«Τι σημαίνει το να είσαι άνδρας;». Αυτό το ερώτημα τίθεται από μια παιδοψυχολόγο στον 13χρονο Τζέιμι, ο οποίος κατηγορείται ότι δολοφόνησε με πρωτοφανή βαναυσότητα μια συμμαθήτριά του στη δημοφιλή σειρά του Netflix «Εφηβεία». Νέα πρότυπα «ανδροπρέπειας», κρυπτικοί κώδικες επικοινωνίας· καλέσματα από κάποια «ανδρόσφαιρα»· αγωνιώδεις ασκήσεις για να αποφύγει κανείς το στίγμα του «incel» (του ακουσίως ανέραστου): όλα αυτά είναι τα συστατικά μιας νέας υποκουλτούρας, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί ένα σχεδόν παιδί διέπραξε κάτι τόσο φρικτό. Το ερώτημα, όμως, που το δράμα αφήνει ανοιχτό, δεν αφορά μόνο τους εφήβους: Τι σημαίνει η λέξη «αρρενωπότητα» για τη γενιά που μεγάλωσε ή ακόμη μεγαλώνει μπροστά στην οθόνη ενός κινητού;
Σε ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο οικοσύστημα στα σόσιαλ μίντια επωάζεται το στερεότυπο ενός (ξανά) απενοχοποιημένου ανδρισμού. Εκεί προσφέρονται σεμινάρια κατάκτησης ερωτικών θηραμάτων, μαθήματα αυτοβελτίωσης «με εγγυημένα αποτελέσματα», συμβουλές για «εύκολα και γρήγορα λεφτά». Οι γκουρού εισηγούνται το δικό τους «δοκιμασμένο» μονοπάτι προς την «αρσενική καταξίωση».
Επιστροφή στους ρόλους
Ερευνώντας την ελληνική «σοσιαλμιντιακή πραγματικότητα», διαπιστώνει κανείς σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς το περιεχόμενο του αρσενικού «influencing». Αυτό, όμως, που διαπερνά όλους τους εκφραστές του είναι η πεποίθηση πως υπάρχουν εμπεδωμένοι ρόλοι για τον άνδρα και για τη γυναίκα. Εξ ου και η τιμολόγηση: πληρώνεις αυτό το ποσό για να γίνεις ένα συγκεκριμένο ανδρικό πρότυπο, για να διεκδικήσεις με μια συγκεκριμένη μεθοδολογία τη γυναίκα που επιθυμείς και άρα η γυναίκα που επιθυμείς έχει επίσης έναν προκαθορισμένο ρόλο.
Η «Κ» χαρτογράφησε μερικές από τις πιο δημοφιλείς ιστοσελίδες που παρέχουν υπηρεσίες ανδρικής αυτοβελτίωσης. Μια εκ των πρώτων που έκαναν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα είναι οι Men Of Style. Στις online συμβουλευτικές αναρτήσεις η ηγετική «τριάδα» των Men Of Style διατηρεί έναν λόγο πιο ανθρώπινο, μετριοπαθή, χαλαρό και διδακτικό.
«Βγες έξω και άρχισε να μιλάς με γυναίκες». «Αν μια γυναίκα κάνει ξινούς μορφασμούς όταν γελάς, δεν γελάει με τα αστεία σου, δεν είναι ότι το παίζει δύσκολη, είναι ότι απλά δεν ενδιαφέρεται». «Αν περιποιηθείς τον άνδρα θα είναι τρελός για σένα και θα κάνει τα πάντα για να σε έχει ευτυχισμένη». Αυτές είναι μερικές από τις συμβουλές των καθοδηγητών της ομάδας, οι οποίοι ενίοτε εξηγούν στο κοινό τους τα «σημάδια που δείχνουν ότι έχεις μπει friendzone» ή «γιατί τρως τόσο συχνά ghosting στο Tinder» ή αποκαλύπτουν τον πιο «ισχυρό διακόπτη έλξης των γυναικών» (σ.σ. η «προεπιλογή» είναι η απάντηση).
