«Παρά τις πολυάριθμες μελέτες που έχουμε στη διάθεσή μας, δεν έχει τεκμηριωθεί ότι η έντονη θλίψη ή η κακή ψυχολογία σχετίζονται αιτιολογικά με την ανάπτυξη κάποιας μορφής καρκίνου. Αντιθέτως, έχει αποδειχθεί ότι η καλή ψυχολογική κατάσταση συνδέεται άμεσα με την αποτελεσματικότερη διαχείριση της νόσου και την ποιότητα ζωής του ασθενούς».
Ο Κώστας Συρίγος, καθηγητής Παθολογίας και Ογκολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλά στην «Κ» για τον ρόλο της θετικής ψυχολογίας στη μάχη κατά του καρκίνου. Εχοντας έρθει σε επαφή με εκατοντάδες περιστατικά ασθενών που έχουν διαγνωστεί με τη νόσο, είναι σε θέση να κάνει μια κλινική παρατήρηση: «Ενας ασθενής που είναι αποφασισμένος να δώσει τη μάχη του και περιβάλλεται από την απαραίτητη ψυχολογική υποστήριξη –τόσο από τους φροντιστές του όσο και από τον θεράποντα ιατρό του– αντεπεξέρχεται πιο αποτελεσματικά στις δυσκολίες της νόσου και της θεραπείας, διατηρώντας μια αισιόδοξη προοπτική».
Οσο εύκολο κι αν ακούγεται, δεν είναι πάντα. Τουλάχιστον στην αρχή. Το ισχυρό σοκ είναι το πρώτο αναπόφευκτο αίσθημα που προκαλείται στο άκουσμα της διάγνωσης, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα εμφανίζονται ο φόβος, το άγχος και η αγωνία.
«Είναι αναμενόμενο ότι οι ασθενείς με επιβαρυμένη ψυχολογία παρουσιάζουν συχνά μειωμένη ανταπόκριση στη θεραπεία και χειρότερη ποιότητα ζωής», αναφέρει ο καθηγητής, εξηγώντας ότι αυτή η κλινική περιγραφή επιβεβαιώνεται και βιολογικά. «Γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη οδηγεί σε χρόνια παραγωγή ορμονών του στρες, όπως τα στεροειδή και η αδρεναλίνη που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνοντας την ικανότητά του να αναγνωρίζει και να εξουδετερώνει τα καρκινικά κύτταρα. Παράλληλα, οι πρωτεΐνες του στρες συμβάλλουν στη δημιουργία χρόνιων φλεγμονών και στην υπερέκκριση κυτοκινών, διευκολύνοντας την επιβίωση και τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων».
Σε αυτήν την πρώτη περίοδο, αλλά και σε όλα τα επόμενα στάδια της νόσου, τονίζει ο κ. Συρίγος, η ψυχολογική ενδυνάμωση των ασθενών είναι ένα πολύ σημαντικό «όπλο» απέναντι στο άγνωστο και την αβεβαιότητα.
«Καθώς ο καρκίνος έχει πλέον μετατραπεί –σε πολλές περιπτώσεις– σε μια χρόνια νόσο με μακροχρόνια επιβίωση, η ανησυχία για το μέλλον συχνά εμποδίζει τους ασθενείς να ζήσουν το παρόν. Επομένως, η συστηματική και ολοκληρωμένη ενίσχυση της ψυχολογίας τους, με κάθε διαθέσιμο μέσο, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή ολοκλήρωση της θεραπείας τους».
«Οταν σου λένε ότι έχεις καρκίνο, φοβάσαι»
Η δημοσιογράφος Ελενα Μπουζαλά διαγνώστηκε με καρκίνο πριν από 8 χρόνια. Αποφάσισε από πολύ νωρίς να αντιμετωπίσει την ασθένεια «επιθετικά», να τηρήσει «κατά γράμμα» όλα όσα έπρεπε να κάνει σύμφωνα με τους γιατρούς της και να εντάξει την ψυχοθεραπεία στη ζωή της. Η πιο δύσκολη στιγμή για την ίδια, περιγράφει στην «Κ», ήταν εκείνη η πρώτη, όταν έμαθε τα αποτελέσματα των εξετάσεών της.
