Ο «θόρυβος» που έχει προκαλέσει η σειρά του Netflix «Adolescence» είναι εντυπωσιακός. Τα κατά βάσιν διθυραμβικά σχόλια που έχει προσελκύσει έχουν παγκόσμια εμβέλεια, αλλά περιορίζονται σχεδόν αποκλειστικά στον κόσμο των ενηλίκων, οι οποίοι φαίνεται να έχουν υποστεί ένα σοκ. Είναι τόσο μεγάλη η επιτυχία της σειράς που ήδη έχει αρχίσει να σατιρίζεται η απήχησή της και το γεγονός ότι οι γονείς-θεατές νιώθουν την ανάγκη να τη διαφημίσουν.
H έξαρση της βίας ανηλίκων έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ελληνική δημόσια σφαίρα το τελευταίο διάστημα, οπότε η σειρά έρχεται να κουμπώσει με μια γενικευμένη ανησυχία για το ζήτημα αυτό. Το σκηνοθετικό και δραματουργικό πλαίσιο της mini σειράς είναι πολύ αξιόλογο, όμως ο μονοκάμερος νεορεαλισμός των Στίβεν Γκράχαμ (σενάριο) Φίλιπ Μπαραντίνι (σκηνοθεσία) και η εξαιρετική ηθοποιία δεν αρκούν για να εξηγήσουν την καταιγίδα σχολιασμού που αποκτά στα social media. Αν θέλει κάποιος να συνοψίσει την έλξη ενδιαφέροντος του «Adolescence» είναι ότι με ένα πολύ πρωτότυπο και αθόρυβα ωμό τρόπο μιλάει για το ανεξήγητο της ανήλικης βίας. Για το γεγονός δηλαδή ότι καμία από τις μέχρι πρότινος γνωστές ερμηνείες του φαινομένου δεν αρκεί από μόνη της για να την εξηγήσει.
Κάποιοι μάλιστα σε αυτή την έλλειψη αναγωγισμού της σειράς σε μια αιτία της αποτρόπαιας πράξης που περιγράφει είδαν και τη βασική αδυναμία της, την κάπως επιδερμική αναφορά σε πολλούς παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν έναν ανήλικο να δολοφονήσει μια ανήλικη. Αν με όρους αφηγηματικής ευκρίνειας και θεαματικότητας η σειρά ίσως να χάνει από την αποφυγή της μονοαιτιακής θεώρησης του φαινομένου, κερδίζει τόσο σε επιστημονική εγκυρότητα όσο και στον πολυδιάστατο προβληματισμό που ξεσηκώνει.
Το «Adolescence» πραγματεύεται το γεγονός ότι αν σε κάτι διαφέρει η σημερινή βία ανηλίκων με αυτή παλαιότερων εποχών, είναι ότι δεν μπορεί εύκολα να αναχθεί ούτε στο κοινωνικό περιβάλλον και στην καταγωγή, ούτε στην οικογενειακή συνθήκη, ούτε στην ανεπάρκεια κρατικών ή άλλων θεσμών (π.χ. σχολείο). Οι ανήλικοι παραβάτες δεν είναι οι φτωχοδιάβολοι, δεν είναι παιδιά μεταναστών, δεν είναι παιδιά υποβαθμισμένων συνοικιών, δεν είναι τα παιδιά αυταρχικών συστημάτων διαπαιδαγώγησης, δεν είναι σεξιστές, ρατσιστές, δεν είναι «γεννημένοι» δολοφόνοι. Είναι τα παιδιά της διπλανής πόρτας, παιδιά της απορρυθμισμένης και κατακερματισμένης μεσαίας τάξης, είναι παιδιά με αθώο πρόσωπο, αυξημένη αντίληψη, ρευστές και συγκεχυμένες παραστάσεις, κώδικες νεανικούς και μυστικούς όπως συμβαίνει εδώ και δεκαετίες μέσα από τη νεανική αργκό που αποξενώνει τους ενηλίκους και τους κάνει να μην καταλαβαίνουν τη «γλώσσα» τους.