Απόδραση από τη μοναξιά
Ο Χρήστος Παπανίκας, συνιδρυτής των Men Of Style, επιμελείται και παραδίδει σεμινάρια εδώ και πολλά χρόνια. Μιλώντας στην «Κ» τονίζει πως κύρια αιχμή της δικής του προσέγγισης είναι «η έμφαση στην επικοινωνία και στην έκφραση αναγκών». Σε μια μεταβατική εποχή μοναξιάς, όπως λέει, το πιο σημαντικό είναι «να μάθεις να μιλάς με ανθρώπους», ενώ επισημαίνει πως στα σεμινάριά του συμμετέχουν εξίσου άνδρες και γυναίκες όλων των ηλικιών.
Ο ίδιος φαίνεται ότι δεν ενστερνίζεται το στερεότυπο του «macho», επιτυχημένου άνδρα, ενώ διευκρινίζει πως συνεργάζεται με μια επιστημονική ομάδα ειδικών. «Βλέπουμε πράγματα στο Instagram και νομίζουμε ότι θα φτιάξουμε χαρέμια μέσω cryptο (κρυπτονομισμάτων), ενώ δεν είναι έτσι», σχολιάζει χαρακτηριστικά ερωτηθείς αναφορικά με άλλες τάσεις αυτοβελτίωσης που συναντώνται στο Διαδίκτυο. «Δεν είναι, όμως, λεπτές οι ισορροπίες μεταξύ των καλών προθέσεων και της απάτης;», τον ρωτάμε. «Ναι», παραδέχεται, «όπως συμβαίνει και παντού. Ο κόσμος και ο χρόνος, όμως, θα κρίνουν τελικά».
Ενδυνάμωση
Ο Γιάννης, 27 ετών, αφηγείται στην «Κ» την εμπειρία του από σεμινάρια της εν λόγω εταιρείας στα οποία πήρε μέρος. Συγκεκριμένα, παρακολούθησε ένα πρόγραμμα αποτελούμενο από δύο online διδασκαλίες, καθώς και τρεις διά ζώσης συνεδρίες με γυναίκα κόουτς, «ώστε να εφαρμόσουμε όσα διδαχθήκαμε μαζί με άλλους μαθητές», όπως λέει. «Ενας άνδρας μέσα από αυτά τα σεμινάρια μπορεί να μάθει πώς να εξελίσσει τις επικοινωνιακές του δεξιότητες, πώς να βγαίνει από τη ζώνη άνεσής του με σκοπό να γίνεται η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του (…) σε μια κοινωνία που οι άνδρες αποδυναμώνονται και η αρρενωπότητα εκλείπει», υπογραμμίζει, ενώ σε άλλο σημείο της αποτίμησής του αναφέρει πως «όσο οι άνδρες προσπαθούν να διατηρούν τα αρρενωπά χαρακτηριστικά τους και οι γυναίκες τα θηλυκά, τότε οι σχέσεις μας θα κυλάνε αρμονικά».
Ως προς αυτή τη «χαμένη αρρενωπότητα», ο Χρήστος των Men Of Style επισημαίνει ότι «όταν ένα πλήθος ανθρώπων αισθάνεται παραμελημένο και αδικημένο θα πάει στα άκρα γιατί θεωρεί ότι η φωνή των άκρων τον αντιπροσωπεύει. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί».
Επικίνδυνες «φωνές» – «Οταν ένα πλήθος ανθρώπων αισθάνεται παραμελημένο και αδικημένο θα πάει στα άκρα, γιατί θεωρεί ότι η φωνή των άκρων το αντιπροσωπεύει. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί»…
Η «αρρενωπότητα» και τα στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ένα «πραγματικό αρσενικό» δεσπόζουν στη ρητορική λιγότερο επιδραστικών influencers, οι οποίοι όμως μετράνε επίσης δεκάδες χιλιάδες ακολούθους. «Το πιο αδύναμο πράγμα που μπορεί να κάνει ένας άνδρας: να κόψει τους φίλους του για μια γυναίκα. Αλήθεια, είσαι άνδρας εσύ;» διερωτάται σε βίντεό του ένας νεότερος ηλικιακά «σύμβουλος», που μετράει περίπου 20.000 ακολούθους στο Instagram.