«Οταν σου λένε ότι έχεις καρκίνο, φοβάσαι. Είχα σοκαριστεί, μου κόπηκαν τα πόδια. Θυμάμαι πως μετά τη διάγνωση, έκλαιγα. Σκεφτόμουν, θα προλάβω να δω το παιδί μου να μεγαλώνει; Ομως, έκανα τη στροφή πάρα πολύ γρήγορα. Είπα ό,τι συνέβη, συνέβη. Μην ψάχνεις τώρα “γιατί σε εμένα;” Πάμε να δούμε τι πρέπει να κάνεις και πώς να το κάνεις για να πας παρακάτω», μας λέει.
Η αθλητικογράφος της ΕΡΤ και μητέρα ενός μικρού αγοριού, αποφάσισε να αντιμετωπίσει τον καρκίνο σαν μια παράλληλη ζωή, κάνοντας ό,τι απαιτούσε η δική της περίπτωση για να προχωρήσει. Ακόμη και σήμερα, λέει, συνεχίζει να κάνει το ίδιο.
«Είχα να διαχειριστώ τον φόβο μου μην πεθάνω, αλλά και μία καινούργια, διαφορετική καθημερινότητα με συνεχείς εξετάσεις, θεραπείες και κάποια νέα χειρουργεία που προέκυψαν. Αυτό που αποφάσισα γρήγορα να κάνω ήταν να ζήσω», τονίζει και περιγράφει τη σημασία της θετικής ψυχολογίας που επανερχόταν σταδιακά στη ζωή της, καθώς αντιμετώπιζε τη νόσο.
«Απέκτησα μια θετική ψυχολογία που με βοήθησε πολύ. Οταν στεναχωριόμουν ή φοβόμουν έλεγα στον εαυτό μου ότι αυτό δεν με βοηθάει. Το γύριζα σε θετικές σκέψεις και εικόνες. Ετσι, σιγά σιγά το αντιμετώπιζα».
«Δύο εβδομάδες μετά το χειρουργείο, επέστρεψα στη δουλειά μου. Υστερα από δύο μήνες άρχισα την αποκατάσταση με γυμναστική. Αλλαξα τη διατροφή μου –πάντοτε πρόσεχα τι έτρωγα και τι έπινα– αλλά ύστερα από αυτό, ακόμη περισσότερο. Παράλληλα, μιλούσα σε ψυχοθεραπεύτρια για αυτό που μου συνέβη και εκείνη με συμβούλευσε να δω τις χειρουργικές τομές μου, σαν μια μεγάλη “τομή” στη ζωή μου. Και το έκανα», περιγράφει η ίδια.
Καταλυτικό ρόλο στην ψυχική της ενδυνάμωση είχε ο σύζυγός της που, όπως λέει, τη στήριξε σε όλες τις φάσεις της περιπέτειάς της.
«Με βοήθησε πάρα πολύ με την ψυχραιμία του, ήταν δίπλα μου παντού. Απέκτησα μια θετική ψυχολογία που με βοήθησε πολύ. Οταν στεναχωριόμουν ή φοβόμουν έλεγα στον εαυτό μου ότι αυτό δεν με βοηθάει. Το γύριζα σε θετικές σκέψεις και εικόνες. Ετσι, σιγά σιγά το αντιμετώπιζα».
«Βοηθάμε ώστε η ζωή τους να μην μπαίνει σε παρένθεση»
Η Αννα Χατζηδημητρίου, ψυχολόγος Υγείας και διευθύντρια του τμήματος Ψυχολογίας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, έρχεται συχνά σε επαφή με περιπτώσεις ασθενών που αντιμετωπίζουν διαφορετικές μορφές καρκίνου. Οπως λέει στην «Κ», η ιατρική αντιμετώπιση αποτελεί χωρίς αμφιβολία τη βάση της θεραπείας, ωστόσο σε αυτή τη «διαδρομή» θα πρέπει να συνυπολογίζεται και ο βιοψυχοκοινωνικός παράγοντας.
