Εντυπη έκδοση. Και μόνη η θέσπισή τους συνιστά ομολογία ότι το εκάστοτε πολιτειακό σύστημα εμφανίζει σοβαρά συμπτώματα δυσλειτουργίας. Οι Ανεξάρτητες Αρχές (Α.Α.), συνεπώς, καλούνται να επιλύσουν παθογένειες ενός κρατικού σχηματισμού. Γιατί, όμως, θα έπρεπε να υπάρχουν οι τελευταίες και, πολύ περισσότερο, γιατί θα έπρεπε να γίνονται αποδεκτές; Σε καθεστώς Δημοκρατίας δεν υφίσταται κράτος δικαίου, αξιόπιστης και αμερόληπτης λειτουργίας;
Διαθέτουν γνωμοδοτικές και κανονιστικές αρμοδιότητες (εξουσία θέσπισης κανόνων δικαίου), αρμοδιότητες αδειοδότησης, ελεγκτικές, αλλά και επιβολής προστίμων και διοικητικών κυρώσεων. Η άσκηση των αρμοδιοτήτων τους δεν υπόκειται ούτε σε έλεγχο νομιμότητας ούτε σε έλεγχο σκοπιμότητας (ούτε, φυσικά, σε πολιτικό έλεγχο).
Διά της συστάσεως, όμως, των Α.Α. δομείται ένα «παράλληλο κράτος» δίπλα στο «επίσημο» κράτος, το οποίο όχι μόνον τις «ανέχεται» αλλά τις προβλέπει και, φυσικά, τις συντηρεί οικονομικά (μισθοδοτούνται από το κρατικό fiscus). Πόση ανεξαρτησία επιτρέπει η «δημοσιοϋπαλληλική» ιδιότητα; Και έναντι ποίου ανεξαρτησία; Ο υπάλληλος μιας εμπορικής επιχείρησης πόσο ανεξάρτητος μπορεί να είναι αν επιλέγεται ως τρίτο, ανεξάρτητο πρόσωπο να ελέγξει την ίδια την επιχείρηση από την οποία μισθοδοτείται;
Είναι προφανές ότι μια Α.Α. στην ουσία είναι θεσμικά ανεξέλεγκτη. Περισσότερο αποτελεί πεδίο εκτόνωσης της οργής ενός πολίτη έναντι της όποιας κρατικής αυθαιρεσίας ή ως υποκατάστατο της πολιτείας σε τομείς όπου η τελευταία είτε πάσχει είτε επιθυμεί να εμφανισθεί ως ανεξάρτητη. Δεν προβλέπεται δε έλεγχος των Α.Α., με ανάλογους μηχανισμούς του γνωστού κοινοβουλευτικού ελέγχου. Αλλωστε, τι είδους έλεγχος μπορεί να υπάρξει καθ’ ον χρόνο το Κοινοβούλιο δεν μπορεί να παρέμβει στη λειτουργία των Α.Α. ούτε να προβεί σε υποδείξεις προς αυτές;
Εχει προβληθεί (μεταξύ άλλων) ως δικαιολογητικός λόγος θέσπισής τους η ώσμωση (=διαφθορά) της εξουσίας με την οικονομία. Πλην, όμως, η διαφθορά δεν καταπολεμάται με την ίδρυση και διασπορά ανεξέλεγκτων αρχών, μακράν κοινοβουλευτικού ελέγχου. Διά ποίου τρόπου οι τελευταίες θα αποτρέψουν αυτό που δεν κατέστη δυνατόν να αποκρούσει ένα δημοκρατικό καθεστώς; Και αν στο πλαίσιο μιας πολιτείας υφίσταται ζήτημα διαφθοράς, αυτή διατρέχει όλο το σύστημα και συνεπώς και τους επιμέρους θεσμούς. Καμία Α.Α. (χρηματοδοτούμενη από το φερόμενο ως διεφθαρμένο κράτος) δεν συμβάλλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Το αντίθετο: η πολυπλοκότητα και η πολλαπλότητα θεσμών επιτρέπουν την περαιτέρω ανάπτυξη της διαφθοράς, χωρίς δυνατότητες ελέγχου της.
Το έλλειμμα νομιμοποίησης των Α.Α. είναι αρχήθεν και άμεσα προφανές. Στην πραγματικότητα, αφαιρούνται αρμοδιότητες από την εκτελεστική εξουσία και μεταφέρονται σε φορείς των οποίων η λειτουργία είναι στο απυρόβλητο του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Ανάλογες κατασκευές άγουν σε ανάγκη θεσμοθέτησης νέων ελεγκτικών μηχανισμών, οι οποίοι με στη σειρά τους απαιτούν πρόβλεψη νέων εποπτικών οργάνων, τα οποία επίσης πρέπει να ελέγχονται…
Με τη θέσπιση δηλαδή των Α.Α. θεσμοθετείται άτυπο «Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο» μεταξύ κράτους και πολιτών σε υποκατάσταση του θεσμού της Δικαιοσύνης, το οποίο παράλληλα έχει ελεγκτικές δυνατότητες του κράτους κατά παραχώρηση δημόσιας εξουσίας. Υπερβατικές συλλήψεις και, το μείζον, εξωθεσμικές και επικίνδυνες.