Οι ανήλικοι παραβάτες δεν είναι οι φτωχοδιάβολοι, δεν είναι παιδιά μεταναστών, δεν είναι παιδιά υποβαθμισμένων συνοικιών, δεν είναι σεξιστές, ρατσιστές, δεν είναι «γεννημένοι» δολοφόνοι. Είναι τα παιδιά της διπλανής πόρτας.
Ισως μόνο σε ένα πεδίο η σειρά φωτογραφίζει έναν κρισιμότερο παράγοντα από τους υπόλοιπους, και αυτός είναι η τεχνολογία. Δεν είναι όμως η τεχνολογία που –όπως στο παρελθόν η τηλεόραση ή τα video games– είχε αναχθεί σε πηγή νεανικής αποχαύνωσης ή συγκρότησης λανθασμένων προτύπων. Είναι η τεχνολογία των social media που συγκροτεί ένα υβρίδιο δημόσιου και ιδιωτικού χώρου για τους ανηλίκους στον οποίο εκτίθενται πέρα από την οποιαδήποτε γονική επίβλεψη, σε έναν απροσδιόριστο αριθμό ερεθισμάτων, προκλήσεων, αντεγκλήσεων, διαμεσολαβημένων βιωμάτων και συναισθημάτων. Είναι σε αυτό το μπερδεμένο πλαίσιο που «παίζονται» όλα τα κρίσιμα για την εφηβική ηλικία: φιλία και δημοφιλία, μοναξιά και αντιπαλότητα, ομορφιά και ασχήμια και πάνω από όλα σεξουαλική ταυτότητα. Τα social media δεν συνιστούν ένα μέσο που διαμεσολαβεί κάτι που υπάρχει εκεί έξω χωρίς αυτά, αντίθετα κάνουν το «έξω», το πραγματικό, με τη γοητεία του και τους κινδύνους του, οικείο και εύκολα προσβάσιμο. Η πραγματική κοινωνία μέσω των social media γίνεται για τους ανηλίκους ένας κόσμος διαθέσιμος με ένα κλικ, ταυτόχρονα θαυμαστός και τραυματικός, αστείος και δραματικός και γι’ αυτό αναπόδραστα δελεαστικός.
Εδώ βέβαια εμπλέκεται το θέμα της ευθύνης των γονέων. Ο διάλογος στη σειρά μεταξύ μητέρας και πατέρα ότι θεωρούσαν τον ανήλικο πρωταγωνιστή ασφαλή στο δωμάτιό του με τον υπολογιστή του είναι ενδεικτικός ενός πολύμορφου προβλήματος: της άγνοιας, της αδιαφορίας ή της επανάπαυσης με την ανεξέλεγκτη έκθεση των ανηλίκων σε όλες τις πτυχές της εικονικής και πραγματικής ζωής. Η εμπιστοσύνη που επιδεικνύεται από πολλούς γονείς στην «ωριμότητα» των ανηλίκων στην αυτόνομη έξοδό τους στον δημόσιο χώρο έχει πολλές ερμηνείες (οικονομικές, μορφωτικές κ.ά.). Ξεκινάει από την επιτρεπτικότητα που δείχνουν σε παιδιά πολύ μικρής ηλικίας να βλέπουν ταινίες τρόμου ή να ακούν τραπ και φθάνει μέχρι το ελεύθερο να συναθροίζονται και να επιδεικνύουν «καφρίλες» σε πλατείες και εμπορικά κέντρα.
Η βιαστική ενηλικίωση, η απουσία με ψυχαναλυτικούς όρους του νόμου του πατέρα (στη σειρά έχουμε παραδείγματα πατεράδων που αδυνατούν να διαχειριστούν το συμβολικό πεδίο, πόσο μάλλον να μυήσουν τα παιδιά τους σε αυτό), ο καθησυχασμός ότι τα παιδιά σήμερα είναι πια πολύ έξυπνα και ανεπτυγμένα για να χρειάζονται παρακολούθηση απεικονίζονται στη σειρά ως πηγή του κακού. Ως πηγή της απροσδόκητης βίας.
O κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας, ΑΠΘ.
