Αμερικής για τον ίδιο και τη σύζυγό του ήταν συνειδητή. Και δεν το έχει μετανιώσει στιγμή. Πρόσφατα διάβασε ότι η πλατεία Αμερικής ήταν το 2024 στην κορυφή της λίστας που αφορούσε την απόδοση εισοδήματος από ενοίκια ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές στην Ελλάδα. «Αυτό σημαίνει ότι από τη μια γίνονται επενδύσεις κι από την άλλη ότι υπάρχει ζήτηση για να ενοικιαστούν αυτά τα ακίνητα.
Η εμπειρική παρατήρηση μου λέει ότι στις γειτονικές πολυκατοικίες γίνονται συνεχώς ανακαινίσεις και νέοι ένοικοι, συχνά για μακροχρόνια μίσθωση, έρχονται να ζήσουν και να εμπλουτίσουν τις γειτονιές μας».
Η διάκριση ανάμεσα στην «πάνω» και στην «κάτω» πλευρά της Πατησίων φαίνεται στον Ρωμανό Γεροδήμο λίγο αστεία και κάπως τεχνητή. «Η Κυψέλη έχει εξελιχθεί σε προορισμό τουριστών και χίπστερ, με πολλά ωραία μπαρ, καφέ και μαγαζάκια, ενώ η “κάτω πλευρά” διατηρεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τον χαρακτήρα που είχε όλα τα τελευταία χρόνια». Ωστόσο, ο ίδιος πιστεύει ότι είναι θέμα χρόνου να εξαπλωθεί αυτού του τύπου ο «εξευγενισμός» και στην «κάτω» πλευρά. Αλήθεια, υπάρχουν πράγματα που δεν του αρέσουν στη νέα του αθηναϊκή γειτονιά; «Παραμένει δύσκολο το να βρεις καλό καφέ και καλά ποτά, όπως κι ένα “νέο” πρόβλημα που είναι η στάθμευση, κάτι εντελώς άγνωστο όταν πρωτοήρθαμε».
Ο νομάς
Η πρώτη εικόνα που αντίκρισε από την Αθήνα του 2019 ο 34χρονος σήμερα Ντράγκαν Ραντούλοβιτς ήταν μια ομάδα τοξικοεξαρτημένων να «βαράνε» τη δόση τους μπροστά στα έκπληκτα μάτια του. Αυτό το απροσδόκητο συναπάντημα δεν τον πτόησε καθόλου. «Ερωτεύτηκα την Αθήνα, ένας παράξενος συνδυασμός μιας πολύ ιδιαίτερης ενέργειας, της εγγύτητας με μια ακτογραμμή στην οποία μπορείς να κολυμπήσεις και μιας καταπληκτικής σχέσης κόστους και ποιότητας ζωής που, πιστέψτε με, δεν την βρίσκεις εύκολα στην υπόλοιπη Ευρώπη».
Από τον Φεβρουάριο ο μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου από το Μαυροβούνιο «δοκιμάζει» να ζήσει στην Αθήνα με… επίσημη δικαιολογία την εκπόνηση της διατριβής του. Ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα στην οδό Μιχαήλ Βόδα και είναι ενθουσιασμένος.
«Οι ιδιοκτήτες είναι θαυμάσιοι άνθρωποι, όλοι προσπαθούν να με βοηθήσουν και είναι το πρώτο μέρος στην Ευρώπη που αντέχω οικονομικά να ζήσω μόνος μου». Γνωρίζει την κακή φήμη που συνοδεύει τη γειτονιά του. «Προσωπικά δεν έχω αισθανθεί ποτέ κίνδυνο, αλλά κυρίως μπορώ να διαβάσω την ιστορία της πόλης στα κτίρια και στους δρόμους της. Μπορώ να φανταστώ πώς ήταν η ζωή εδώ πριν από 50 ή 60 χρόνια κι αυτό δεν το αλλάζω με τίποτα».