Απαντά, λοιπόν, το οξύμωρο/αντιφατικό σχήμα οι Α.Α. να εμφανίζονται ως μορφή θωράκισης του κράτους δικαίου και παράλληλα να συνιστούν εκδήλωση (=δικαιολογητικό λόγο ύπαρξής τους) μιας λειτουργικής αναξιοπιστίας του κράτους δικαίου. Και τελικά ποιος ψηφίζει (=νομιμοποιεί) τα μέλη των Ανεξάρτητων Αρχών; Από πού αρύονται τις εξουσίες τους;
Παράλληλα, ας μη διαφεύγει ότι οι Α.Α. συγκεντρώνουν αρμοδιότητες (αποφασιστικές, κανονιστικές, νομοθετικές, ελεγκτικές, κυρωτικές) και από τα πεδία και των τριών θεσμοθετημένων εξουσιών. «Τέταρτη εξουσία», παράλληλα, με την επίσημη συνταγματική τάξη, μη προβλεπόμενη, μη υποκείμενη σε πραγματικό κοινοβουλευτικό έλεγχο, δρώσα στο απυρόβλητο, κινούμενη δίπλα ή απέναντι με το επίσημο κρατικό μόρφωμα, αποξενωμένη από τα εχέγγυα του συστήματος αμοιβαίου ελέγχου, δεν μπορεί να νοηθεί. Ούτε παράλληλο/άτυπο οιονεί άγραφο Σύνταγμα μπορεί να νοηθεί, δίκην θεσμικού παραδόξου.
Πολλές, δε, Α.Α. διαθέτουν δικαστικής υφής αρμοδιότητες (δυστυχώς, συχνά παράλληλες με αυτές της τακτικής Δικαιοσύνης), χωρίς, όμως, τις εγγυήσεις της Δικαιοσύνης, που διασφαλίζουν και την ορθότητα της απονομής και τα δικαιώματα του πολίτη. Νοείται θεσμός υπέρ του πολίτη με ταυτόχρονη περιστολή των δικαιωμάτων του;
Κράτος ψηφίζει ο πολίτης, οργανωμένο κράτος δικαίου απαιτεί. Εξωτερικά μορφώματα δημοκρατικά ανέλεγκτα (παραπληρωματικά δημοκρατικά πεδία) δεν νοούνται. Η προβαλλόμενη δικαιολογία ότι «έχουμε αποτύχει ως πολιτικό σύστημα, είμαστε υποχρεωμένοι να αποδεχθούμε την ουδετεροποίηση πολύ σημαντικών περιοχών του δημοσίου βίου», παραβλέπει ότι η ως άνω πολιτική ουδετεροποίηση παρέχει προσχήματα μετακύλισης ευθυνών. Η ανεπάρκεια της δημόσιας διοίκησης δεν επιλύεται με δημιουργία νέων ανελέγκτων (από τη λαϊκή κυριαρχία) θεσμών. Ομολογία αποτυχίας της Δημοκρατίας συνιστά μορφή πολι-τικού εκφυλισμού.
Σοβαρό ζήτημα –μη δογματικής υφής άμεσα, αλλά συναρτώμενο με την προβληματική της ίδρυσής τους– είναι και ο τρόπος επιλογής των μελών των Α.Α. Συχνότατα έχουν επιλεγεί –ως απόρροια συναλλαγής μεταξύ πολιτικών κομμάτων– πρόσωπα ακατάλληλα και ανεπαρκή. Και μόνον η υπόγεια συνεννόηση μεταξύ κομμάτων αίρει κάθε έννοια δικαιοκρατίας.
Οι Α.Α. συνιστούν ημικρατικούς θεσμούς, οι οποίοι εμφανίζονται ως άλλοθι διεφθαρμένων Δημοκρατιών. Μόνο με την ενίσχυση του κοινοβουλευτισμού και τη δόμηση κράτους δικαίου, ο πολίτης θα τυγχάνει σεβασμού. Τα υπόλοιπα αποτελούν τροφή για λαϊκή κατανάλωση και δικαιολογίες δι-καιωματιστών πάσης φύσεως.
* Ο κ. Θρασύβουλος Θ. Κονταξής είναι δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής.