«Οι έρευνες δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι μόνο υποστηρικτική, αλλά θεραπευτική γιατί βοηθάει το ανοσοποιητικό, που σημαίνει ότι μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη της νόσου. Είναι σημαντικό να νιώσουν οι ασθενείς ότι υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούν οι ίδιοι να ελέγξουν, όπως η ψυχολογία τους, η διατροφή τους, η άσκηση και η κοινωνική τους επαφή. Το να είναι σε θέση να περιποιηθούν τον εαυτό τους, τούς κάνει να αισθάνονται ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τη νόσο. Μέσα από την ψυχική θεραπεία, προσαρμόζονται καλύτερα, νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο των συναισθημάτων και της σκέψης», λέει στην «Κ» η κ. Χατζηδημητρίου και προσθέτει τη σημασία της ψυχοθεραπείας κατά την εμφάνιση των παρενεργειών της θεραπείας.
«Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι ασθενείς ότι οι παρενέργειες δεν αποτελούν συμπτώματα της ασθένειας, αλλά της θεραπείας γιατί πολλές φορές αυτό τους τρομάζει. Είναι σημαντικό να μάθουν να τις αντιμετωπίζουν με τεχνικές και να μην εγκαταλείπουν».
«Βοηθάμε πολύ σε αυτή τη φάση, ούτως ώστε η ζωή τους να μην μπαίνει σε παρένθεση: η νόσος να είναι η παρένθεση και η ζωή να συνεχίζεται ταυτόχρονα. Να μάθουν ότι οι παρενέργειες δεν αποτελούν συμπτώματα της ασθένειας, αλλά της θεραπείας γιατί πολλές φορές αυτό τους τρομάζει. Είναι σημαντικό να μάθουν να τις αντιμετωπίζουν με τεχνικές και να μην εγκαταλείπουν».
Ολη αυτή την περίοδο τα συναισθήματα λειτουργούν σαν μεγεθυντικός φακός. Πολλαπλασιάζονται, μοιάζουν πιο δύσκολα, κάποιες φορές απροσπέραστα. Ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή είναι να ξεκαθαρίσει ποιες είναι οι αληθινές δυσκολίες και ποια είναι τα κατασκευάσματα του μυαλού.
Φοβούνται να μη χάσουν την αξιοπρέπειά τους και τον εαυτό τους όπως τον γνωρίζουν – Αννα Χατζηδημητρίου, ψυχολόγος Υγείας.
«Το πρώτο πράγμα που με ρωτούν οι ασθενείς στο ιατρείο, είναι αν υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι που το βιώνουν όπως οι ίδιοι. “Τα έχετε ακούσει και από άλλους αυτά;” Θέλουν να νιώσουν ότι είναι ΟΚ αυτό που περνούν, δηλαδή ότι είναι ΟΚ να μην είναι καλά, καθώς και ότι αυτό δεν είναι μόνιμο και μη αναστρέψιμο. “Θα περάσει; Θα το αντιμετωπίσω; Θα ξαναγίνω όπως πριν;” Φοβούνται να μη χάσουν την αξιοπρέπειά τους και τον εαυτό τους όπως τον γνωρίζουν», λέει η κ. Χατζηδημητρίου.
Η ίδια έχει μάθει να λέει στους ασθενείς της ότι κάθε δυσκολία είναι ένα κίνητρο και μία ενεργοποίηση για τις αλλαγές που αναζητούμε στη ζωή μας. Αυτές που δεν κάνουμε γιατί μας «καταπίνει» η ρουτίνα.
«Στην απειλή πάντοτε ενεργοποιούμαστε. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε ότι “ήταν δώρο η νόσος μου γιατί άλλαξα. Εμαθα να βάζω τα όριά μου, δεν αγχώνομαι τόσο πολύ, κάνω τις προληπτικές μου εξετάσεις”. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ανησυχούν πια για trivial, καθημερινά πράγματα, ανησυχούν μόνο για τα σημαντικά και τα σοβαρά».
Μέσα από τη δική της μάχη, η Ελενα Μπουζαλά λέει πως βγήκε κερδισμένη. Μπορεί πια να ξεχωρίζει τα σημαντικά από τα ασήμαντα και να προχωράει.
«Εχουμε περισσότερη δύναμη μέσα μας από αυτήν που πιστεύουμε. Τρομοκρατήθηκα, αλλά στο τέλος κέρδισα μια νέα ζωή την οποία πλέον εκτιμώ περισσότερο και τη ζω με εκείνους που στήριξαν την περιπέτειά μου. Εισπνοή, εκπνοή και κοιτάμε μπροστά».
