Ο Μ. περιμένει έναν φίλο του να παίξουν PlayStation. Είναι χαρούμενος που στον αγώνα της Κυριακής έβαλε τα πιο κρίσιμα καλάθια και η ομάδα του κέρδισε. «Γι’ αυτό μου αρέσει το μπάσκετ, προσπαθείς όλη τη χρονιά και τελικά αποδίδει. Ενώ στην Οδύσσεια προσπαθείς, προσπαθείς και τίποτα». Ο Χ. κάνει τα μαθήματά του, αλλά ρίχνει κλεφτές ματιές και στο Snapchat μην τυχόν ειπωθεί «καμιά καφρίλα». Η Τ. δεν γράφει στα σόσιαλ μίντια, αλλά περνάει τακτικά τα βράδια στα σπίτια των φίλων της και λένε εκεί όλα τα κουτσομπολιά μαζεμένα. Η Σ. είχε περίοδο και χρειάστηκε να περάσει από το σπίτι να αλλάξει πριν πάει φροντιστήριο. Τα αγόρια δεν έχουν τέτοια προβλήματα, μουγκρίζει χτυπώντας την πόρτα πίσω της.
Αρχέγονο στρες, νέα Μέσα
Eφηβοι ετών 13. Μαθητές και μαθήτριες της Α΄ Γυμνασίου. Αμφίβια του δημοτικού που βγήκαν στη στεριά της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ψηλαφίζουν τον νέο κόσμο. Η παιδικότητά τους ξεφλουδίζει μέρα με τη μέρα όπως τα φύλλα χρυσού από το σώμα του Ευτυχισμένου Πρίγκιπα. Νέα κλίμακα, νέα πίστα. Αλλο σώμα, πιο ψηλό, πιο γεμάτο, πιο όμορφο, πιο άσχημο. Τα πρώτα σημάδια ακμής, τα πρώτα συμπτώματα στρες. Νέες φιλίες, νέες απογοητεύσεις, πρώτες αγάπες. Τα ‘χουμε περάσει κι εμείς. Ή μήπως όχι; Ή μήπως κανείς δεν ξέρει πώς είναι να πελαγοδρομείς στα 13 σου πατώντας σε δύο βάρκες, μια στην offline και μια στην online ζωή;
Η Τ., μαθήτρια Α΄ Γυμνασίου σε ιδιωτικό σχολείο της Αθήνας, απέκτησε κινητό μόλις φέτος, μαζί και παρουσία στα σόσιαλ. Εχει Instagram, Snapchat, TikTok και WhatsApp. «Χρησιμοποιώ πιο πολύ το TikTok, δηλαδή βλέπω βιντεάκια για να γελάω, αλλά δεν ανεβάζω τίποτα. Ανεβάζω ίσως κανένα τοπίο στο Instagram». Δεν συμμετέχει ιδιαίτερα στην online συζήτηση, αλλά παρακολουθεί ό,τι γράφεται. «Πολλά κορίτσια ανεβάζουν βιντεάκια στο TikTok μαζεύοντας από κάτω σχόλια από όλη την τάξη, “τι όμορφη” και τέτοια». Οπως λέει, μπορεί να είσαι δημοφιλής στο σχολείο, αλλά όχι στα σόσιαλ – και το αντίστροφο. Από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνεις ότι η online δημοφιλία «μετράει» περισσότερο. «Κάποιοι είναι μαζεμένοι στο σχολείο, αλλά πιο εξωστρεφείς στα σόσιαλ», λέει.