O ίδιος υπόσχεται σεμινάρια «ολικής μεταμόρφωσης» και «αποδεδειγμένα αποτελέσματα σε 30 ημέρες». «Οι σχέσεις διαρκούν παραπάνω όταν ο άνδρας είναι σε θέση οδηγού». «Να φέρεσαι σαν να μη σε νοιάζει, σαν να μη δίνεις δεκάρα» και «αν σου ζητήσει girl trip τη χωρίζεις άμεσα», είναι μερικές από τις συμβουλές του. Αλλος «σύμβουλος», πάλι, παρουσιάζει στην ιστοσελίδα του βίντεο από «αυτοψίες» σε δημόσιους χώρους που αποδεικνύουν ότι τα μαθήματα φλερτ… έπιασαν τόπο.
Εισαγόμενη μόδα
Κι αν τα σεμινάρια φλερτ αναδεικνύουν την πιο ανώδυνη –ενίοτε γραφική– πλευρά του ανδρικού influencing, εδώ και χρόνια έχει εισαχθεί και στην ελληνική διαδικτυακή πραγματικότητα η πιο επιθετική εκδοχή της εδραιωμένης, ειδικά στις ΗΠΑ, «manosphere» (ανδρόσφαιρας). Απόρριψη του φεμινισμού μέχρι μισογυνισμού, εναντίωση στην «πολιτική ορθότητα» και διεκδίκηση αποκατάστασης των αξιών του «χαμένου ανδρισμού», αυτές αποτελούν μερικές από τις βασικές αιχμές της ανδρόσφαιρας, σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ψηφιακής Εκπαίδευσης του Παντείου Πανεπιστημίου, Πέτρο Πετρίδη.
Πολιτικές αντανακλάσεις
Ο κ. Πετρίδης τονίζει στην «Κ» πως κοινό σημείο των influencers της ανδρόσφαιρας είναι η επίθεση σε αυτό που αποκαλούν «πολιτισμικό μαρξισμό», αλλά και η πεποίθηση ότι οι παραδοσιακές έμφυλες αξίες που οι ίδιοι αντιπροσωπεύουν έχουν παραγκωνιστεί από τα συστημικά ΜΜΕ. Γι’ αυτόν τον λόγο οι influencers της ανδρόσφαιρας στήνουν εναλλακτικές ψηφιακές πλατφόρμες για τη διακίνηση των απόψεών τους.
Η νίκη του Τραμπ σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη νίκη της διεθνούς ανδρόσφαιρας. Τζο Ρόγκαν, Θίο Βον, Αντιν Ρος είναι τρία από τα πιο γνωστά ονόματα online δημιουργών, που έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στη διάχυση των ιδεών του MAGA σε νεότερα ακροατήρια τα οποία έχουν πάψει να εμπιστεύονται τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Την ίδια στιγμή, ο κατά πολλούς διασημότερος μισογύνης παγκοσμίως, Αντριου Τέιτ –κατηγορούμενος για βιασμό, εμπορία ανθρώπων και ξέπλυμα χρήματος– έχει επιστρέψει ελεύθερος στη Φλόριντα έπειτα από δύο χρόνια κράτησης στη Ρουμανία. Η σκιά του Τέιτ και της θεωρίας του ότι οι άνδρες πρέπει να μην υποκύψουν στο πώς τα συστημικά ΜΜΕ παρουσιάζουν τις έμφυλες σχέσεις πέφτει και στην «Εφηβεία» του Netflix, αποκαλύπτοντας ότι στη σαγήνη πέφτουν και ανήλικοι.
Οι επίδοξοι Ελληνες «Τέιτ»
Στα καθ’ ημάς, μια συγκέντρωση «αλληλεγγύης» στον Τέιτ στο κέντρο της Αθήνας, στην οποία είχαν λάβει μέρος μερικές δεκάδες έφηβοι, αποτέλεσε ένα από τα πρώτα «καμπανάκια» πριν από περίπου δύο χρόνια. «Οι νεοαντιδραστικές τάσεις διεθνοποιούνται και ανάλογες ρητορικές συναντώνται και στην Ελλάδα», εξηγεί ο κ. Πετρίδης. Πράγματι, το μοντέλο του Τέιτ, ο οποίος με το περιβόητο Hustlers University «διδάσκει» το τρίπτυχο «πώς να γίνεις άνδρας, πώς να βρεις γυναίκα, πώς να βγάλεις λεφτά», έχουν ξεπατικώσει και εγχώριοι influencers, οι οποίοι κατά κύριο λόγο «πουλάνε» συμβουλές για «επενδύσεις» σε κρυπτονομίσματα.