Διάλογοι στη σιωπή
Η Τ. κάνει παρέα βασικά με κορίτσια. «Τα αγόρια δεν είναι πολύ έξυπνα και ούτε πολύ ευγενικά», λέει πολύ σοβαρά. «Ενας είπε άι γαμ… στη δασκάλα και πήρε αποβολή τρεις ημέρες. Καμιά φορά είναι αγενή και με τα κορίτσια, ιδίως αυτά που δεν έχουν πολλούς φίλους». Με τις φίλες της δεν μιλάει στο τηλέφωνο. Γράφουν όμως συνεχώς η μια στην άλλη. Αν τυχόν κάποιο μήνυμα μείνει αναπάντητο, θα τσεκάρει συνεχώς το κινητό της. Δεν θα πάρει όμως τηλέφωνο. Οι φιλίες είναι σιωπηρές, αλλά οι τρεις τελείες στο τσατ που λένε ότι «ο χρήστης πληκτρολογεί» μπορεί να την κάνει να παρατήσει ό,τι κάνει. «Η μόνη φορά που τη βλέπω να μιλάει στο τηλέφωνο είναι όταν αφήνει ηχητικά μηνύματα», λέει η μαμά της, με το ύφος του Ντέιβιντ Ατένμπορο όταν μιλούσε για κάποιο άγνωστο είδος του Αμαζονίου. «Είναι συνδεδεμένα, αλλά ταυτόχρονα αποσυνδεδεμένα». «Αφήνουμε ηχητικά γιατί μπορεί να μην προλαβαίνεις να μιλήσεις στο τηλέφωνο ή για να μην περιμένεις απάντηση», λέει η κόρη της.
Και ο Μ., που επίσης πηγαίνει σε ιδιωτικό σχολείο, προτιμάει να μιλάει με μηνύματα, ιδίως όταν δεν νιώθει μεγάλη οικειότητα με κάποιον. Οταν δεν τον ξέρει καλά. Αλλά και με τους φίλους η συνομιλία είναι σύντομη: «Μπαίνεις Fortnite;». «Οκ». Η επικοινωνία είναι με τσατ, είτε ατομικά είτε ομαδικά. «Δεν λέμε και τίποτα. Χαζομάρες. “Στείλε τα μαθήματα”, “πού θα πάμε εκδρομή” και τέτοια». Από σόσιαλ έχει Snapchat, TikTok και Instagram, όπου είναι αρκετά δημοφιλής. «Μου αρέσει να έχω αρκετούς ακολούθους, να βλέπουν τι κάνω». Γελάει με τους γονείς που πιστεύουν ότι υπάρχει μια «μυστική γλώσσα» με emoji. «Αν εννοούν ότι βάζω ένα σπίτι emoji και μετά ένα ερωτηματικό και ο άλλος μου βάζει ένα ρολόι emoji και ένα ερωτηματικό και συνεννοούμαστε, τότε ναι, έχουμε κώδικα».
Δημοφιλής στα σόσιαλ – «Πολλά κορίτσια ανεβάζουν βιντεάκια στο TikTok μαζεύοντας από κάτω σχόλια από όλη την τάξη, “τι όμορφη” και τέτοια». Οπως λέει η Τ., μπορεί να είσαι δημοφιλής στο σχολείο, αλλά όχι στα σόσιαλ – και το αντίστροφο.
Μιλάει και πηγαίνει πέρα – δώθε στο δωμάτιο. «Δεν μπορώ να κάθομαι, το ‘χει πει και ο παιδοψυχολόγος». Το μπάσκετ τον έχει βοηθήσει να απελευθερώνει ενέργεια. Με τους φίλους του παίζουν στο γήπεδο της γειτονιάς ή κάθονται στην πλατεία. «Τι λέμε; Τι να λέμε, τίποτα, χαζομάρες. Τώρα που νίκησε η Εθνική, λέγαμε γι’ αυτό. Περπατάμε, λέμε βλακείες, χτυπάμε κανένα κουδούνι για πλάκα, τέτοια. Τίποτα σοβαρό».