Οι βασικές αιχμές – «Απόρριψη του φεμινισμού μέχρι μισογυνισμού, εναντίωση στην πολιτική ορθότητα και διεκδίκηση αποκατάστασης των αξιών του “χαμένου ανδρισμού”, αυτές αποτελούν βασικές αιχμές της ανδρόσφαιρας».
Γνωστός influencer –με παραπλήσιο look με τον Τέιτ, παρότι ο ίδιος υποστηρίζει ότι ξεκίνησε τη δραστηριότητά του πριν από τον «Αντρέα» (κωδική ονομασία του Τέιτ για να ξεγελαστεί ο αλγόριθμος)– είναι ο διαχειριστής ελληνόφωνης ιστοσελίδας με πάνω από 45.000 ακολούθους στο Instagram. «Θα αποκτήσεις έναν εκατομμυριούχο μέντορα, εισόδημα από τον υπολογιστή και ανεκτίμητες διασυνδέσεις. Το εισιτήριό σου για μια ζωή όπου κάθε επιθυμία σου γίνεται πραγματικότητα», αναγράφεται στο πρόμο της κοινότητας που αυτοσυστήνεται ως «αδελφότητα που θα μας φέρει πλούτη, δόξα και επιτυχία στο άμεσο μέλλον».
Αξίζει να σημειωθεί πως στις αρχές του 2024 η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς είχε εκδώσει ανακοίνωση για την εν λόγω ιστοσελίδα, μέσω της οποίας συνιστούσε «στους υποψήφιους επενδυτές να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να μην ακολουθούν προτροπές ή συμβουλές ατόμων που λειτουργούν εκτός οποιουδήποτε ρυθμιστικού πλαισίου».
Οπως επισημαίνει και ο κ. Πετρίδης, οι εκφάνσεις του λόγου της ανδρόσφαιρας στο Διαδίκτυο ποικίλλουν. Συναντάμε gamers, influencers αυτοβελτίωσης, «αμερόληπτους» ή «αντισυστημικούς» σχολιαστές της επικαιρότητας, δασκάλους αυτοάμυνας, ακόμη και ακροδεξιούς πολιτευτές, ενώ αντίστοιχα και τα ιδεολογικά τους χαρακτηριστικά διαφοροποιούνται. Αυτό, όμως, που παρατηρεί ο κ. Πετρίδης είναι πως ακόμη κι αν δεν μπορεί εύκολα να κατατάξει κανείς την ελληνική ανδρόσφαιρα σε κάποια πολιτική οικογένεια, «το περιεχόμενο του εκάστοτε δημιουργού συναρτάται τελικά αναπόφευκτα με τα ζητήματα φύλου».
Είναι άραγε υπολογίσιμη αυτή η τάση –που συχνά φλερτάρει με το καλτ και το γραφικό– στην ελληνική πραγματικότητα; «Δεν θα έλεγα ότι είναι ασήμαντη. Το φαινόμενο κυοφορείται εδώ και χρόνια και έχει αποκτήσει ένα αρκετά δυναμικό κοινό, κυρίως νεαρών ανδρών», παρατηρεί ο κ. Πετρίδης, σημειώνοντας πάντως πως δεν φαίνεται στην Ελλάδα να υπάρχει κάποια δεσπόζουσα ηγετική φιγούρα, καθώς οι αναφορές και οι επικλήσεις περιορίζονται στους «ήρωες» του αγγλοσαξονικού χώρου.
Δύο επισημάνσεις, πάντως, του κ. Πετρίδη έχουν τη δική τους ξεχωριστή σημασία. Πρώτον, το γεγονός ότι ο λόγος της ανδρόσφαιρας παρεισφρέει σε «μέινστριμ» πεδία της ποπ κουλτούρας. Και δεύτερον, ότι ολοένα και περισσότερο παρατηρείται πως οι ιδέες αυτές κατορθώνουν να «δραπετεύουν» από τις οθόνες των smartphones και των υπολογιστών και διαχέονται δυναμικά –και ενίοτε επικίνδυνα– στην «πραγματική» ζωή.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτογραφία: [ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: LOUKIA K.]