Διαφορά ύψους και ύφους
Τα κορίτσια είναι ξένος πλανήτης. Οχι μόνο επειδή είναι όλα ένα κεφάλι ψηλότερα από τα αγόρια της τάξης, αλλά κι επειδή «είναι πιο αυθόρμητα». «Δεν σκέφτονται πριν μιλήσουν. Ρωτάς π.χ. “μου πάει αυτό;”. “Οχι”, λένε. Τα αγόρια προσπαθούν να μη φανούν σκληρά, να σκέφτονται πριν μιλήσουν. Μια κοπέλα μπορεί να πει για παράδειγμα ένα αγόρι κοντό κι αυτός να πει εγώ δεν σε λέω χοντρή. Oχι ότι είναι πιο ευγενικά τα αγόρια, απλώς προσέχουν γιατί τα κορίτσια τα παίρνουν πιο σοβαρά». Εχουν πάντως αρχίσει οι πρώτες σχέσεις, «αλλά χωρίζουν, τα κορίτσια νομίζουν ότι δεν τους δίνουν σημασία, αλλά αυτοί θέλουν απλώς να παίζουν μπάσκετ».
Κάπως έτσι περιγράφει τις σχέσεις μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στο σχολείο και ο Χ., μαθητής σε δημόσιο των νοτίων προαστίων. «Υπάρχουν ζευγάρια, αλλά μόνο στα χαρτιά. Δεν κάθονται καν μαζί. Λέμε ότι αγαπιούνται και κάνουν σχέση και μετά τίποτα». Ο ίδιος ντρέπεται τα κορίτσια. «Είναι επιθετικά. Iσως γιατί είναι πολύ περισσότερα. Στην τάξη είναι 20 κορίτσια και έξι αγόρια. Εχουν το πάνω χέρι και φέρονται λίγο κακά. Μπορεί να πουν κάτι αρνητικό για την εμφάνιση κάποιου. Βέβαια, όποιο παιδί έχει αυτοπεποίθηση δεν θα ασχοληθεί».
Περισσότερο από τα βέλη από τις συμμαθήτριες τον ενοχλούν οι κολλημένοι με τα σόσιαλ φίλοι του. «Η μητέρα μου είναι λίγο αυστηρή με αυτά και με αφήνει να έχω μόνο Snapchat. Οι περισσότεροι έχουν και TikTok και Instagram, αλλά κάποιοι ασχολούνται υπερβολικά. Βγαίνουμε έξω και κάνουν σκρολ». Μια μαμά το είπε όπως το ένιωσε: «Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας διορθώνοντας τα προβλήματα που είχαμε εμείς μεγαλώνοντας. Oμως αυτά έχουν άλλα προβλήματα».
Καρδούλες και νεύρα
Η Σ. περιγράφει μια τελείως διαφορετική κατάσταση. Στην τάξη της (δημόσιο γυμνάσιο στα βόρεια προάστια) όλοι φαίνεται να είναι πολύ αγαπημένοι. Και το vibe από το προαύλιο έχει μεταφερθεί στα σόσιαλ. Οπως λέει, εκτός από καρδούλες και likes δίνουν και παίρνουν οι συζητήσεις για την πολιτική, την κοινωνία, τη συμπερίληψη, πράγματα που λίγο καιρό πριν ούτε που τους απασχολούσαν. Στο σπίτι, πάντως, η ατμόσφαιρα είναι λιγότερο… συμπεριληπτική. «Δεν μπαίνω στο δωμάτιό της επί ματαίω», λέει η μαμά της γελώντας. «Χτυπάω την πόρτα, κι αν μου πει όχι δοκιμάζω πάλι… σε λίγες ημέρες. Νεύρα, πολλά νεύρα! Την αφήνω να έρθει μόνη της σε μένα. Κι έρχεται συχνά – πυκνά, κυρίως όταν πλησιάζει η περίοδός της, που μαλακώνει και ζητάει αγκαλιές και χάδια».
____________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: Πώς συγκροτείται στον ψηφιακό κόσμο η κοινωνική ζωή και η ταυτότητα των εφήβων; Αν ρωτήσεις τους ίδιους, μπορεί απλώς να πουν: «Δεν λέμε τίποτα. Χαζομάρες…». [Fiordaliso / Getty Images / Ideal Image]
